Coqun Cfrov Srbst Qiymt bazar iqtisadiyyatnda xsusi hmiyyt

Coşqun Cəfərov Sərbəst İş

Qiymət bazar iqtisadiyyatında xüsusi əhəmiyyətə malik olan iqtisadi anlayış kimi xarakterizə olunur. Bu prinsipi əsas götürərək qiymət iki yanaşma ilə qiymətləndirilməlidir. Ø Təbii olaraq qiymət dediyimiz müştərilərimiz üçün bir dəyər Ø Sahibkar üçün isə mənfəət mənbəyi kimi baxılmalıdır. ADD A FOOTER 2

Qiymətqoyma dedikdə müəssisə və ya dövlət səviyyəsində müəyyən məhsul və ya xidmətin dəyərinin, yəni qiymətinin müəyyən edilməsi başa düşülür. Qiymətqoyma hədəf və əsaslandırılma xüsusiyyətlərinə görə aşağıdakı metodlarla müəyyən edilə bilər. Ø Xərc metodu Ø Rəqabətə əsaslanan metod Ø Hədəf mənfəətə əsaslanan Ø İstehlakçının verdiyi dəyərə əsaslanan Ø Məhsulun həyat tsıklına görə həyat tsiklinə əsaslanan

Xərclərə əsaslanan qiymət siyasəti əsasən bazar münasibətlərinin zəif inkişaf etdiyi sahələrdə tətbiq olunur. Belə ki, qiymət məhsulun maya dəyərinə çəkilən xərclərə əsasən müəyyən edilir. Bu əsasən aşağı rəqabətli bazarlarda tətbiq olunur. Əsas üstünlüyü bu metodun sadəliyidir. Bu metoddan xüsusi dövlət əhəmiyyəli prioritet sahələrdə qiymətin təyin edilməsi zamanı geniş istifadə edilir. Məs: ictimai nəqliyyatda gediş haqlarının qiyməti

Bazar sistemində ən çox tətbiq olunan və müəssisələrin bir növ bazarda qalıb-qalmamasını göstərən qiymət siyasəti metodudur. Belə ki, müəssisələr öz xərclərini və rəqib şirkətlərin qiymətlərini müqayisə edirlər, Əgər müəssisənin resursları rəqabətli qiymət qoymağa kifayət etmirsə, müəəsisə bazarı tərk edir. Bu metod retaill (pərakəndə satış) bazarlar üçün çox aktualdır. Bu strategiyanı Metro Cash&Carr, Ashan, Aldi kimi dunyada tanınmış olan riteylerler tetbiq edir. Metodun əsas üstün cəhəti daim bazarda olan prosesləri izləməkdir. Bu metodda dempinq anlayışını fərqləndirmək lazımdır.

Bazar sistemində böyük müəssisələrin böyük imkanlara malik olması reallıqdır. Belə ki, böyük müəssisələr həm əmtəə və xidmət imkanları cəhətdən, məhsul vahidinə düşən xərc miqdarına görə kiçik müəssisələrdən kəskin dərəcədə güclüdürlər. Bəzən bu güc müəyyən bazar iştirakçılarına zərbə vurmaq və rəqibləri sıradan çıxarmaq məqsədilə istifadə edilir. Dempinq (ingilis dumpinq-azalma sözündəndir)- malların daxili və xarici bazarda süni surətdə endirilmiş, orta pərakəndə qiymətlərdən aşağı, bəzən isə maya dəyərindən aşağı satılmasıdır.

Dempinq bazara müdaxilə etmək, orada yer tutmaq, rəqibləri sıxışdırıb çıxarmaq məqsədilə həyata keçirilir. Hökumətlər və ya şirkətlər tərəfindən isə gələcəkdə dempinq hesabına bazarda möhkəm mövqeyə nail olunduğu halda cari xərclərin ödənilməsi üçün istifadə edilir. Dünya iqtisadiyyatı təcrübəsində bir çox ölkələrdə antidempinq qanunlarının qəbul edilməsi, xüsusi dempinqə əks rüsumların müəyyən edilməsi yolu ilə dempinqə qarşıdurma qəbul edilir. Antidempinq qanunları xüsusilə xarici fəaliyyət iştirakçıları üçün geniş tətbiq olunur. (rüsum, kvota və digər məhdudiyyətlər)

Bu qiymət siyasəti əsasən subyektin iqtisadi rentabelliyi ilə bağlıdır. Hər bir müəssisənin qısamüddətli və uzunmüddətli planda əsas hədəfləri vardır. Müəyyən mənfəət hədəflərinə çatılması üçün subyekt özünün məhsul və xidmətlərinə qiymət təyin edir. Burada əsas istiqamət şirkətin invesitiya rentabellik dərəcəsini almaqdır. Bu strateqiyanı əsasən GSM operatorlar, Avia şirkətlər, iri miqyaslı investisiya tələb edən bəzi iri layihəli şirkətlər tətbiq edirlər.

Bu metod rəqabətli bazarlarda və marketinq yönümlü idarəetmə işləyən şirkətlərdə tətbiq edilir. Əksər qlobal şirkətlər mərkəzi ofislər səviyyəsində yalnız bu metodlardan istifadə edirlər. Bunun bariz nümunəsi İKEA, Samsung, Sony uzunmüddətli istifadə mallarından, Cilette, Unilever, Mars kimi şirkətlərdə istifadə ediir. Burada əsas səbəb ondandır ki, şirkət çox gözəl məhsul yarada bilər lakin müştərinin buna ödəməyə hazır olduğu qiymətdən yüksək olan mal alınmayacaq. Eyni zamanda müştəri ehtiyyaclarına cavab verən və müştərinin ödəməyə hazır olduğu qiymətdən aşağı məhsul təklif ediləndə şirkət real mənfəətini itirə bilər. Bu baxımdan məhsulun dəyəri hədəf seqment ADD Aüçün FOOTER qəbul edilən olmalıdır. İstehlakçılar arasında sorğuların keçirilməsi bu siyasətin həyata keçirilməsinə şərait yaradır 9

Bu sistem orta sahibkarlıq subyektləri üçün ən ideal hesab edilə bilər. Məhşür rusiyalı marketoloq Andrey Rukavişnikovun fikrinə görə postsovet ölkələrində insanların ən çox dəyər verdikləri amillərdən biridə “yeni məhsul” olmasıdır. Bu baxımdan ölkəmizdə trendlə əlaqəli məhsulların satışında ən düzgün qiymət qoyma metodu bu hesab edilməlidir. Bu metodun əsas məntiqi çox sadədir. Təklif edilən məhsullar müştərilərə təqdim olunma müddətinə görə 4 qrupa bölünür: yeni məhsullar (yəni müştərilərə cari dövrdə təklif edilənlər), inkişafda olan məhsullar (yəni keçmiş dövrə görə daha çox satanlar), durğunluq dövründə olan məhsullar (yəni baza dövrünə görə inkişaf etməyənlər), düşüşdə olan məhsullar (yəni baza dövrünə görə düşüşdə olan modellər), hər bir qrupa görə konkret rentabellik dərəcəsi təyin edilir.

Bu siyasətdə aşağıdakı mərhələlər nəzərə alınmalıdır: Yaranma dövrü. Burada olan məhsullara biz ən yüksək rentabellik dərəcəmizi tətbiq edirik. Məsələn geyim malları təklif edən mağazada yeni məhsullara ən üst rentabellik dərəcəsi tətbiq edilir. Məhsul ekskluziv mal kimi bazara çıxarılır. Bunun müştəriləri qiymətdən çox yenilik arxasınca düşən adamlar olur. İnkişaf dövrü. Bu kateqoriyalı məhsulların qiyməti bazar qiymətlərinə uyğunlaşdırılır və kütləvi satış üçün şərait yaranır. İnkişaf dövründə olan məhsulların rentabellik dərəcəsi ortalama rentabellikdən yuxarı həddə təyin edilir. Durğunluq dövründəki məhsullara orta rentabellik təyin edilir. Bununla bu malların satışı üçün münbit şərait yaradılır. Tənəzzül dövrü. Məhsullar bu dövrdə olduğu zaman rentabellik sıfıra endirilir. Bu tip məhsullar mağazada flaqman məhsullar kateqoriyasına aid edilir.

ADD A FOOTER P&G firmasının “Colgate” məhsulunun həyat tsiklinin müxtəlif dövrlərində inkişafı 12