LITERATURA W NAUCZANIU CUDZOZIEMCW Jakie teksty literackie wykorzystywa

LITERATURA W NAUCZANIU CUDZOZIEMCÓW Jakie teksty literackie wykorzystywać?

KOMIKS: G. Janusz, K. Gawronkiewicz, Romantyzm (2007). Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił Wtenczas zagrzmi bohater

KOMIKS: G. Janusz, K. Gawronkiewicz, Romantyzm (2007). Szczęśliwy, kto siły postradał albo modlić się umie lub ma się z kim żegnać Miej serce i wbij mu kołek w serce! Precz z mego serca!

KOMIKS: G. Janusz, K. Gawronkiewicz, Romantyzm (2007). Ciemno wszędzie, głucho wszędzie Co to będzie, co to będzie Taa… Pamiętam to ze szkoły

CYTATY Z TWÓRCZOŚCI MICKIEWICZA • Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił (Inwokacja, Pan Tadeusz) – w oryginalnym kontekście wyznanie skierowane do ojczyzny, będące wyrazem miłości do niej • Wtenczas zagrzmi bohater (Dziady IV) – w oryginale fragment wypowiedzi o różnych przeznaczeniach człowieka: może on być mędrcem, kochankiem lub bohaterem właśnie • Szczęśliwy, kto siły postradał, albo modlić się umie, lub ma się z kim żegnać (Burza, Sonety krymskie) – wyraz kryzysu przeżywanego przez pielgrzyma, który uświadamia sobie soją kondycję życiową • Miej serce i wbij mu kołek w serce! (nawiązanie do Romantyczności: „Miej serce i patrz w serce”) – w oryginale serce jest symbolem nowych, romantycznych wartości i nowego sposobu poznania”

CYTATY Z TWÓRCZOŚCI MICKIEWICZA • Precz z mego serca! (DO M***) – w oryginale wezwanie skierowane do niedawnego kochanka, w wierszu pokazującym romantyczną moc pamięci, która może przywrócić utraconą obecność, można przestać kochać – nie możne zapomnieć • Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, co to będzie (Dziady II) – w oryginale podkreślenie grozy niezwykłego obrzędu WYKORZYSTANIE CYTATÓW Z MICKIEWICZA W KOMIKSIE podkreśla, że przynajmniej część z nich na stałe weszła do języka i zbiorowej świadomości Polaków i funkcjonują trochę na prawach wyrażeń idiomatycznych.

TEKST WSPÓŁCZESNY: T. Różycki, Dwanaście stacji (2005) T. Różycki, Dwanaście stacji A. Mickiewicz, Pan Tadeusz To miasto, choroba moja! Prątek czarnej żółci, smutny tumor rozrastający się w duszy – jakże cię nienawidzę, miasto! Zostawić cię, wyjechać, opuścić na zawsze! Namolny koszmarze, potworze bez duszy, bez twarzy zarazku! Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie; Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie. Właśnie w tym mieście, we wschodniej dzielnicy, nieopodal torów kolejowych i trzech barów piwnych, pośród kałuż i wielkich błotnych zagonów, stała kamienica [. . . ] Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczaju, Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju, Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;

KOMIKS Romantyzm • Komiks w ciekawy sposób nawiązuje do romantyzmu (zarówno w warstwie językowej, jak i na poziomie gotycko-sensacyjnej fabuły, czy wreszcie reinterpretując znaczenie romantycznej figury upiora) • Forma komiksu jest atrakcyjna dla współczesnego odbiorcy • Przykład ten można umieścić w nurcie „odbrązawiającym”, ale mimo to zachowującym istotne odniesienia do kultury romantycznej

TEKST WSPÓŁCZESNY: T. Różycki, Dwanaście stacji (2005) T. Różycki, Dwanaście stacji A. Mickiewicz, Pan Tadeusz Wszedł zatem przez otwarte na oścież drzwi klatki schodowej i potem dalej, prosto do mieszkania na parterze. Najpierw zapukał, tak, zapukał i odczekał chwilę, ale nie słysząc żadnej odpowiedzi, nacisnął klamkę. Wcale go nie dziwiły tutejsze zwyczaje, które pozwalały zostawiać otwarte wszystkie drzwi do domów, okna i bramy prosto od ulicy, pomimo domofonów i tak częstych dzisiaj włamań, napadów, naruszeń własności. W innych bowiem częściach wielebnego miasta widać by było w tym miejscu łańcuchy, kraty, kolczaste balkony, wściekłe psy i wściekłe, gorsze od nich jeszcze, a sprowadzane z krajów anglosaskich świniopsy białe albo też różowe, potrafiące przegryźć na pół samochód lub przeżreć drzwi, za którymi właśnie stali goście z kwiatkami i skromnym upominkiem z okazji urodzin. Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza, że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza. Właśnie dwukonną bryką wjechał młody panek I obiegłszy dziedziniec zawrócił przed ganek, Wysiadł z powozu; konie porzucone same, Szczypiąc trawę ciągnęły powoli pod bramę. We dworze pusto: bo drzwi od ganku zamknięto Zaszczepkami i kołkiem zaszczepki przetknięto. Podróżny do folwarku nie biegł sług zapytać, Odemknął, wbiegł do domu, pragnął go powitać

TEKST WSPÓŁCZESNY: T. Różycki, Dwanaście stacji (2005) T. Różycki, Dwanaście stacji A. Mickiewicz, Pan Tadeusz Oto słynny prastary fotel […] Oto i szuflada, w której pochowane były najróżniejsze sprzęty, papiery, klucze, młotek i obcążki, drewniane linijki […] Oto na półkach postawione ciężkie księgi, które zawierały wszelkie tajemnice istnienia i życia […] [. . . ] a potem sploty żylne w kolorach czerwonym, żółtym i niebieskim, z wątrobą, kiszką oraz sercem w miejscu szczególnym, w żebrowej klatce uwięzionym jak patriota w lochu Szlisselburga. Serce owo zresztą słabo przywiązane do reszty ustroju za pomocą cienkich, papierowych żyłek, kiedyś oderwało się Na skutek zbyt wielkiego wzruszenia nieporadnych dziecięcych paluchów I gdzieś zagubiło. Od tej właśnie pory papierowy człowiek ukrywał we wnętrzu pustą tajemnicę. Na końcu zaś tego spektaklu Dziecko mogło swym ciekawym okiem dojrzeć białe, Straszliwe rusztowanie zwane szkieletem, niby ostrzeżenie Dla wścibskich umysłów i małych niejadków. I też same portrety na ścianach wisiały. Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej […] Dalej w polskiej szacie Siedzi Rejtan żałośny po ojczyzny stracie. Nawet stary stojący zegar kurantowy […] poznał […] I z dziecinną radością pociągnął za sznurek, By stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurek.

TEKST WSPÓŁCZESNY: T. Różycki, Dwanaście stacji (2005) T. Różycki, Dwanaście stacji A. Mickiewicz, Pan Tadeusz Tak też i teraz pewnie by się mogło zdarzyć, gdyby nasz Bohater nagle nie zobaczył nareszcie pani tego domu, Babci, która właśnie z ganku wracała do kuchni, niosąc pustą rynkę – tak tu nazywano garnki oraz rondle – z której zrzuciła na schody resztki pozostałe z obiadu […] dla kotów przybiegłych na znajomy odgłos ze wszystkich okolicznych piwnic. Nastąpiło witanie, niezwykle radosne […] Od razu też biegła [Babcia] do szafek i lodówki, wyciągać jedzenie, tak jak to było w tutejszym zwyczaju, aby takiego, co wraca z podróży choćby to była podróż do sklepu – zaraz napoić i dobrze nakarmić z powodu utraty sił witalnych. Stała młoda dziewczyna. - Białe jej ubranie Wysmukłą postać tylko aż do piersi kryje, Odsłaniając ramiona i łabędzią szyję. W takim Litwinka tylko zwykła chodzić z rana, W takim nigdy nie bywa od mężczyzn widziana. […] Nim spostrzegł się, wleciała przez okno, świecąca, Nagła, cicha i lekka jak światłość miesiąca

WNIOSKI INTERPRETACYJNE • Tekst Różyckiego powtarza najważniejsze elementy tekstu Mickiewiczowskiego (inwokacja, powrót bohatera do domu, otwarte drzwi, rodzinne pamiątki, gospodynią/główną lokatorką jest kobieta) • Jednocześnie wszystkie te elementy są ironicznie przekształcone (Opole jest chorobą, a nie zdrowiem, jak Litwa Mickiewicza, okolica jest biedna, a nie dostatnia i sielska, rodzinne pamiątki to drobne przedmioty, którymi bawią się dzieci, a nie pamiątki narodowe, zamiast obrazów narodowych bohaterów Wnuk znajduje atlas anatomiczny, a pani domu to stara babcia, a nie młodziutka Zosia) • Badacze często określają ”Dwanaście stacji” Różyckiego mianem parodii lub nawet pastiszu „Pana Tadeusza”; tymczasem Różycki wykorzystuje tekst Mickiewiczowski, żeby pokazać przed jak skomplikowanymi wyzwaniami postawiła człowieka historia XX wieku: coś, co było proste w „Panu Tadeuszu” (powrót do domu jest tam powrotem do rodowej, ale i narodowej tożsamości), po doświadczeniach drugiej wojny światowej już takie oczywiste nie jest (historie rodzinne gwałtownie kończyły się w jednym miejscu, a przesiedlane rodziny zaczynały swoje życie w zupełnie innym, często dosłownie „na cudzych śmieciach”). Nie jest to parodia, a jedynie ujawnienie nieprzystawalności dawnego wzorca do współczesnych dylematów.

ZNACZENIE • Wykorzystanie tekstu współczesnego jako punktu wyjścia do rozważań może być przystępniejsze dla uczących się, wprowadza też zagadnienia istotne współcześnie (problemy z identyfikacją narodową – coś, co jest oczywiste w tekście Mickiewicza, nie jest już takie proste dla bohaterów Różyckiego, którzy przesiedleni do Opola z terenów dzisiejszej Ukrainy, zaczynali życie po wojnie w kamienicy, którą – również przymusowo – opuścili jej niemieccy lokatorzy). Tekst Różyckiego dowodzi zarówno ważności romantycznego kontekstu, jego funkcjonowania niemal na zasadzie idiomu w kulturze i języku polskim, jak i pozwala na wprowadzenie zagdnień istotnych dla współczesnego odbiorcy (niezależnie od reprezentowanego kręgu kulturowego), jak choćby fenomen emigracji.

WYKORZYSTANIE W CYKLU WYKŁADOWYM • Ciekawe wprowadzenie do problematyki emigracji i jej znaczenia dla kształtowania się tożsamości współczesnej • Może się pojawić w cyklu takich utworów, jak: W mojej ojczyźnie (Cz. Miłosza), gdzie emigracja rozumiana bardzo szeroko, nie tylko jako opuszczenie państwa, ale też swojej prywatnej, małej ojczyzny, a jako taka staje się fundamentalnym doświadczeniem egzystencjalnym Berlin. Przewodnik po duszy miasta (D. Danielewicz), gdzie zaprezentowano bardzo szczególny sposób budowania tożsamości emigracyjnej przez Polkę w Berlinie (z upadkiem Muru Berlinskiego w tle) Emigrant (T. Łychowski) – ciekawa, poetycka definicja tożsamości hybrydycznej • Sposób na wprowadzenie literatury romantycznej

W STRONĘ HISTORII LITERATURY: MOTYW TAŃCA 1. POLONEZ W dobie zaborów pięć tańców uzyskało status tańców narodowych: polonez, krakowiak, mazur, oberek, kujawiak. Wcześniej taniec był ważnym elementem kultury szlacheckiej, ponieważ wiązał się z takimi jej elementami jak gościnność, gromadność, przestrzeganie zasad dobrego wychowania, hierarchia. W dobie rozbiorów pielęgnowanie dawnych obyczajów staje się podstawą podtrzymywania tożsamości narodowej. „Taniec, pełniąc funkcję społeczną, swym zasięgiem obejmował wszystkie warstwy społeczne, których współistnienie manifestowało poczucie własnej wartości i honoru” (K. Carlos-Machej: Polskie tańce narodowe wartością kultury w dobie zaborów. Warszawa 2017). Jest to symbol jednoznacznie pozytywny.

A. Mickiewicz: Pan Tadeusz Poloneza czas zacząć. – Podkomorzy rusza I z lekka zarzuciwszy wyloty kontusza, I wąsa podkręcając, podał rękę Zosi I skłoniwszy się grzecznie w pierwszą parę prosi. Za Podkomorzym szereg w pary się gromadzi, Dano hasło, zaczęto taniec – on prowadzi. Nad murawą czerwone połyskują buty, Bije blask z karabeli, świeci się pas suty. […] Brzmią zewsząd okrzyki: „Ach, to może ostatni! patrzcie, patrzcie młodzi, Może ostatni, co tak poloneza wodzi!” – I szły pary po parach hucznie i wesoło, Rozkręcało się, znowu skręcało się koło […].

2. CHOCHOLI TANIEC: Stanisław Wyspiański, Wesele (1901) • W dramacie Wyspiańskiego symbol marazmu, w którym pogrążony jest naród polski, niezdolności do czynu • Wyrażenie ”chocholi taniec” oznacza działanie bezsensowne wynikające z niemocy • „A za dziwnym dźwiękiem weselnej muzyki wodzą się liczne, przeliczne pary, w tan powolny, poważny, spokojny, pogodny, półcichy — że ledwo szumią spódnice sztywno krochmalne, szeleszczą długie wstęgi i stroiki ze świecidełek podzwaniają — głucho tupocą buty ciężkie — taniec ich tłumny, że zwartym kołem stół okrążają, ocierając o się w ścisku, natłoczeni” (S. Wyspiański, Wesele) • Ostatnia scena z filmu A. Wajdy, Wesele: https: //www. youtube. com/watch? v=B-t 7 Cqv. BM 2 A

3. TANGO (1964) Sławomir Mrożek Ustawiają się w prawidłowej pozycji, czekają na takt i ruszają. Edek prowadzi. Tańczą. Eugeniusz siwy, dostojny, w czarnym żakiecie, sztuczkowych spodniach, z czerwonym goździkiem w butonierce. Edek w zbyt ciasnej marynarce Artura, z rękawów za krótkich wystają jego potężne ręce, obejmuje Eugeniusza wpół. Tańczą klasycznie, Z wszystkimi figurami i przejściami tanga popisowego. Tańczą, dopóki nie spadnie kurtyna. A potem jeszcze przez jakiś czas słychać » La Cumparsitę « – nawet kiedy zapalą się światła na widowni – przez głośniki w całym teatrze –

TANGO U MROŻKA • Ostrzeżenie przed dochodzeniem do głosu brutalnej siły, grubiaństwa, braku wykształcenia reprezentowanych przez Edka, który prowadzi w tańcu • Tango nie jest tańcem ani „narodowym”, ani „poważnym” – należy do kultury masowej • Kroki tanga (dwa w przód, dwa w tył) mogą też symbolizować pozorność społecznego rozwoju (jak pisze Bernadetta Żynis)

MOTYW TAŃCA - PODSUMOWANIE • Taniec jako ważny element kultury szlacheckiej w dobie zaborów przechodzi w sferę symboliczną, stając się ważnym elementem budowani narodowej tożsamości. Dla pisarzy taniec staje się sposobem na diagnozowanie stanu społeczeństwa polskiego w różnych momentach historycznych • POLONEZ w Panu Tadeuszu to symbol jedności narodowej, ciągłości tradycji • CHOCHOLI TANIEC w Weselu to symbol marazmu i niezdolności do czynu zniewolonego narodu • TANGO (taniec nienarodowy, niepolski) staje się podstawą uniwersalnej diagnozy społeczeństwa i kultury w połowie XX wieku