Stanisaw Staszic Czyli kilka sw o wielkim Polaku

Stanisław Staszic Czyli kilka słów o wielkim Polaku i patronie naszej szkoły

Kim dokładnie był Staszic? Stanisław Wawrzyniec Staszic (ur. przed 6 listopada 1755 w Pile, zm. 20 stycznia 1826 w Warszawie) – polski działacz oświeceniowy, pionier spółdzielczości, pisarz polityczny i publicysta, filozof i tłumacz, wolnomularz, przyrodnik: geograf i geolog, ksiądz katolicki, Członek Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego w 1808 roku, minister stanu Księstwa Warszawskiego od 1809 roku, radca stanu Księstwa Warszawskiego od 1810 roku, zastępca ministra oświaty Królestwa Polskiego w latach 1818– 1824, minister stanu Królestwa Polskiego od 1824 roku. Pisarz „Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego”.

Dzieciństwo. . . Stanisław Staszic pochodził z Piły – miasta, w którym ród jego był znany od samych początków, ponieważ przedstawiciele rodziny Stasziców piastowali tam przez lata urząd wójta, a później burmistrza. Stanisław był czwartym z kolei dzieckiem Katarzyny i Wawrzyńca, po swoich braciach Antonim i Andrzeju oraz siostrze Annie. Przyszedł na świat 6 listopada 1755 roku. Jego ojciec pragnął, aby zdobył wykształcenie i w przyszłości zajął poważne stanowisko. Matka zaś, będąc kobietą skrajnie religijną i przesądną, widząc drobne, wątłego zdrowia dziecię ofiarowała Stanisława opiece boskiej i przeznaczyła go do stanu duchownego, czyniąc śluby, że całe życie będzie chodził w sukni duchownej. Stanisław był nadzwyczaj bystrym dzieckiem, o czym świadczy np. dokonane przez niego w wieku 15 lat tłumaczenie poematu Ludwika Racine’a „O religii”.

Nauki. . . Jako dziecko, chodził do Pilskiej szkoły parafialnej, którą ukończył około 1770 roku. Później najprawdopodobniej kontynuował naukę w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu lub w tamtejszym kolegium jezuickim, na co nie ma jednoznacznych dowodów. W czwartym, ostatnim roku nauki odbył kurs teologiczny. W tym samym roku (2 stycznia 1774) otrzymał też pierwszą tonsurę, czyli wygolony krążek na głowie (charakterystyczny dla duchownych katolickich). Następnym etapem jego nauki, po ukończeniu szkoły średniej, było seminarium duchowne. W tym miejscu warto wspomnieć o tym, jak zaradnym Stanisław był już wówczas młodzieńcem. Zapewnił on sobie bowiem stały dochód poprzez uzyskanie godności kanclerza kapituły w Szamotułach, przez co otrzymywał regularnie przez kilkanaście lat dochód z dóbr wsi Jankowice. Seminarium ukończył na przełomie lat 177879 uzyskaniem święceń kapłańskich, co było także końcem jego teologicznej edukacji.

Nauczyciel w domu Zamoyskich. . . W 1781 roku Stanisław powrócił do kraju i zatrzymał się na dłużej w Warszawie, aby znaleźć zajęcie. Przez krótki czas był guwernerem syna hrabiego Jana Miera, po czym otrzymał bardzo atrakcyjną propozycję zostania wychowawcą dzieci byłego kanclerza, ordynata Andrzeja Zamoyskiego. Objął ów urząd po Józefie Wybickim. Funkcja jaką miał pełnić zapewniała mu bardzo dobre zabezpieczenie finansowe – dożywotnią pensję roczną w wysokości 4000 zł. Poza tym pozwoliła mu wejść w środowisko silnie zaangażowane politycznie, które pamiętało jeszcze dawne prace nad kodeksem Zamoyskiego oraz „Listy patriotyczne” Wybickiego. Poznał całą sytuację polityczno prawną Polski. Gdy Staszic obejmował urząd, Andrzej Zamoyski miał czworo dzieci: jedenastoletniego Aleksandra, dziesięcioletnią Annę, sześcioletniego Stanisława i czteroletniego Andrzeja. Wychowankowie nie zapamiętali dobrze swojego nauczyciela i np. Stanisław Zamoyski w swoim pamiętniku pisał o nim tak: „Wkrótce ujawnił się jego charakter twardy, ostry, porywczy i popędliwy, który był dla nas wielką udręką. ”, a także: „Ksiądz Staszic nie umiał uczyć bez lżenia i bicia. Był ordynarny, gwałtowny, a także niezwykle porywczy”

Jako Ojciec Geologii polskiej. . . W 1797 r. wrócił do kraju, rozpoczynając kilkuletni okres wędrówek badawczych po ziemiach polskich i krajach ościennych. Zwiedził w ciągu miesiąca całe Tatry: Zachodnie, Wysokie i Bielskie, gdzie wszedł na najwyższe szczyty. Wiele razy był w Kieleckiem, Krakowskiem, na Lubelszczyźnie, we Lwowie, zwiedzał Karpaty, Przedgórze, był na Węgrzech. Podejmował cenne inicjatywy gospodarcze w zakresie budowy hut i kopalń. Dokonał opisania kopalni srebra w Olkuszu, przeprowadził zakrojone na szeroką skalę badania geologiczne w okolicach Kielc, w Tatrach i na Podhalu oraz zgromadził materiały do swego pionierskiego dzieła. Napisane w 1815 a wydrukowane w 1825 roku dzieło „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin polskich”(„Carta geologia totius Poloniae)” zawierało opis struktury Tatr, skał osadowych, obserwacje o budowie tektonicznej gór i szereg ciekawych spostrzeżeń stratygraficznych. Oprócz badań geologicznych Staszic przedstawił tu też swoje obserwacje na temat flory i fauny oraz etnografii badanego terenu (obyczaje, stroje góralskie). Na przełomie 1804 i 1805 r. po raz drugi odwiedził Paryż. Tu zapoznawał się z najnowszą literaturą z zakresu nauk o Ziemi.

Jako działacz społeczny. . . Współczesna rzeczywistość coraz bardziej pasjonowała Staszica. Wiele o sprawach kraju dowiedział się od Andrzeja Zamoyskiego. Staszic spoglądał na nie krytycznym okiem mieszczanina. Już podczas obrad Sejmu Czteroletniego przyglądał się z bliska dyskusjom publicznym nad najistotniejszymi dla Rzeczpospolitej sprawami, choć, jako pozbawiony pełnych praw obywatelskich mieszczanin, nie mógł w nich brać udziału. Wspomniane już dzieło „Uwagi nad Życiem Jana Zamoyskiego”, wydane anonimowo w roku 1787, stało się sensacją. Publicystyczna praca nawiązywała do spraw i zagadnień politycznych ogarniętych aktualnie żywą dyskusją. Zawierała surową krytykę istniejących stosunków społecznych, wskazywała drogi naprawy Rzeczpospolitej. Stanisław opowiadał się w niej za zniesieniem liberum veto, za radykalną zmianą sytuacji prawno-ekonomicznej ludności miast i wsi. Poruszał sprawy organizacyjne wojska, sposoby powiększenia podatków. Tworzyło to razem wszechstronny program reform państwa. Jeden z rozdziałów poświęcił edukacji, której celem ma być przebudowa człowieka, wychowanie nowego pokolenia wolnych i równych obywateli. Wierzył, że wychowanie może się stać jedną z dróg przebudowy społecznej.

W Towarzystwie Przyjaciół Nauk. . . Po roku 1795, kiedy Polska zniknęła z mapy, Staszic zajął się działalnością na rzecz rozwoju gospodarczego kraju oraz pracą naukową. W 1802 osiadł na stale w Warszawie, włączając się do prac Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego później był wieloletnim prezesem (1808 -1826). Według pamiętnikarza epoki był „najczynniejszym, najgorliwszym, a nade wszystko najhojniejszym” członkiem Towarzystwa. To on zainicjował i sfinansował pomnik Mikołaja Kopernika, ofiarował Towarzystwu własną bibliotekę i zbiory przyrodnicze, inicjował i zachęcał do badań innych członków Towarzystwa, wzywając do „bycia narodowi użytecznym”. Kiedy organizacja borykała się z kłopotami finansowymi, ufundował jej gmach, zwany pałacem Staszica. Zabierał często głos w sprawach organizacyjnych, za co w końcu obwołano go prezesem.

Służba publiczna. . . Utworzenie Księstwa Warszawskiego w 1807 r. otworzyło przed Staszicem drogę do urzędów publicznych, których jako mieszczanin w Rzeczpospolitej szlacheckiej pełnić nie mógł. W 1807 został członkiem Izby Edukacyjnej i Dyrekcji Skarbowej, radcą stanu (do 1815 roku). Później został członkiem Towarzystwa elementarnego do Ksiąg. W 1808 roku został mianowany przez Fryderyka Augusta referendarzem. W 1815 roku przyjął nominację na wysoki urząd członka Rady Stanu. W tym samym roku został członkiem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa. Zajmował się tam sprawami organizacji szkolnictwa, wniósł wielki wkład w jego rozwój. W 1816 roku założył Szkołę Akademiczno-Górniczą w Kielcach i Instytut Agronomiczny w Marymoncie. W 1816 roku utworzono Królewski Uniwersytet w Warszawie, którego Radzie Głównej przewodniczył Staszic. On też był inicjatorem powołania w 1825 roku Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego, która w 1827 roku stała się wyższą uczelnią. W 1816 roku mianowany został dyrektorem Wydziału (później Dyrekcji) Przemysłu i Kunsztów. Pełniąc tę funkcję nadzorował produkcję kopalń i hut, budowę dróg i traktów, organizował Korpus Górniczy, wystawy rękodzieł i przemysłu. W 1824 roku został ministrem Stanu Królestwa Polskiego.

Twórczość piśmiennicza naukowa, literacka i translatorska. . . W 1807 roku w chwili powstania Księstwa Warszawskiego ogłosił rozprawkę „O statystyce Polski : krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić i tym, którzy chcą w nim rządzić”. W 1809 roku ogłosił broszurę „Do sejmu. Co się z nami stanie? Co nam we wszystkich działaniach na pierwszej uwadze mieć należy? ”. W 1815 roku, kiedy powstało Królestwo Polskie, Staszic ogłosił „Myśli o równowadze politycznej w Europie”, gdzie pisał o posłannictwie Słowian wśród Europejczyków. Największym dziełem filozoficznym Staszica był „Ród ludzki”, pisany przez 30 lat, obszerny poemat historiozoficzny, ukazujący rozwój dziejów ludzkości i ewolucję myśli ludzkiej zgodnie z prawami rozumu. Ten drukowany w trzech tomach, bez zgody cenzury, traktat o wolności, wyjaśniał czasami zawiłym trudnym językiem mechanizmy ujarzmiania ludzi i narodów. Dla cenzury okazał się dziełem niebezpiecznym, gdyż zawierał wiele treści rewolucyjnych, godzących w stary porządek, demaskującym rolę przywilejów stanowych. Dlatego po śmierci autora uległ konfiskacie, został wycofany z obiegu, a Wielki Książę Konstanty kazał podobno egzemplarzami osobiście palić w piecu… Staszic również sam tłumaczył wiele dzieł, m. in. „Epoki natury” Bufona, „Iliadę” Homera, powieść rycerską Floriana „Numa Pompiliusz, drugi król Rzymu” oraz pracę Thomasa „Pochwała Marka Aurelego

Trochę o jego twórczości. . . Dzieła: O ziemiorództwie gór dawnej Sarmacji, a później Polski (Warszawa 1806) Pochwała Stanisława Potockiego (Warszawa 1825) O przyczynach szkodliwości Żydów (Warszawa 1816) Dzieła (Warszawa 1816 -1820) Ród ludzki (Warszawa 1819 -20) Przemowy do uczniów (Warszawa 1814)

Trochę o jego twórczości. . . Przekłady: Georges Leclerc Buffon - Epoki natury (Warszawa 1786) Jean-Pierre Claris de Florian, Numa Pompiliusz - Drugi król Rzymu (Warszawa 1788) Antoine Léonard Thomas - Pochwała Marka Aureliusza (Warszawa 1789) Claude Carloman de Rulhière - Historia bezrządu Polski (Warszawa 1808) Homer - Iliada (Warszawa 1815)

Trochę o jego twórczości. . . Wydania zbiorowe: Pisma pedagogiczne (Lublin 1926) Wybór pism (Warszawa 1948 -1952) O nauce, jej znaczeniu i organizacji (Warszawa 1952) Pisma filozoficzne i społeczne (Warszawa 1954) Pisma i wypowiedzi pedagogiczne (Wrocław 1956)

Odznaczenia dla wielkiego Polaka. . . W 1818 r. odznaczony Orderem Orła Białego. W 1815 r. został kawalerem Orderu Świętego Stanisława 1. klasy.

Kilka słów o tych odznaczeniach. . . Order Orła Białego: Najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej nadawane za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny. Nie dzieli się na klasy. Nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą przedstawicielom państw obcych. Order Orła Białego noszony jest na wstędze błękitnej przewieszonej przez lewe ramię do prawego boku. Gwiazdę Orderu, niegdyś haftowaną, nosi się na lewej piersi. Order Świętego Stanisława: Historyczny polski order nadawany w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim. Od 1831 roku istniał jako odznaczenie rosyjskie. Od II połowy XX wieku nazwę taką nosiło kilka prywatnych odznaczeń, niebędących kontynuacją historycznego Orderu Świętego Stanisława.

Ciekawostki o poecie 1. Był nietypowym przedstawicielem duchowieństwa: nie nosił sutanny, nie odprawiał mszy, a w swoich pismach otwarcie deklarował deizm. 2. Jedyną rozrywką Staszica był teatr, w którym bywał prawie codziennie. 3. W testamencie cały swój majątek zapisał na cele społeczne: szpital i domy zarobkowe dla ubogich. 4. W życiu prywatnym uważany był za dziwaka i skąpca, stał się bohaterem licznych anegdot obiegających Warszawę. 5. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacja narodową, wbrew jego woli. Uczestniczyło w nim ponad 20 tysięcy warszawiaków.

Dziękuje za uwagę! Autor: Damian Dawidowski kl. II TLP