BLSEL VE DL GELM Dil geliimini etkileyen etmenler

BİLİŞSEL VE DİL GELİŞİMİ Dil gelişimini etkileyen etmenler Prof. Dr. Aynur Bütün Ayhan Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

Dil Gelişimini Etkileyen Etmenler Bebekler dili öğrenmeye öncelikle kullanılan dildeki sesleri öğrenmekle başlarlar. Seslerden hecelere, cümlelere ve dilin tam olarak anlaşılmasına kadar geçen süreç içinde sıra değişmezken, dil gelişimin hızı bazı etmenlerin etkisiyle değişiklik gösterebilmektedir. Bu etmenler; Kalıtım Çevre Cinsiyet Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

Dil Gelişimini Etkileyen Etmenler Kalıtım (Genetik) Kalıtım etmeni çerçevesinde doğuştan gelen dil becerisi, sağlık, gelişim problemleri, nörolojik gelişim ve zeka bulunmaktadır. Dil, çocuğun doğuştan getirdiği bir beceridir. Çocukların hepsi bütün dilleri öğrenebilme becerisine sahip olarak dünyaya gelirler. Fakat tüm çocukların doğuştan sahip olduğu dil becerisinin gelişimi kalıtımsal farklılıklar nedeniyle değişiklik gösterir. Bazı çocukların dil gelişimi hızlı olurken, bazı çocukların dil gelişimi daha yavaş olabilmektedir. Doğuştan bir algısal beceri sayesinde, bütün çocuklar formal bir eğitim olmaksızın, aynı yaş dönemlerinde kendi ana dillerine hâkim olmaktadırlar. Bebeklerin dili anlamaya ve üretmeye başlamadan çok önce dil için genetik yönden hazır oldukları kabul edilebilir. Çocukların doğuştan getirdikleri bu dil becerileri yanında çocuğun sağlık durumu, nörolojik gelişimi ve zekası da kalıtım altında ele alınabilmektedir. Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

Dil Gelişimini Etkileyen Etmenler Kalıtım (Genetik) Zeka Dil gelişimi ile zeka düzeyi arasında ilişki olduğu ve zihinsel düzeyin dil gelişimini önemli ölçüde etkilediği bilinmektedir. Küçük çocuklarda iki yaşından sonra bu ilişki oldukça yüksek bulunmuştur. Zihinsel engel, serebral palsi (beyin felci), gelişimsel bozukluklar, otizm, işitme ve görmedeki problemler çocuğun dil gelişimini olumsuz yönde etkiler. İşitme problemi yaşayan bebeklerin dört-sekiz aylar arasında, normal gelişim gösteren çocuklardan ayrıldığı, daha az ses kullandıkları, dört ve on sekiz aylar arasında ses üretiminde yaratıcılığın giderek azaldığı görülmektedir. Görsel algılama dil gelişimi için belirleyici olmakta, ciddi görme kaybı olan çocukların dil gelişimleri, görmesi normal olanlara göre daha geç başlamaktadır. Nörolojik gelişim de dil gelişiminin belirleyicisi olmakta, çocukta dilin gerçek anlamda kullanımı beynin olgunlaşması ile gerçekleşmektedir. Üç yaş ile birlikte çocuğun beyni yetişkinin beyin ağırlığının beşte dördüne ulaşmaktadır. Konuşmayı sağlayan organlardaki sağlık ve gelişim problemleri de dil gelişimini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

Dil Gelişimini Etkileyen Etmenler Çevre Dil kazanımı, temelde aynı sırayı izlese de bu gelişimin hızı sosyal çevreden etkilenerek beslenir. Çevre uyarıcılarından yoksun ortamlarda büyüyen çocukların dil düzeylerinin düşüklüğü, çevrenin dil gelişimi üzerindeki önemini belirtir. Aile İlişkileri: Bebeklik döneminde, bebek-anne arasındaki duygusal iletişim öncelikle yüze bakma, Sosyo-Ekonomik Koşullar: Bu konuda yapılan çalışmalarda, üst sosyo-ekonomik düzeydeki dokunma ve ses çıkarma şeklinde gerçekleşirken, bebek büyüdükçe daha karmaşık duygular paylaşılır. Bebeklik döneminde bu etkileşimin iyi olması çocuğun dil gelişimine olumlu yönde yansır. Bununla birlikte bebekle oynanan oyunlarda sözcük dağarcığının gelişmesine etki etmektedir. Kardeşler: Doğum sırası ya da aile içindeki konumu erken dil gelişimi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Tek çocuklar, yetişkinleri iletişim kurmak için birkaç kardeşleri olan çocuklara göre daha büyük bir fırsata sahiptir ve böylece dili daha hızlı geliştirir. Dil gelişimini etkileyen etkenler, tek çocuk ya da kardeşli olmaktan daha fazla çocuk ve anne baba ile ilgilidir. Çünkü asıl neden, kardeş sayısından çok, anne babanın tutumu ve ilgilenmesi gibi etkenlerdir. çocukların sözcük sayısının, alt ve orta gruba göre daha iyi olduğu, dolayısıyla da sosyo-ekonomik düzeyin dil gelişimi üzerinde etkili bir faktör olduğu saptanmıştır. Araştırmacılar sosyo ekonomik durumdan daha ziyade dile maruz kalmanın anlamlı farklılık yarattığını vurgulamaktadır. Ne sosyoekonomik durum, ne ırk, ne cinsiyet, ne de doğum sırasının bir çocuğun öğrenme yeteneğinde kilit unsur olmadığı, çocuğun gelecekteki öğrenme gidişatını belirleyen temel faktörün ilk yıllarındaki DİL ORTAMI (Ebeveynin çocuğu ile ne kadar ve nasıl konuştuğu) olduğu vurgulanmaktadır. Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

Peki Ya Televizyon? Televizyon ve teknolojik iletişim araçları ise tek yönlü iletişim sağlaması nedeniyle çocuğun dil gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir. Televizyon ve teknolojik iletişim araçları dil gelişiminde gecikmelere ve telaffuz bozukluklarına neden olabilir. Bu nedenle teknolojik iletişim araçlarının özellikle bebeklik döneminde kullanılmaması önerilir. Ebeveynlerin ya da bakıcının bebek ile karşılıklı etkileşimi, bebeğin iletişim kurma çabalarına benzer şekilde yanıt vermeleri hem bir dili öğrenme hem de genel olarak öğrenme için çok önemli bir unsurdur. Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

Cinsiyet Çocukların dil gelişiminde ilk yıllarda cinsiyetler arası farklılık bulunmamaktadır. Bazı araştırmalar ilk dil gelişiminde konuşma miktarı, konuşmada kullanılan kelime çeşidi, cümlenin daha düzgün yapıda olması gibi konularda kız çocuklarının erkek çocuklara göre daha ileri olduğunu belirtilmektedir. Erkek çocukların cümleleri daha kısa ve sözcük hazinelerinin kızlara göre daha sınırlı olduğu belirtilmektedir. Bazı çalışmalarda, cinsiyetler arasında dil kazanım hızı açısından farklılıklar olduğu bulunmuş, bazılarında ise bulunmamıştır. Micheal Lewis'in çalışmasında, kız bebeklerin seslendirme konusunda erkeklerden daha iyi olduğu görülmüştür. Son yıllarda yapılan araştırmalarda ise ilerleyen yaşlarda cinsiyete göre dil gelişimi açısından önemli bir fark olmadığı görülmektedir. Araştırmalarla kanıtlanan dili geliştirici ve engelleyici çevresel etkenlerin dil gelişimi üzerinde cinsiyetten daha etkili olması nedeniyle kızlar lehine bir sonuç çıkmadığı düşünülebilir. Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

DİL GELİŞİMİNİN DİĞER GELİŞİM ALANLARIYLA İLİŞKİSİ Dil gelişimi ile bilişsel gelişim paralellik gösterir ve tamamen iç içe bir gelişim alanıdır. Ayrıca bireysel farklılıklar mevcuttur. Bir gelişim alanındaki problem, diğer gelişim alanlarını etkiler. Piaget’nin günümüzde de geçerliliğini sürdüren kuramına göre çocukta önce bilişsel gelişim gözlemlenmekte, ardından dil gelişimi gelmektedir. Dil gelişiminin ilerlemesiyle bilişsel gelişim de ilerlemektedir. Bilişsel gelişim bir anlamda dilsel gelişimin alt yapısını oluşturduğunu ve buna zemin hazırladığını söyleyebiliriz. Dilsel gelişimin sağlıklı olabilmesi için sağlıklı bir bilişsel gelişim olmalıdır. Dil, düşünceleri, duyguları, tutumları, inançları, değer yargılarını anlatmada ve öğrenmede, görüp algılanan, yaşanan olaylarla ilgili bilgileri, kültür birikimini aktarmada kullandığımız bir araçtır bu bağlamda dil gelişimi çocuğun bilişsel ve sosyal gelişimi ile yakından ilişkilidir. Chomsky’e göre her ne kadar hazır bir dil mekanizmasıyla dünyaya geliyorsak da mevcut dil mekanizmamız gerekli ortam ve şartlar sağlandığında gelişecektir. Burada ortam ve şartlarlardan anlaşılan fizyolojik, çevresel, ailesel, genetik, vb. tüm faktörleri kapsamaktadır. Buda yine dil gelişimi bilişsel ve sosyal gelişim arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır. Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN

KAYNAKLAR Akoğlu, G. & Turan, F. (2015). Bebeklikte iletişim ve dil gelişimi. Çocuk gelişimi 1: Bebeklik döneminde gelişim içinde, (Ed. F. Turan, A. İ. Yükselen), Ankara: Hedef CS Yayıncılık ve Mühendislik. Angın, E. , Yazıcı, Z. , Kaçan, O. M. , Kanak, M. , Kılıçgün, Y. M. , Oral, T. , Pekdoğan, S. , Samur, Ö. A. ve Yapıcı, M. ( 2016), Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, (Ed. Arslan, E. ), Eğitin Kitap: Ankara. Aral N. , Baran, G. , Çimen, S. ve BULUT, Ş. (2001). Çocuk Gelişimi, Ya-pa Yayıncılık, İstanbul. Aydın, A. , (1999). Gelişim ve öğrenme psikolojisi, Ankara: Anı Yayıncılık. Deniz, E. , M. (2017). Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, Pegem Yayıncılık: Ankara. Didin, E. ve Köksal-Akyol, A. (2017), Bilişsel Gelişim Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, ( Ed. Köksal-Akyol, A. ), Anı Yayıncılık: Ankara. Kasten, H. (2017), 0 -3 Yaş Çocuk Gelişimi: Gelişim Psikolojisinin Esasları ( Çev. Çalışkan, Z. , Ulutaş, A. , Sağlam, M. ), Anı Yayıncılık: Ankara. Öz, İ. (2003). Çocuk Olmak: Çocuğun Gelişim Dönemleri (4. Basım), Kök Yayıncılık: Ankara. Kürkçüoğlu, B. Ü. , (2010). 0 -6 yaş arası çocukların temel gelişimsel özellikleri: Bilişsel gelişim ve dil gelişimi, İ. H. Diken (Ed. ), Erken çocukluk eğitimi içinde, Ankara: Pegem Yayınları. Suskind, D. (2020). Otuz Milyon Kelime. 13. Baskı. Ankara: Buzdağı Yayınevi. Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN