9 DN ETLLK i iii Din eitlilik Sorunu

-9 DİNİ ÇEŞİTLİLİK • • i. iii. Dinî Çeşitlilik Sorunu Dinî Çeşitlilik ve Temel Yaklaşımlar Dinî Dışlayıcılık Dinî Kapsayıcılık Dinî Çoğulculuk

Dinî Çeşitlilik Sorunu • Dinleri birbirinden ayıran şey onların farklı inanç ilkelerine sahip olmalarıdır. Buna göre bir takım inançların doğruluğunu öngörmeyen bir din düşünmek pek anlaşılır gözükmemektedir. • Hemen hemen bütün dinlerin, âlemin ve varlıkların nihaî kaynağı ve insanın geleceğine ilişkin bir öğreti ve buna bağlı bir yaşam biçimi sundukları söylenebilir.

• Dinler arasında da diğer beşeri unsurlar gibi bazı farklılıkların olması doğal olmakla beraber, bu farklılıkların temel hususlarda olması vahiy odaklı dinler açısından çok makul gözükmemektedir. • Bir dinin vahiy kaynaklı olması onun değişime uğramayacağı anlamına gelmez. Aynı din içerisinde bile farklı tezahürlerin ortaya çıktığına şahit olmaktayız. • Dini çeşitliliğin odak noktası, bir dini o din yapan ve onu diğer dinlerden ayıran hususlardır.

Dinî Çeşitlilik ve Bazı Temel Yaklaşımlar i. Dinî Dışlayıcılık • Sadece belli bir dinin inanç ilkelerinin doğruluğuna inanarak, bu ilkelerle bağdaşmayan diğer bütün dini inançların yanlış olduğunu ve insanı nihaî kurtuluşa götürmek için yeterli olmadıklarını savunan yaklaşımdır.

• Bir şeyin doğruluğuna inanmanın tabiatında dışlayıcılığın bulunduğunu söylemek yerinde olacaktır. Çünkü bir şeyin doğru olduğuna inanmak, doğal olarak inanılan şeyle bağdaşmayan şeylerin de yanlışlığına inanmayı beraberinde getirecektir. • Bu ilkeye göre bütün doğruluk iddiaları zorunlu olarak dışlayıcıdır, yani bir p önermesine inanmak, bu önermeyi yanlışlayan diğer önermeleri dışlamayı gerektirir. • Mümkün bütün doğruluk iddialarının birbiriyle bağdaşması mantıksal olarak mümkün değildir. Bir şeyi dışlamayan bir önermenin bir şeyi tasdik etmesi de söz konusu değildir.

Dinî Kapsayıcılık • Dinî kapsayıcılık, gerçekte sadece bir dini inancın doğru olduğundan hareket etmekle beraber, diğer dini inanç sahiplerinin dolaylı da olsa söz konusu dini inancın kapsamına dahil edilebileceğini öngören bir yaklaşımdır. • Dinî kapsayıcılık, diğer din ve inançları dışlamak yerine onları, geniş anlamda doğru olduğu düşünülen inancın zayıf ya da bilinmeyen formları olarak ele alınabileceğini göstermeyi hedeflemektedir. • Temel hususlarda, köklü farklılıklara sahip dinlerin bu şekilde bağdaştırılamayacağı açıktır. Bu durumda kapsayıcılık ilkesinin makul bir zemini olmadığı söylenebilir.

Dinî Çoğulculuk • Dinî çoğulculuk, bütün dinlerin ya da büyük dinlerin inançlarının aynı gerçekliğe delalet ettiğini veya edebileceğini ve böylece her birinin insanları eşit ölçüde kurtuluşa götürebileceğini ileri sürerek, dini inançlar arasındaki farklılıkların aşılabileceğini iddia eden yaklaşımdır. • John Hick modern savunucuları arasındadır. İbn Arabî de buna benzer bir anlayışı savunmaktadır: Ona göre ilahi tecelli sonsuz farklı biçimlerde ve derecelerde olabilir.

• Dinî çoğulculuğun kendi ilkesiyle çelişen bir yanı bulunmaktadır. Çoğulculuk, dinlerin tek başına doğruluk iddialarını kabule yanaşmamakla çoğulcu tavrından ödün vermektedir. • Bunun yanında Hick’in kendinde gerçeklik ve onun farklı görünüşleri olarak dinlerin tatmin edici bir dini inanç ve gerçeklik ilişkisi ortaya koyduğunu söylemek oldukça güçtür. Kendinde gerçekliği bilmeden neyin tam olarak onun görünüşü olabileceğine dair varsayımlar problemli görünmektedir.