Nard ktry nie szanuje swej przeszoci nie zasuguje

„Naród, który nie szanuje swej przeszłości nie zasługuje na szacunek teraźniejszości i nie ma prawa do przyszłości. ” Józef Piłsudski

Droga Polski do niepodległości była długa i ciężka. W wyniku zaborów państwo polskie zostało wymazane z mapy Europy. Mimo trwającej ponad sto lat niewoli, krwawo stłumionych powstań narodowych, represji politycznych, zsyłek na Syberię, nasilającej się polityki rusyfikacji i germanizacji na przełomie XIX i XX wieku, Polacy nie porzucili marzeń o odzyskaniu niepodległości.

Latem 1914 roku w Europie rozpoczęła się wielka wojna, nazwana później I wojną światową. Po jednej stronie znalazły się Niemcy i Austria, a po drugiej Francja, Rosja i Wielka Brytania. Po raz pierwszy państwa, które dokonały rozbiorów Polski, znalazły się po różnych stronach frontu, łamiąc swą dotychczasową solidarność w kwestii polskiej. Fakt ten wzbudził w Polakach nadzieję na odzyskanie niepodległości.

Premier brytyjski Herbert Asquith mówił krótko przed wojną wybitnemu pianiście i orędownikowi sprawy polskiej na Zachodzie Ignacemu Paderewskiemu: „Nie ma żadnej nadziei na przyszłość dla Ojczyzny Pana”. Po wybuchu I wojny światowej, jeden ze współpracowników Józefa Piłsudskiego, Michał Sokolnicki, zapisał: „Nikt na całym świecie Polski nie chce”. Oznaczało to, że w chwili wybuchu wojny sprawę polską uważano w Europie za wewnętrzny problem zaborców: Rosji, która z Francją i Wielką Brytanią znalazła się w obozie ententy, oraz walczących z tym sojuszem państw centralnych – Niemiec i Austro - Węgier.

Latem 1914 r. , u progu rozpoczynającej się wojny, Polacy stanęli przed dylematem, po której stronie konfliktu się opowiedzieć. Z tej trudnej sytuacji zdawali sobie sprawę przywódcy dwóch głównych polskich obozów politycznych. Dmowski poparł państwa ententy, które walczyły z Niemcami. Liczył na zjednoczenie wszystkich ziem polskich przez Rosję, w następstwie czego Polska miałaby szansę odzyskania niepodległości. Dmowski, którego działania w Rosji nie przyniosły rezultatów, wyjechał na Zachód, gdzie bezskutecznie starał się zainteresować władze francuskie i brytyjskie sprawą polską.

Piłsudski stanął po stronie państw centralnych. U ich boku sformowano ochotnicze Legiony Polskie. Działaniom jego sprzyjała przedłużająca się wojna. 5 listopada 1916 r. monarchowie Niemiec i Austro - Węgier wydali akt, w którym zapowiadali, że z ziem zaboru rosyjskiego zostanie utworzone państwo polskie, jednak nie określili jego granic. Rada Regencyjna powołana przez Niemców i Austriaków w 1916 r. stanowiła organ władzy Królestwa Polskiego.

Dla setek tysięcy Polaków zmobilizowanych do armii państw zaborczych wojna miała charakter bratobójczy. Działania wojenne przyczyniły się do ogromnych zniszczeń materialnych, a setki tysięcy osób zmusiły do opuszczenia swych domostw w charakterze uchodźców wojennych.

Przełomem w sprawie polskiej okazała się rewolucja lutowa 1917 r. w Rosji. Nowe władze rosyjskie wyraziły zgodę na utworzenie niepodległego państwa polskiego z ziem, gdzie Polacy stanowili większość ludności; zastrzegły jedynie, że znajdzie się ono w sojuszu z Rosją.

8 stycznia 1918 r. prezydent Wilson wydał orędzie, w którym wymienił czternaście warunków przyszłego pokoju: w punkcie trzynastym uznano konieczność stworzenia niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza. Kolejnym, niezwykle istotnym wydarzeniem była deklaracja wersalska wydana 3 czerwca 1918 r. przez premierów Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch. Stwierdzono w niej, że powstanie niepodległego państwa polskiego jest warunkiem trwałego pokoju w Europie.

10 listopada 1918 r. do Warszawy przybył Józef Piłsudski. 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna przekazała władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich Józefowi Piłsudskiemu. 14 listopada Regencyjna oddała mu pełnię władzy i rozwiązała się. Misję sformowania rządu Piłsudski powierzył działaczowi socjalistycznemu – Jędrzejowi Moraczewskiemu.