1 SELFCONTAINED REGIMES 2 NORMA I SYSTEM P

1) SELF-CONTAINED REGIMES 2) NORMA I SYSTEM P. M. P. A NORMA I SYSTEM PRAWA KRAJOWEGO (POLSKIEGO) 3) ZAGADNIENIE PIERWSZEŃSTWA NORMY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Z PUNKTÓW WIDZENIA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO I PRAWA POLSKIEGO V. 1. 1 2019 © Łukasz Stępkowski

■ „self-contained regimes”, bądź reżimy zamknięte/szczególne/specjalne prawa międzynarodowego, to takie zbiory norm prawa międzynarodowego, które uważa się za wyodrębnione z ogólnego prawa międzynarodowego ■ Takie zbiory norm wewnątrz prawa międzynarodowego są uważane za przejaw fragmentacji prawa międzynarodowego ■ Takie zbiory norm samodzielnie określają swoje hipotezy, dyspozycje i sankcje za ich naruszenie, a zarazem przyjmuje się, że stosują się przed ogólniejszymi normami prawa międzynarodowego publicznego (lex specialis) ■ Istnieje spór w doktrynie co do koncepcji self-contained regimes; nie do końca wiadomo, jaki jest ich katalog, które konkretnie zbiory norm są takimi self-contained regimes, a także, czy w ogóle należy wyróżniać takie „zamknięte” zbiory norm p. m. p. (por. M. Shaw, International Law, Cambridge 2008, s. 66 -67) ■ Wskazuje się również, że lepszym określeniem na zjawisko self-contained regimes są „specjalne reżimy traktatowe (special treaty-regimes)”, aby podkreślić to, że normy szczególne nie funkcjonują w próżni prawnej (International Law Commission’s Report on Fragmentation, s. 2489). ■ Pierwsza orzecznicza wzmianka : sprawa statku Wimbledon (STSM)

■ Przykładem zbioru norm p. m. p. uznawanego za self-contained regime jest prawo dyplomatyczne ■ Taki stan prawny został stwierdzony przez MTS w wyroku z 24. 05. 1980 USA pko Iranowi (sprawa personelu konsularnego i dyplomatycznego w Teheranie, http: //www. icj-cij. org/files/case -related/64/064 -19800524 -JUD-01 -00 -EN. pdf , pkt 86) ■ The rules of diplomatic law, in short, constitute a self-contained régime which, on the one hand, lays down the receiving State's obligations regarding the facilities, privileges and immunities to be accorded to diplomatic missions and, on the other, foresees their possible abuse by members of the mission and specifies the means at the disposal of the receiving State to counter any such abuse. These means are, by their nature, entirely efficacious, for unless the sending State recalls the member of the mission objected to forthwith, the prospect of the almost immediate loss of his privileges and immunities, because of the withdrawal by the receiving State of his recognition as a member of the mission, will in practice compel that person, in his own interest, to depart at once. But the principle of the inviolability of the persons of diplomatic agents and the premises of diplomatic missions is one of the very foundations of this long-established regime (…)”

■ Istnieją inne, teoretycznoprawne przykłady na self-contained regimes, prócz prawa dyplomatycznego ■ Wymienia się: ■ Prawo Unii Europejskiej ■ Prawo Światowej Organizacji Handlu (World Trade Organisation, WTO) ■ Normy prawa międzynarodowego dotyczącego praw człowieka ■ Por. https: //papers. ssrn. com/sol 3/papers. cfm? abstract_id=1095976 Of Planets and the Universe: Self-contained Regimes in International Law. Bruno Simma and Dirk Pulkowski, EJIL 17 (2006) s. 512 Można dodać : Porządek prawny Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPC)

■ Prawo UE jako self-contained regime prawa międzynarodowego? ■ Samo prawo UE traktuje prawo międzynarodowe jako część swych norm ■ Umowa międzynarodowa jako część prawa Unii może być bezpośrednio stosowana, a jednostka może powoływać się na nią (por. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 kwietnia 2005 r. , sprawa C-265/03 Igor Simutenkov przeciwko Ministerio de Educación y Cultura i Real Federación Española de Fútbol, EU: C: 2005: 213, pkt 21: przepis umowy zawartej przez UE z państwami trzecimi należy uznać za przepis mający bezpośrednią skuteczność, jeżeli uwzględniając jego brzmienie oraz cel i charakter umowy, zawiera on jasny i precyzyjny obowiązek, którego wypełnienie i skutki nie są uzależnione od wydania kolejnego aktu ■ Z punktu widzenia prawa UE, norma prawa międzynarodowego ma pierwszeństwo przed normami prawa wtórnego UE (tj. tego, które jest tworzone przez instytucje i organy), ale już nie przed normami prawa pierwotnego UE (tj. hierarchicznie najwyższymi normami prawa UE) ■ Wyrok Trybunału z dnia 21 grudnia 2011 r. , sprawa C-366/10 Air Transport Association of America i inni przeciwko Secretary of State for Energy and Climate Change, EU: C: 2011: 864, pkt 50, zgodnie z art. 216 ust. 2 TFUE jeżeli umowy międzynarodowe są zawarte przez Unię, takie umowy są wiążące dla instytucji Unii i w konsekwencji mają one pierwszeństwo przed aktami Unii ■ Z punktu widzenia prawa UE, prawo UE nie jest self-contained regime prawa międzynarodowego, a samoistnym porządkiem prawnym ■ Pogląd odmienny (2005) : A. Kozłowski [w: ] Otwarcie Konstytucji na prawo międzynarodowe, Podstawowe problemy stosowania Konstytucji RP (Wrocław 2005), s. 153 : (system [prawa UE] sięga swymi korzeniami prawa międzynarodowego i jak do tej pory łączność ta nie została przerwana)

■ Prawo Światowej Organizacji Handlu – zbiór norm prawa międzynarodowego wynikających z umów ■ https: //www. wto. org/english/docs_e/legal_e. htm, Akt Końcowy rundy urugwajskiej 1994 ■ Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement on Trade and Tariffs, wersja 1994) ■ Umowa z Marrakeszu ustanawiająca Światową Organizację Handlu, 1994 (https: //www. wto. org/english/docs_e/legal_e/04 -wto_e. htm) ■ System ten zawiera Organ Rozwiązywania Sporów (Dispute Settlement Body) oraz Organ Odwoławczy (Appellate Body), które odwołują się do prawa międzynarodowego „ogólnego” w swoim orzecznictwie ■ Art. 3 ust. 2 Dispute Settlement Understanding (Porozumienia o Rozwiązywaniu Sporów) WTO: ■ https: //www. wto. org/english/docs_e/legal_e/28 -dsu_e. htm ■ The Members recognize that it serves to preserve the rights and obligations of Members under the covered agreements, and to clarify the existing provisions of those agreements in accordance with customary rules of interpretation of public international law. ■ Efekt: prawo WTO nie traktuje się jako „wyodrębniony” od ogólnego prawa międzynarodowego self-contained regime, a raczej jako normy szczególne, stosowane jako lex specialis, ale niewyłączające możliwości stosowania ogólnego p. m. p. w braku

■ Normy międzynarodowe nt. praw człowieka ■ Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOi. P / International Covenant on Civil and Political Rights, ICCPR), http: //www. ohchr. org/EN/Professional. Interest/Pages/CCPR. aspx, otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. , jako ratyfikowana umowa międzynarodowa (Dz. U. 1977. 38. 167 z dnia 1977. 12. 29) ■ Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. , Dz. U. 1977. 38. 169 z dnia 1977. 12. 29, jako ratyfikowana umowa międzynarodowa ■ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (the Universal Declaration of Human Rights, http: //www. ohchr. org/EN/UDHR/Pages/UDHRIndex. aspx), rezolucja ZO ONZ, http: //undocs. org/A/RES/217(III) ■ Brak scentralizowanego organu sądowego, który zapewniałby skuteczność tym normom ■ Komitet Praw Człowieka – monitorowanie ICCPR (http: //www. ohchr. org/EN/HRBodies/CCPR/Pages/CCPRIndex. aspx) ■ Komisja Praw Człowieka ONZ (http: //www. ohchr. org/EN/HRBodies/HRC/Pages/Presidency. aspx) ■ Brak możliwości zmuszenia Państwa do przestrzegania praw człowieka ■ Regionalne sądy mające chronić prawa człowieka – Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka ■ https: //www. oas. org/en/iachr/mandate/what. asp

■ Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europejska Konwencja Praw Człowieka, EKPC), http: //www. echr. coe. int/Pages/home. aspx? p=home ■ W konwencji znajduje się art. 55 ECHR: Wysokie Układające się Strony zgadzają się, że, wyjąwszy porozumienia szczególne, nie będą wykorzystywały obowiązujących między nimi traktatów, konwencji lub deklaracji dla skierowania, w drodze skargi, sporu powstałego w związku z interpretacją lub stosowaniem niniejszej konwencji do rozpatrzenia w ramach innych sposobów rozstrzygania sporów niż przewidziane w niniejszej konwencji; ograniczona możliwość przedkładania sporów na podstawie EKPC innym sądom niż ETPCz ■ Wprawdzie prawdą jest, że EKPC posiada własny organ zapewniający skuteczność, a jednostka może zwrócić się do tego organu bezpośrednio po wyczerpaniu drogi krajowej, a zarazem Konwencja ustanawia swoiste, oryginalne normy ochrony praw człowieka, to jednak EKPC oraz Trybunał nie roszczą sobie uznania za self-contained regime ■ Cypr pko Turcji, 25781/94, 12/05/2014, pkt 24 ■ the Court reiterates that the provisions of the Convention cannot be interpreted and applied in a vacuum. Despite its specific character as a human rights instrument, the Convention is an international treaty to be interpreted in accordance with the relevant norms and principles of public international law and, in particular, in the light of the Vienna Convention on the Law of Treaties of 23 May 1969 (the “Vienna Convention”). As a matter of fact, the Court has never considered the provisions of the Convention as the sole framework of reference for the interpretation of the rights and freedoms enshrined therein. On the contrary, it must also take into account any relevant rules and principles of international law applicable in relations between the Contracting Parties (see, among many others, Loizidou v. Turkey (merits), 18 December 1996, § 43, Reports of Judgments and Decisions 1996 -VI; Al‑Adsani v. the United Kingdom [GC], no. 35763/97, § 55, ECHR 2001‑XI; Bosphorus Hava Yolları Turizm ve Ticaret Anonim Şirketi v. Ireland [GC], no. 45036/98, § 150, ECHR 2005‑VI; Demir and Baykara v. Turkey [GC], no. 34503/97, § 67, ECHR 2008, and Article 31 § 3 (c) of the Vienna Convention). ■ Efekt: również słabo z koncepcją self-contained regimes w stosunku do EKPC

■ Relacja normy i systemu prawa międynarodowego do normy i systemu prawa krajowego (polskiego) ■ Dwie koncepcje : monizm i dualizm ■ Monizm zakłada, że prawo międzynarodowe i prawo (porządki prawne) krajowe to części tego samego systemu ■ Dualizm zakłada, że prawo międzynarodowe i prawo krajowe to odrębne od siebie systemy prawa ■ W wersji dualistycznej konieczne jest, aby norma prawa międzynarodowego została odwzorowana w prawie krajowym (transformacja) ■ W wersji monistycznej uznaje się, że norma prawa międzynarodowego, w wypadku, gdy Państwo się nią wiąże, jest inkorporowana do prawa krajowego jako norma prawa międzynarodowego ■ Gdyby uznawać, że norma staje się normą prawa krajowego, to stosuje się do niej całe instrumentarium prawa krajowego (np. konieczność ogłaszania w Dz. U. albo M. P. ), a w wypadku inkorporacji norma zachowuje charakter międzynarodowy i np. wobec tego jest dalej interpretowana jako norma traktatowa

■ Polski system prawny : art. 9 KRP : Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. ■ Art. 87 ust. 1 KRP : Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. ■ Art. 88 ust. 3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa. ■ art. 89 ust. 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: ■ 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, ■ 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, ■ 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, ■ 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, ■ 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. ■ 2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. 3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.

■ Art. 90 ust. 1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. ■ 2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. ■ 3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. ■ 4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. ■ Art. 91 ust. 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. ■ 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. ■ 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

■ Monizm czy dualizm w Rzeczp’litej? ■ Dualistyczny efekt art. 9 KRP w stosunku do niewymienionych w KRP źródeł prawa międzynarodowego, w szczególności do międzynarodowego prawa zwyczajowego ■ W literaturze jest podnoszony również problem obowiązywania w RP norm zwyczajowego prawa międzynarodowego. Twórcy Konstytucji – odmiennie, niż uczyniono to w odniesieniu do umów międzynarodowych – nie zaliczyli jednak wprost tych źródeł prawa międzynarodowego do źródeł prawa RP. Zgodnie z art. 9 Konstytucji RP "Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego". Przepis ten odnosi się nie tylko do umów międzynarodowych, lecz także do wszystkich źródeł prawa międzynarodowego, w tym zwyczajów. Z wyrażonego w cyt. przepisie obowiązku "przestrzegania" przez RP prawa międzynarodowego nie wynika jednak przyznanie wszystkim źródłom tego prawa rangi źródeł prawa w RP [por. M. Masternak-Kubiak, w: M. Granat (red. ), System źródeł prawa, s. 138]. O ile więc "przestrzeganie" w odniesieniu do umów międzynarodowych (a także aktów, o których mowa w art. 91 ust. 3 Konstytucji RP) polega m. in. na nadaniu im charakteru źródła prawa w RP – bo wyraźnie stanowi o tym Konstytucja – o tyle "przestrzeganie" prawa zwyczajowego może polegać na uwzględnianiu treści norm tego prawa w działalności organów państwa (np. w działalności prawodawczej). Natomiast w mojej ocenie art. 9 Konstytucji nie daje podstaw do twierdzenia, że zwyczajowe prawo międzynarodowe jest samoistnym źródłem prawa w RP (por. M. Masternak-Kubiak, Przestrzeganie prawa, s. 204) Wiącek, Safjan, Bosek(red. ), Komentarz do art. 87 KRP, Legalis 2016

■ Monizm czy dualizm w Rzeczp’litej? ■ Poszerzenie zakresu źródeł prawa międzynarodowego podlegającego stosowaniu w porządku prawnym RP. Stosowanie niewymienionych w art. 87 aktów prawa międzynarodowego odbywa się najczęściej poprzez recepcję do prawa krajowego (powtórzenie norm w prawie krajowym), interpretację prawa krajowego zgodnie z prawem międzynarodowym lub z upoważnienia konkretnego aktu prawa krajowego, np. poprzez odesłanie zawarte w ustawie czy w pewnym sensie, z upoważnienia umowy ratyfikowanej (gdy stosowany jest akt pochodzący od organizacji lub organu międzynarodowego powołanego tą umową). "W innych przypadkach, gdy akt nie ma związku z ustawą lub ratyfikowaną umową, bezpośrednią podstawą zastosowania normy międzynarodowej staje się art. 9. Tak jest w przypadku np. prawa zwyczajowego, w tym zasad ogólnych prawa międzynarodowego" (A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe, s. 36). ■ (…) ■ Sędzia, który zgodnie z art. 178 podlega Konstytucji RP, mógłby więc zastosować bezpośrednio art. 9, gdyby stwierdził, że Polska związana jest określoną normą międzynarodowego prawa zwyczajowego. Wydaje się, że stanowisko takie w sposób dorozumiany przyjął SN w post. z 11. 1. 2000 r. (I PKN 562/99, OSNAPi. US 2000, Nr 19, poz. 723). Wprawdzie SN nie nawiązywał szerzej do prawa zwyczajowego ani nie odwoływał się do art. 9, ale orzekł na podstawie zasady międzynarodowego prawa zwyczajowego, ograniczającej zakres immunitetu państwa (zob. A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe, s. 39). ■ K. Wójtowicz [w: ] Safjan, Bosek, Komentarz do art. 9 KRP, Legalis 2016

■ Monizm czy dualizm w Rzeczp’litej? ■ Umowy ratyfikowane. Gdy chodzi o umowy ratyfikowane, Konstytucja daje podstawy do rozróżnienia trzech typów takich umów, w zależności od tego, czy i w jakim trybie na ratyfikację danej umowy musi być wyrażona zgoda. ■ Jeżeli umowa międzynarodowa dotyczy materii wskazanych w art. 89 ust. 1 pkt 1– 5 Konstytucji RP, to wówczas Prezydent uzyskuje upoważnienie do ratyfikacji dopiero po uchwaleniu i wejściu w życie ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację. Jest to tzw. duża ratyfikacja. ■ Jeżeli na podstawie umowy międzynarodowej dochodzi do przekazania organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu "kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach" (art. 90 ust. 1 Konstytucji RP), to zgoda na ratyfikację jest wyrażana albo w formie ustawy, uchwalanej w szczególnej procedurze (art. 90 ust. 2 Konstytucji RP), albo w formie referendum ogólnokrajowego (art. 90 ust. 3 Konstytucji RP). O wyborze trybu wyrażenia zgody na ratyfikację decyduje Sejm (art. 90 ust. 4 Konstytucji RP). Jest to tzw. wielka ratyfikacja. ■ Trzecim typem umowy ratyfikowanej jest umowa, której ratyfikacja nie jest poprzedzona zgodą w ustawie (art. 89 ust. 2 Konstytucji RP). Taka procedura – zwana małą ratyfikacją – może być zastosowana w odniesieniu do umów, które nie dotyczą materii wskazanych w art. 89 ust. 1 pkt 1– 5 ani art. 90 ust. 1 Konstytucji RP. ■ Umowy międzynarodowe w hierarchii źródeł prawa. Wszystkie umowy międzynarodowe muszą być zgodne z Konstytucją, która jest najwyższym prawem RP (art. 8 ust. 1; por. też art. 188 pkt 1 Konstytucji RP; zob. wyr. TK z 11. 5. 2005 r. , K 18/04, OTK-A 2005, Nr 5, poz. 49). Pozycja poszczególnych umów międzynarodowych w hierarchii źródeł prawa jest jednak zróżnicowana. Umowy ratyfikowane w trybie tzw. dużej i wielkiej ratyfikacji mają pierwszeństwo przed ustawami (art. 91 ust. 2 Konstytucji RP), a także są nadrzędne względem ustaw (art. 188 pkt 2 Konstytucji RP) – i w konsekwencji także wszystkich podustawowych aktów prawnych. Gdy zaś chodzi o umowy ratyfikowane w trybie tzw. małej ratyfikacji, to – jak się wydaje – mają one moc prawną niższą od ustaw. Wynika to z faktu, że jeżeli umowa ma dotyczyć spraw uregulowanych w ustawach, to powinna być poddana tzw. dużej ratyfikacji (art. 89 ust. 1 pkt 5 Konstytucji RP). Natomiast umowa ratyfikowana bez uprzedniej zgody w ustawie jest nadrzędna wobec pozostałych podustawowych źródeł prawa, tj. rozporządzeń, aktów prawa miejscowego i aktów prawa wewnętrznego (wniosek z art. 188 pkt 3 Konstytucji RP; por. M. Masternak-Kubiak, Przestrzeganie prawa, s. 222– 223). ■ Umowy nieratyfikowane mają status źródeł prawa wewnętrznego, a więc powinny być zgodne ze wszystkimi aktami prawa powszechnie obowiązującego, a także nie mogą być podstawą decyzji i innych rozstrzygnięć adresowanych do jednostek (por. art. 93 ust. 2 i 3 Konstytucji RP).

■ Podejście monistyczne i dualistyczne. Zapewnienie skuteczności prawa międzynarodowego, w tym umów międzynarodowych, w krajowych porządkach prawnych jest realizowane przy użyciu rozmaitych technik, które określa się w literaturze "monistycznymi" lub "dualistycznymi". Podejście monistyczne polega na tym, że umowa obowiązuje i jest stosowana w krajowym porządku prawnym automatycznie – jako akt prawa międzynarodowego – bez konieczności jej inkorporowania do prawa krajowego (co do zasady wymagana jest publikacja umowy w krajowym dzienniku urzędowym). W przypadku podejścia dualistycznego wprowadzenie umowy do krajowego porządku prawnego wymaga jej przekształcenia w akt prawa krajowego, a więc nie następuje automatycznie – umowa musi być osobnym aktem (np. ustawą) włączona do systemu prawa krajowego (zob. szerzej A. Wyrozumska, Formy zapewnienia skuteczności, s. 63 i n. ). ■ Od czasu wejścia w życie Konstytucji RP w literaturze i orzecznictwie toczy się dyskusja co do tego, jaka metoda zapewnienia skuteczności umów międzynarodowych została przyjęta przez ustrojodawcę (zob. np. R. Szafarz, Skuteczność norm prawa międzynarodowego, s. 3 i n. ; A. Wyrozumska, Skuteczność norm prawa międzynarodowego, s. 79 i n. ; A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe oraz prawo Unii Europejskiej, s. 45 i n. – wraz z cyt. tam literaturą i orzecznictwem). Gdy chodzi o umowy ratyfikowane, Konstytucja nie przewiduje konieczności przekształcania takiej umowy w akt prawa krajowego (funkcji takiej nie pełni ustawa ratyfikacyjna, której przedmiotem jest wyłącznie zgoda na ratyfikację, a poza tym ustawa taka nie musi być uchwalana przed ratyfikacją wszystkich umów). Jak bowiem stanowi art. 91 ust. 1 Konstytucji RP, ratyfikowana umowa międzynarodowa (każda, nie tylko ratyfikowana za uprzednią zgodą w ustawie) staje się częścią krajowego porządku prawnego z chwilą jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw – i od tego momentu może być bezpośrednio stosowana – natomiast nie potrzeba żadnych dodatkowych czynności o charakterze transformacyjnym (por. A. Wyrozumska, Skuteczność norm prawa międzynarodowego, s. 79). Od pewnego czasu również orzecznictwo podąża w stronę traktowania umów międzynarodowych nie jako aktów prawa krajowego, lecz jako aktów pochodzących z innego systemu prawnego, które Konstytucja inkorporuje do systemu źródeł prawa. Ma to znaczenie np. dla wykładni przepisów zawartych w umowach międzynarodowych i ich oceny pod kątem zasady określoności prawa (por. wyr. TK z 21. 9. 2011 r. , SK 6/10, OTK-A 2011, Nr 7, poz. 73). Z tych powodów więcej argumentów przemawia za przyjęciem podejścia monistycznego (należy w tym zakresie podzielić argumentację A. Wyrozumskiej, Umowy międzynarodowe, s. 592 i n. ).

■ Monizm czy dualizm w Rzeczp’litej? ■ A. Wyrozumska, Umowy międzynarodowe – teoria i praktyka, 2006, s. 599 ■ Choć praktyka nie jest jednolita system polski wprowadzania umów międzynarodowych do prawa krajowego jest bliższy systemowi monistycznemu niż dualistycznemu. Opiera się na wyraźnej normie konstytucyjnej upoważniającej do bezpośredniego stosowania umów ratyfikowanych. Umowy stają się częścią polskiego porządku prawnego, przeważając w przypadku kolizji w stosunku do ustaw. Umowa nie deroguje ustawy, prymat sprowadza się bowiem do prymatu stosowania, a nie prymatu obowiązywania. W tym systemie umowa nie ma jednak automatycznego pierwszeństwa w stosunku do Konstytucji (nie wykluczamy jednak tutaj wyjątku na rzecz prawa wspólnotowego) ■ Efekt: jeśli chodzi o umowy międzynarodowe, to jesteśmy bliżsi monizmu ■ Efekt: jeśli chodzi o inne normy prawa międzynarodowego, to jesteśmy bliżsi dualizmu ■ Pogląd odmienny co do efektu ad. 2: P. Sarnecki [w: ], L. Garlicki (red. ), Komentarz do art. 9 KRP, Wyd. Sejmowe 2016: „Omawiany priorytet ratyfikowanych umów międzynarodowych wobec norm prawa międzynarodowego zwyczajowego jednak nie występuje (pomimo występowania analogicznych przesłanek) w relacji zwyczajowych norm prawa międzynarodowego do ustaw. Należy bowiem sądzić, że tu ujawnia swoje znaczenie art. 9 i ustawom takiego priorytetu przyznać nie można. Z zasady przychylności RP do prawa międzynarodowego powinno wynikać, że ustawodawstwo polskie nie może derogować (zmieniać) żadnych norm prawa międzynarodowego, także tych zwyczajowych. Jeśli istnieją wystarczające powody do odstępowania od nich, należy dążyć do zawarcia odpowiedniej umowy międzynarodowej. W konsekwencji należałoby przyjąć, że „w porządku prawnym RP” zwyczajowe normy prawa międzynarodowego zajmują miejsce hierarchicznie wyższe niż ustawy, a te ostatnie mogą być w stosownych procedurach kontrolowane, z tego punktu widzenia, co do ich zgodności. Nie znaczy to jednak, że taką kompetencję posiada (rebus sic stantibus) Trybunał Konstytucyjny. Taka kompetencja TK nie jest bowiem wymieniona w art. 188 konstytucji, a jak wiadomo, kompetencje organów władzy publicznej nie mogą być domniemywane”.

■ Ustawa wykonująca normę KRP: ■ USTAWA z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych. ■ ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW z dnia 28 sierpnia 2000 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych. ■ 1) ustawy : Ustawa określa zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania, zatwierdzania, ogłaszania, wykonywania, wypowiadania i zmian zakresu obowiązywania umów międzynarodowych. ■ 18 1): Ratyfikowana umowa międzynarodowa wraz z dotyczącymi jej oświadczeniami rządowymi oraz umowa międzynarodowa, o której mowa w art. 13 ust. 2 pkt 1 oraz pkt 2 i 3, o ile stanowi umowę wykonawczą w stosunku do ratyfikowanej umowy międzynarodowej lub zmienia ratyfikowaną umowę międzynarodową, jest ogłaszana niezwłocznie wraz z dotyczącymi jej oświadczeniami rządowymi, a w przypadku konieczności dokonania tłumaczenia - również z tekstem tego tłumaczenia na język polski, w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, zwanym dalej "Dziennikiem Ustaw".

■ Dziękuję za uwagę