MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 1 Historian zehar asko izan

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 1

Historian zehar asko izan dira materiaren eta atomoaren inguruan kaleratutako teoriak. Guk XIX. mendean ATOMOaren eta GASEN EGONKORTASUNAren inguruan izandako teoriak azalduko ditugu. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 2

Atomoaren aipamena egiten lehena DEMOKRITO izan zen Demokrito, Grezia (K. a. 460 -370) Materia gehiago zatitu ezin daitezkeen zatitxo txiki-txikiz osaturik dago. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA D E M O K R I T O 3

1803 • DALTONen 1897 • THOMSONen 1911 • RUTHERFORDen 1913 • BOHRen 1916 • SOMMERFELDen 1926 • SCHRÖDINGERen teoria atomikoa teoria atomikoa MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 4

Ingalaterrako kimikaria, fisikaria eta meteorologoa izen zen. Nabarmendu zen: Teoria atomiko modernoa garatzeko aitzindaria izateagatik Koloreak bereizteko ezintasunaren inguruan egindako lanagatik (daltonismoa deituta bere homenez) MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 5

1. postulatua Materia etena da. Partikula material independenteek osatzen dute, eta atomo izena dute partikula horiek; zatiezinak dira. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 6

2. postulatua Elementu bereko atomoak berdinak dira, bai masari eta baita ezaugarri fisiko eta kimikoei dagokienez ere. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 7

3. postulatua Elementu ezberdinetako atomoak ezberdinak dira masari eta gainerako propietateei dagokienez MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 8

4. postulatua Elementu konposatuak elementu jakin batzuen atomoen loturari esker sortzen dira, zenbakizko erlazio erraz baten bitartez MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 9

http: //www. youtube. com/watch? v=e 7 x. G 3 Tvep. UQ MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 10

GASEN EROANKORTASUN ELEKTRIKOA XIX. mendearen erdialdean ikertzen hasi zen MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 11

Izpi katodikoak MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 12

IZPI KATODIKOAK urte askotan zehar ZIENTZIAN TELEBISTetan gaur egun ZIENTZIAN PROTOIEN ETA ELEKTROIEN AURKIKUNTZA MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 13

GASAK ISOLATZAILE IA PERFEKTUAK DIRA XIX. mendean Zientzilariek presio nahiko txikian eta potentzial-diferentzia handiaren eraginpean jarri zituztenean, korrontea pasatzen zelan ikusi zuten. horretarako Korrontearen igaroketarekin P<0, 1 izanik batera luminiszentzia bat nabaritzen da katodoaren aurkako muturrean DESKARGAHODIAK MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 14

GEISSIER-rek izpi katodikoen hodiaren antzeko zerbait egin bazuen ere, 1875. urtean CROOKES-ek diseinatutako da benetan ezaguna. XIX. Mendeko Europako zientzilari garrantzitsuenetako bat izan kimiko ingelesa da. WILLIAM CROOKES Bere aurkikuntzen artean: 1. Talio elementu metalikoa aurkitu zuen. 2. Zilarra eta urrea beraien minelaretatik banatzeko sistema. 3. Crookes hodia MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 15

Hermetikoki itxitako beirazko hodia da. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 16

IZPI KATODIKOAK • Boltaje baxuko iturria (A) katodo beroarekin konektatuta dago (C) Ezaugarriak: • Katodo 1 • 2 anodo • Boltaje handiko iturria, ordea, fosforoz estailitako anodora konektatuta dago. Maskara (M) katodoarekin konektatuta dago eta bere irudia fosforoan itzaltzen da. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 17

CROOKek Zinkeko pieza hau erabili zuen: • Izpiak lerro zuzenean erradiatzen direla egiaztatzeko. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 18

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 19

1 Katodotik lerro zuzenean urruntzen ziren partikulak edo erradiazioak ziren, hodiaren hondoan anodoaren itzala ikusten baitzen. Horregatik, IZPI KATODIKOak deitu zitzaien. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 20

1. ezaugarria azaltzeko irudia MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 21

2 Energia zinetiko handikoak ziren, haien bidean palagurpil bat jarriz gero, birarazi egiten baitzuten. Horrek partikula materialak zirela adierazten zuen, eta ez erradiazioak. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 22

2. ezaugarria azaltzeko bideoa http: //www. youtube. com/watch? v=F 9 -RRw. Jm. NAs&feature=fvsr MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 23

Ezaugarria konpobratzeko beste izpi katodiko bat: MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 24

3 Karga nebatiboko korronte elektrikoaren modura jokatzen zuten, kanpotik eremu elektriko bat aplikatuz gero xafla positiborantz desbideratzen baitziren. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 25

3. ezaugarria azaltzeko bideoa http: //www. youtube. com/watch? v=7 YHw. MWcxe. X 8&feature=related MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 26

4 Lorturiko emaitzek ez zuten zerikusirik hodian sartutako gasaren izaerarekin MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 27

LABURPENA http: //www. youtube. com/watch? v=e 7 x. G 3 Tvep. UQ MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 28

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 29

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 30

Kanal Izpiak MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 31

Eugen Goldstein Deskarga-hodietan gertatzen den fenomenoa zehatzago aztertzeko, E. Goldstein fisikari alemanak zuloak zituen katodo bat erabili zuen. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 32

1886 Anodotik zetorren beste erradiazio mota bat detektatu zuen MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 33

XX. Me nde a 1. Deskarga-hodian dagoen gasaren izaeraren araberako masa duten partikulak dira. 2. Elektroiak baino masa askoz handiago dute. 3. Karga positiboko korronte elektrikoaren antzera jokatzen dute. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 34

ZULODUN KATODOA ANODOA MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 35

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 36

GEORGE STONEY (1891) George Stoneyk atomoak eta k zituztela zioen hipotesia bota zuen, eta karga negatibo hoiei izena eman zien. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 37

J. J. Thomson (1856 -1940) • Izpia katodikoak partikula negatiboz osatuta daude. • Partikula horiek horien ez dute izaerak gasaren ez duizaerarekin hodiko gasaren zerikusirik izaerarekin zerikusirik. ondorioztatu ELEKTROIAK Materia ororen funtsezko partikula osatzaileak. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 38

1911 ELEKTROIAREN KARGAREN balioa kuantifikatu zuen es pe rim en t al k i R. MILLIKANen esperimentua http: //www. youtube. com/watch? v=XMf. YH ag 7 Liw MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 39

Oli tantaren esperimentua ONDORIOA Elektroiaren karga: -e = -1, 602 189. 10 -19 C Elektroiaren masa: me = 9, 109534. 10 -31 Kg Datu hori eta lehenagoko beste batzuk erabiliz MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 40

Zienzilariak bultzatu MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 41

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 42

KANAL-IZPIen partikulen artetik masarik txikiena dutenak Elementu arinenari dagokio HIDROGENOari MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 43

Partikula horien KARGA eta ELETROIARENa baino absolutu BEREKOAK Masa DESBERDINEKOAK horregatik Hidrogeno-nukleoa atomoaren beste oinarrizko partikula bat da: PROTOIA MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 44

ONDORIOA Protoiaren karga: +e= +1, 602 189. 10 -19 C Protoiaren masa: mp = 1, 672 649. 10 -27 C Protoiaren masa elektroiarena baino 1840 baino aldiz handiagoa. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 45

THOMSON-en eredu atomikoa MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 46

J. J. THOMSON-ek EREDU ATOMIKO bat proposatu zuen: Atomoa dentsitate UNIFORMEKOA da. Karga POSITIBOKO MASA ESFERIKO batean tinkaturik daude ELEKTROIak. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 47

Ereduak izpi katodikoen eta kanal-izpien izaera azaltzeko balio izan zuen: 1 2 IZPI KATODIKOAK ELEKTROIz osaturik daude (horiek edozein elementuren atomoren parte osatzaile baitira) KANAL-IZPIAK atomotik elektroi bat askatzean geratzen diren HONDAR POSITIBOez osatuta daude. NEUTROA EGONKORRA MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 48

ATOMOA ZATIEZINA ELEKTROIA NUKLEOA ORBITAK DEMOKRITO DALTON THOMSON MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 49

LABURPENA MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 50

IZPI KATODIKOAK Barruan gasa duen deskarga-hodi baten barne-presioa murriztu elektrodoen arteko potentzial-diferentziala handitu Deskarga elektriko bat gertatzen da, izpi gisa, katodotik anodorantz izpi horiei IZPI KATODIKOAK esaten zaie, katodoan sortzen direlako. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 51

ELEKTROIA (-e) Karga negatibodun (-e =-1, 602 189. 10 -19 C ) partikula azpiatomikoak dira. Oso masa txikia dute (me = 9, 109534. 10 -31 Kg ) Izpi katodikoen osagaiak dira Beraien mugimenduak korronte elektrikoa sortzen du. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 52

KANAL-IZPIAK Hodiak zer motatako gasa duen barruan, halakoak izango dira katodoaren atzean agertzen diren partikulen karga eta masa. Gasa hidrogenoa bada, partikula positiboek elektroiak adinako karga dute, baina askoz masa handiagoa. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 35

PROTOIA (p+ ) Karga positibodun partikula azpiatomikoak Elektroiak baino 1837 aldiz masa gehiago dute: mp = 1, 672 649. 10 -27 C Beraien karga: +e= +1, 602 189. 10 -19 C Hidrogenoaren kasuan, kanal-izpiak karga positiboko partikulez osatuta daude. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 54

THOMSON-en TEORIA ATOMIKOA Thomsonen (1856 -1940) eredu atomikoaren arabera, karga positibodun esfera batek osatzen du atomoa. Esfera horretan dago atomoaren zatirik handiena, eta bertan daude elektroiak sartuta. MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 55

Egileak: Leire Cañon Zihara Jainaga Gorka Madariaga Naroa Lauzirika MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 56