CHAPTER 16 ETKN ve ET VERGLENDRME Mc GrawHillIrwin

CHAPTER 16 ETKİN ve EŞİT VERGİLENDİRME Mc. Graw-Hill/Irwin Copyright © 2008 by The Mc. Graw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

ÖZLÜ SÖZ (Pietro Verri) o BİR ULUSUN VERGİLENDİRME İLE ÇÜRÜMESİNE YOL AÇAN İKİ DURUM BULUNMAKTADIR. BİRİNCİ DURUMDA VERGİLENDİRME MİKTARININ ÜLKENİN GÜCÜNÜ AŞMASI VEYA GENEL REFAHI İLE ORANTILI OLMAMASI. İKİNCİ DURUM, VERGİLENDİRMENİN MİKTARININ ÜLKENİN GENEL REFAHI İLE ORANTILI OLMASI ANCAK ALÇAKÇA DAĞITILMASIDIR. 16 -2

Optimal Mal Vergilendirme o o Bir malın diğer bir maldan farklı olarak durumunu ele alalım. Mallar farklı vergilendirilmeli midir? Ya da malların vergilendirilmesi açısından ne oranda vergilendirilmesi uygundur? Doğru vergi kümesini hükümetin amaçlarını bilmeden belirleyemeyiz. Başlangıç olarak hükümetin tek amacının, aşırı yükü minimumda tutarak götürü vergilere başvurmadan kamu harcamalarını finanse etmek olduğunu varsayalım. 16 -3

Optimal Mal Vergilendirmesi o Başlangıçta Sibel’in X ve Y gibi iki mal tüketen temsili bir tüketici olduğunu ve boş zaman tercihi olduğunu düşünelim. X malının fiyatı Px, Y malının fiyatı Py ve ücret haddinin w olduğunu varsayalım. Sibel’in maksimum çalışma zamanı – gelir sağlama zamanı (time endowment) T sabittir. T’yi uyumadan arta kalan zaman olarak değerlendirmek gerekir. (T -l) yani dinlenmeden arta kalan zamandır. Gelir w(T-l) ile elde edilmektedir. Sibel’in gelirinin tamamının X ve Y mallarına harcandığını düşündüğümüzde bütçe kısıtı 16 -4

Optimal Mal Vergilendirmesi w(T – l) = PXX + PYY (Bütçe Kısıtı) (Gelir elde etme zamanı) w. T = PXX + PYY + wl (X ve Y malları ile l’nin aynı oranda advalorem bir vergi ile vergilendirildiğini varsayalım) w. T = (1 + t)PXX + (1 + t)PYY + (1 + t)wl 1 w. T = PXX + PYY + wl 1+t 16 -5

Optimal Mal Vergilendirmesi o Son formül ile sondan bir önceki formül dikkate alındığında; bütün malların ve boş zamanın aynı oranda t ile vergilendirilmesi durumunda gelir elde etme zamanının değerini w. T’den (1/1+t)*w. T’ye azaltmaktadır. Örneğin X, Y ve l’nin %25 oranında vergilenmesi durumunda gelir elde etme zamanı %20 azalmaktadır. o Bunun anlamı bütün malların ve boş zamanın aynı oranda vergilendirilmesi aşırı yük yaratmayan götürü bir vergilendirmeye denktir. Öyleyse tarafsız vergi (neutral tax) bütün malları aynı oranda vergilendirmektir. 16 -6

Optimal Mal Vergilendirmesi o Buradaki temel sorun boş zamanın vergilendirilmesinin imkânsız olmasıdır. o Dolayısıyla tek vergilendirme seçeneği X ve Y mallarının vergilendirilmesidir. Bu noktadan hareketle aşırı yük kaçınılmazdır. o OPTİMAL VERGİLENDİRMESİNİN AMACI GEREKLİ VERGİ HASILATINI AŞIRI YÜKÜ OLABİLDİĞİNCE EN AZA İNDİREN MAL VERGİ ORANLARININ SEÇİMİ OLARAK TANIMLANIR. 16 -7

Ramsey Kuralı o o Toplam aşırı yükün minimizasyonu için her bir malın vergilendirilmesinden elde edilecek ek 1 TL verginin marjinal aşırı yüklerinin eşit olması gerekmektedir. Başka bir deyişle, artan vergi hasılatı başına marjinal aşırı yüklerin birbirine eşit olması gerekir. Eğer eşit olmazsa, toplam aşırı yükü, marjinal aşırı yükü küçük olan mallarda vergi oranını artırarak; marjinal aşırı vergi yükünün yüksek olduğu mallarda azaltmak suretiyle düşürmek mümkündür. 16 -8

Ramsey Kuralı PX marjinal aşırı yük = alan fbae = 1/2∆x[u. X + (u. X + 1)] = ΔX. f P 0 + (u. X + 1) g P 0 + u X P 0 i Marjinal Aşırı Yük b h c j e a ∆x X 2 ∆X X 1 DX X 0 X malı miktarı 16 -9

Ramsey Kuralı (Devam) Vergi hasılatındaki değişim = alan gfih – alan ibae = X 2 – (X 1 – X 2)u. X marjinal vergi hasılatı = X 1 - ∆X Ek TL başına vergi hasılatının marjinal aşırı yükü = ∆X/(X 1 - ∆X) Ek TL başına vergi hasılatının marjinal aşırı yükü Y malı için = ∆Y/(Y 1 - ∆Y) Toplam aşırı yükü minimize etmek için = ∆X/(X 1 - ∆X) = ∆Y/(Y 1 - ∆Y) Öyleyse Buna göre, toplam aşırı yükü minimize etmek için vergi oranları öyle bir ayarlanmalıdır ki her bir maldan talep edilen miktardaki yüzde azalış aynı olsun. 16 -10

Ramsey Kuralının Yeniden Yorumlanması η X ve Y mallarının tazmin edilmiş talep esnekliği ise t advalorem vergi oranı ise eşitliğin sağ ve sol tarafı X ve Y’deki yüzde değişimi gösterecektir. t Y ve η X bölersek ikinci eşitlik elde edilir ki buna ters esneklik kuralı adı verilir. inverse elasticity rule 16 -11

Ramsey Kuralının Yeniden Yorumlanması o Ters esneklik kuralına göre, mallar tüketim açısından bağımsız olduklarında vergi oranları fiyat esneklikleri ile ters orantılıdır. Başka bir deyişle nispeten esnekliği (η) yüksek olan malın vergi oranının düşük olmasına Ramsey Kuralı adı verilmektedir. o Ramsey kuralına göre, etkinlik için malların aynı oranda vergilendirilmesi gerekmemektedir. Buna göre etkin vergilendirme için esnekliği katı olan malların daha yüksek vergi oranlarından esnekliği düşük olan malların ise daha düşük vergi oranlarından vergilendirilmesi gerekmektedir. 16 -12

Corlett-Hague Kuralı o Daha önce boş zamanın mallarla birlikte aynı oranda vergilendirilmesinin aşırı yük oluşturmadığı gösterilmişti. Corlett ve Hague [1953] Ramsey Kuralının ilginç bir uygulamasını ispatlamışlardır. Buna göre boş zamanın vergilendirilmesi mümkün değilken boş zamanın tamamlayıcılarının vergilendirmek dolaylı yoldan boş zamanı vergilendirmek anlamına geldiğinden boş zamanla eş zamanlı kullanılan malların yani tamamlayıcıların vergilendirilmesi boş zaman tercihinin talep edilen miktarının azalmasına ve böylelikle aşırı yükün oluşmamasına yol açabilmektedir. Örneğin bilgisayar oyunlarının yüksek oranda vergilendirilmesi bilgisayar oyunlarının talep edilen miktarını azaltırken bir yandan da boş zaman tercihini azaltmaktadır. 16 -13

Eşitlik Kaygıları o Tersine esneklik kuralına göre, esnekliği katı olan malların daha yüksek orandan vergilendirilmesi etkinlik açısından önerilmektedir. Bu adil midir? Gerçekten vergi hasılatının büyük bir kısmının insülin üzerinden alınmasını istiyor muyuz? o Dikey eşitlik (Vertical equity) ödeme gücü farklı olan kişiler arasında verginin adil dağıtılması gerekir. o Ramsey Rule Optimal Ayrılma; 1) Toplum vergi adaletini ne kadar dikkate almaktadır, 2) zenginler ve yoksullar aynı malı ne derecede aynı oranda kullanmaktadırlar. 16 -14

ÖZET o Eğer götürü vergilendirme mümkün ise vergi hasılatı götürü vergilerle artırılmalıdır, o Götürü vergileri uygulamak her zaman mümkün olmadığına göre aşırı yükü minimize edecek şekilde vergilendirme yapılmalıdır, n Genel olarak aşırı yük minimizasyonu için bütün malların tazmin edilmiş talepleri aynı oranda azaltacak şekilde vergi salınmalıdır, n Birbirinden bağımsız mallarda vergi oranları talep esnekliklerinin tersleri ile orantılı şekilde salınmalıdır. n Ancak toplum tarafından adalet kaygıları var ise etkin vergilendirme kurallarından ayrılınabilinir. 16 -15

Optimal Kullanıcı Ücreti (Devletin ürettiği bir mal ve hizmete ödenen fiyat) TL Doğal Tekel o Marjinal Maliyet Fiyatladırması ile Götürü Vergiler n o Ortalama Maliyet Fiyatlandırması o Ramsey Çözümü PM ACM Yararlanma İlkesi ACZ P* MCZ MRZ ZM ZA DZ Z* Z malı miktarı 16 -16

Optimal Gelir Vergilendirmesi-Edgeworth Modeli o W = U 1 + U 2 + … + U n o Bireylerin sadece gelire bağlı benzer fayda fonksiyonları bulunmaktadır ve azalan marjinal fayda varsayımı yapılmaktadır. o Toplam gelir miktarı sabittir. o Modele göre vergiler öyle salınmalıdır ki vergiden sonraki gelir mümkün olduğunca eşit olmalıdır. Gelir vergisi öncelikle zenginlerden alınmalıdır zira zenginlerin marjinal fayda kaybı yoksullarınkinden daha küçüktür. Gelir dağılımı tam eşit oluncaya kadar artan oranlı vergilendirme kullanılabilir. 16 -17

Politika ve Zaman Tutarsızlığı Sorunu o Optimal zaman tutarsızlığı politikası, ilan edilen politikalar ile hükümetin amaçları zaman içinde oluşan tutarsızlık nedeniyle ilan edilen politikanın uygulanamamasına denilmektedir. Örneğin bir defaya mahsus alınacağı açıklanan bir verginin süreklilik kazanması durumunda vergi mükelleflerinin ekonomik faaliyetlerini değiştirmesi söz konusu olabileceğinden etkinsizlik ortaya çıkacaktır. Böylelikle optimal vergi politikasını uygulayamayacaktır. 16 -18

Vergi Tasarımı İçin Diğer Kriterler o Yatay Eşitlik; iktisadi açıdan aynı konumda olanların vergi açısından aynı muameleye tabî olmalarına denilmektedir. İktisadi konum olarak servet, gelir veya tüketim göz önünde bulundurulabilmektedir. n Yatay Eşitliğin Fayda Tanımı; Feldstein [1976] a) iki birey vergiden önce aynı fayda seviyesinde ise vergiden sonra da aynı fayda seviyesinde olmalılar, b) vergiler fayda sıralamasını değiştirmemelidir (Vergiden önce A, B’den daha iyi bir konumda ise vergiden sonra da daha iyi bir konumda olmalıdır. 16 -19

Vergi Sisteminin İşletme Maliyetleri o Maliyet Türleri n n Uyum Maliyeti (Compliance Costs); verginin kendisinin aslının üstünde ve ötesinde vergi mükelleflerinin katlanmak zorunda olduğu maliyetler (örneğin arşiv için tahsis edilen oda, muhasebecilerin vergi ile ilgili işlemlere ayırdıkları zaman vb. ). İdarî Maliyetler (Administration Costs); vergi idaresinin birim vergi toplamak için katlandığı maliyetler (örneğin vergi denetmenlerine ödenen maaşlar, kiralanan binalar, otomasyon kurulumu için katalnılan maliyetler vb. ). 16 -20

Vergiden Kaçakçılığı (Tax Evasion) o o Kaçakçılık vs Kaçınma; vergiden kaçınmaya 1696 III. William, 18. yüzyılda Brezilya’da kiliseler, Amsterdam evlerin genişliğine göre alınan vergiler verilebilir. Vergi Kaçakçılığı Yöntemleri n n Çift Defter Tutma Kayıtdışılık (Moonlight for Cash) Takas Nakit işlemler 16 -21