Stanisaw Zaremba Czyli Polski matematyk Kim by Stanisaw

Stanisław Zaremba Czyli Polski matematyk.

Kim był Stanisław Zaremba?

Syn inżyniera, po ukończeniu Petersburskiego Instytutu Technologicznego wyjechał w 1887 do Paryża, gdzie w 1889 po studiach w Sorbonie uzyskał tytuł doktora nauk matematycznych. Pracę pedagogiczną rozpoczął w szkolnictwie średnim. W roku 1890 powołany na katedrę matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim i tu obok pracy pedagogicznej był jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1919). Działalność naukowa Zaremby obejmowała pewne działy matematyki wyższej w szczególności analizy nieskończonościowej. Wyniki jego badań zyskały rozgłos światowy i cytowane są u wielu autorów. Do najważniejszych prac należą: „Arytmetyka teoretyczna” z roku 1912, „Wstęp do analizy” (wydanie z 1915 i 1918 roku). Wykazują one piękną strukturę logiczną – od intuicji, jako punktu wyjściowego do złożonych konstrukcji matematycznych. Do zakresu logiki należy publikacja „La logiqe de mathematiques”. Wyrazem dążności zastosowania rezultatów rozwiązań matematycznych do fizyki jako ostatecznego celu badań jest „Mechanika teoretyczna”, której ukazały się niestety tylko początkowe tomy. Profesor Stanisław Zaremba był członkiem Akademii Umiejętności. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi (1936). Otrzymał tytuły doktora honoris causa Uniwersytetu w Marsylii i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zmarł 23 listopada 1942 w Krakowie. Jego syn, Stanisław Krystyn, był również matematykiem, a także taternikiem i alpinistą.

Czego dokonał Stanisław Zaremba? Dlaczego poświęcać tutaj uwagę światowej sławy matematykowi? Otóż Zaremba był uczonym, którego można nazwać filozofującym matematykiem. Na pewno dobrze znani są filozofujący fizycy, ale matematycy? Z pewnością można wskazać kilku znanych matematyków, jak choćby Russell i Whitehead, którzy zapisali się na trwale w historii filozofii. Typ refleksji uprawianej przez Zarembę bliższy jest jednak innemu wzorowi, jakim był Henri Poincaré – matematyk, zajmujący się również fizyką i rozwijający swą refleksję na marginesie zainteresowań fizycznych (do podobnej oceny przychyla się również J. Woleński). Co interesujące, Zaremba – jako jeden z niewielu matematyków – znalazł się nawet na łamach bardzo wybiórczej Encyklopedii Filozofii Polskiej. Zaremba słynął z dążenia do ścisłości rozumowań matematycznych. Główne jego prace filozoficzne wiążą się z metodologią fizyki i matematyki. Zaremba próbował na swój oryginalny sposób ująć relacje między tymi dwiema dziedzinami. Zainteresowania metodologiczne pchnęły również Zarembę do zainteresowania się teorią względności Alberta Einsteina.

Krakowski matematyk zapisał się w historii jako jeden z krytyków ogólnej teorii względności. Zarzuty stawiane przez Zarembę okazały się w końcu błędne, ale ich odparcie zajęło fizykom kilka lat. Dla nas najważniejsze jest to, że źródłem zarzutów Zaremby były jego przekonania filozoficzne. Przyjmował on bowiem w metodologii fizyki założenia inspirowane mechanicyzmem i specyficznie rozumianym pozytywizmem. Sądził, że wszelkie teorie fizyczne muszą opierać na koncepcjach czasu, przestrzeni i pomiaru zaczerpniętych z mechaniki newtonowskiej. Zaremba jest również interesującym filozofem przyrody, ponieważ jako jeden z pierwszych polskich uczonych zajął się aksjomatyzacją przyrodoznawstwa. W obu kwestiach, tj. stosunku do teorii Einsteina oraz znaczenia aksjomatyzacji fizyki Zaremba polemizował z innym słynnym krakowskim uczonym, astronomem Tadeuszem Banachiewiczem (1882 -1954). Zachęcam do zapoznania się z polemicznym artykułem Banachiewicza z roku 1923 pt. Uwagi krytyczne nad rozprawą prof. dr. St. Zaremby: ”Teorja względności wobec faktów stwierdzonych doświadczeniem i spostrzeżeniem„. Trzeba przyznać, że prace Zaremby o teorii względności były najbardziej znanymi w Europie polskimi pracami na ten temat w okresie międzywojennym.

W Krakowie z pobytem Zaremby związać można co najmniej trzy miejsca: 1. ul. Biskupia 5, gdzie mieszkał na początku XX wieku 2. ul. Szujskiego 1, gdzie mieszkał około 1910 r. 3. ul. Żytnia 6, gdzie mieszkał w okresie międzywojennym (niestety budynek już nie istnieje). Ostatnie z miejsc znajdowało się niegdyś w uroczych przedmieściach, włączonych następnie do Krakowa jako dzielnica Warszawskie. Niestety ta urokliwa okolica została dziś zeszpecona ulicą Opolską wraz z wielką etakadą, w cieniu której znajduje się dziś zaciszna niegdyś ulica Żytnia.

1902 – członek korespondent Charkowskiego Towarzystwa Matematycznego; 1903 – członek korespondent Akademii Umiejętności, członek czynny od 1926 1920 – członek honorowy Societé des Sciences Agriculture et Arts du Bas – Rhin; 1922 – członek czynny Lwowskiego Towarzystwa Naukowego; 1925 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski z rąk Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; 1925 – członek korespondent Akademii Nauk ZSRR; 1927 – nagroda Paryskiej Akademii Nauk za prace naukowe; 1927 – oficer Legii Honorowej, godność nadana przez Prezydenta Republiki Francuskiej

Dziękuje za uwagę.