ladami historii pomnikw walki i mczestwa Nawojowa II

Śladami historii pomników walki i męczeństwa Nawojowa

II wojna światowa – 1939 -1945

1 września NIEMCY 17 września ZSRR

Polska została zaatakowana z lądu, powietrza i morza przez faszystowskie Niemcy.

Od wschodu uderzyli Rosjanie… By spotkać się z Niemcami w Brześciu nad Bugiem.

Nowy Sącz został zajęty przez Niemców 6 września 1939 roku. Miasto w latach okupacji niemieckiej.

Niemcy prawie natychmiast zaprowadzili swój porządek prawny na Sądecczyźnie.

Na czele aparatu terroru stanął Heinrich Hamann – oprawca numer 1 na Sądecczyźnie.

NAWOJOWA – ruch oporu przeciw okupantowi. Już w październiku 1939 r. w Nawojowej powstała Placówka Amii Krajowej - „Narcyz”. Pierwszą organizatorką Placówki była nauczycielka Szkoły Podstawowej w Nawojowej – Jadwiga Seifert, która współpracowała z zaangażowaną w konspirację rodziną hrabiów Stadnickich.

Cele organizacji: • Szkolenie żołnierzy do oddziałów partyzanckich (tajnej działalności). • Organizowanie przerzutów osób przez granicę polsko-słowacką na Węgry. • Wyrabianie nowych dokumentów osobom zagrożonym aresztowaniem. • Współpraca z innymi tajnymi organizacjami, np. Batalionami Chłopskimi.

Członkowie placówki , , Narcyz’’ m. in. : • Józef Stadnicki ps. , , Madej’’ – komendant, • Michał Baran ps. , , Jasny’’, • Eugeniusz Ziller ps. , , Wyrwa’’- leśniczy lasów hrabiego Stadnickiego w miejscowości Frycowa, • Tadeusz Kamiński ps. , , Tez’’, • Stanisław Kociołek ps. , , Kozak’’, • porucznik Stanisław Witowski ps. , , Juhas’’.

Członkowie Batalionów Chłopskich: • Władysław Poręba • Wojciech Borek ps. , , Woda’’ • Władysław Nowak • Józef Hebda ps. , , Sietniak’’ • Józef Zaczyk • Jan Górski • Czesław Borek • Jan Majca i wielu innych …. .

Archiwum AK – , , Narcyz’’ Dokumenty znalezione podczas remontu dachu kościoła parafialnego.

wśród znalezionych dokumentów znalazły się m. in. wykazy osobowe oddziałów partyzanckich, zaopatrzenie, zakup mundurów, meldunki z terenu i materiały szkoleniowe.

Tragiczne losy żołnierzy placówki AK- Narcyz Jadwiga Seifert wskutek zdrady konfidenta aresztowana 20 lutego 1940 r. Więziona w Nowym Sączu i Tarnowie, 12 września 1940 r. wywieziona do niemieckiego obozu koncentracyjnego Ravensbrück (nr obozowy 4607), a stamtąd do kolejnego – Buchenwald. Zginęła 13 kwietnia 1945 r. raniona śmiertelnie odłamkiem pocisku armatniego pod Magdeburgiem na kilka godzin przed wyzwoleniem.

Młodów – 15. 09. 1944 roku. W wyniku , , wsypy’’- zdrady 11. 09. 1944 r. osiemnastu żołnierzy placówki , , Narcyz’’ zostało aresztowanych, wszystkich stracono – zostali rozstrzelani przez Niemców w Młodowie k/Piwnicznej. Dwudziestu żołnierzom tejże placówki udało się zbiec. Ci, którzy przeżyli, nadal prowadzili walkę z okupantem.

Nawojowa 05. 04. 1945 roku. W tym dniu 14 żołnierzy zostało ekshumowanych z Młodowa i przewiezionych do Nawojowej. Następnie uroczyście po żałobnej Mszy św. zostali pochowani we wspólnej mogile na Cmentarzu Parafialnym w Nawojowej. Na grobie ustawiono krzyż brzozowy i tablice z nazwiskami pomordowanych.

Obecny wygląd mogiła uzyskała w 1981, kiedy powstał kamienny obelisk. Cmentarz parafialny w Nawojowej.

Placówka Narcyz AK w Nawojowej Placówka , , Narcyz AK’’ pod tym kryptonimem trwała do czasu wejścia Armii Czerwonej tj. do dnia 17. 01. 1945 r. Stanisław Leszko – Komendant Obwodu , , Niwa’’ – po rozwiązaniu Placówki , , Narcyz AK’’ w Nawojowej napisał w swoim wspomnieniu, że wyżej wymieniona placówka to najbardziej zasłużona w jego obwodzie.

Drugi obelisk jest poświęcony , , Żołnierzom Wyklętym’’ Ziemi Nawojowskiej. Cmentarz parafialny w Nawojowej.

Żołnierze wyklęci – żołnierze niezłomni. To żołnierze, którzy po zakończeniu II wojny światowej nie złożyli broni i podjęli walkę z sowiecką okupacją Polski.

POLSKA PODZIEMNA ARMIA NIEPODLEGŁOŚCI oddział , , Żandarmeria. ’’ Działał w Beskidzie Sądeckim w latach 1947 -1949.

Dowódcą oddziału był Stanisław Pióro ps. , , Emir’’ mieszkający w Popardowej, a kapelanem ks. Władysław Gurgacz. Obaj zostali zamordowani przez Urząd Bezpieczeństwa- UB.

Inni członkowie PPAN oddziału , , Żandarmeria’’, którzy oddali życie by żyć w wolnej Polsce: Stefan Balicki ps. , , Bylina’’ Michał Cabak ps. , , Kuna’’ Adolf Cecur ps. , , Jeleń’’

Inni członkowie PPAN oddziału , , Żandarmeria’’, którzy oddali życie by żyć w wolnej Polsce: Adam Klimczak ps. , , Harnik’’ Józef Lichoń – Głębokie Marian Rembiasz ps. , , Bór’’ Stanisław Szajna ps. , , Orzeł’’ Franciszek Mizgała ps. , , Promień’’ Kazimierz Mółka ps. , , Szaman’’ Franciszek Rembiasz ps. , , Łąka’’ Mieczysław Remiasz ps. , , Orlik’’ Julian Twardowski ps. , , Rogacz’’

Obelisk w Żeleźnikowej Wielkiej za Trzycierzem. W tym miejscu w zabudowaniach Józefa Fornagla ps. , , Ford’’ mieściła się Komenda Obwodu AK. 13. 09. 1944 r. została ona spacyfikowana – spalona przez Niemców. Nikt nie zginął, dzięki ostrzeżeniu - żołnierze ukryli się w lesie.

Obelisk w Żeleźnikowej Wielkiej. Na Obelisku obok tablicy głównej, z boku i na dole są tablice najbardziej zasłużonych żołnierzy , , Narcyz AK’’ oraz BCH współpracujących z Komendą Obwodu. Jest również tablica poświęcona 70 - tej rocznicy Odzyskania Niepodległoś ci w Polsce w 1918 roku.

Obelisk na Ostrej – pasmo Jaworzyny Krynickiej

Ostra – Gajówka Tu pod Ostrą, na rozstaju dróg prowadzących do Starego Sącza, Makowicy i Nawojowej, w lasach Adama hr. Stadnickiego stała gajówka o nazwie , , Ostra’’. Służyła ona partyzantom jako kwatera. Po II wojnie światowej pozbawiono hr. Stadnickiego jego majątku. W ramach likwidacji śladów działalności Armii Krajowej na tym terenie gajówkę i budynki gospodarcze zburzono. Został ślad tylko po piwnicy……. W tym miejscu stoi dziś pomnik obelisk. Powstał z inicjatywy byłych partyzantów –żołnierzy 1 Pułku Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej, Jana Kociołka i kombatantów.

Losy żołnierzy AK, których upamiętnia obelisk na Ostrej. v. Gajowy – Jan Pryszcz – członek Związku Walki Zbrojnej aresztowany w gajówce i zamordowany 14. 05. 1942 r. w Oświęcimiu. vsierżant Jan Szewczyk ps. , , Hans’’, dowódca plutonu oddziału Juliana Zubka ps. , , Tatar’’ – 9 kompanii 3 batalionu 1 Pułku Strzelców Podhalańskich –AK Brał udział w kampanii wrześniowej 1939, po której dostał się do niemieckiej niewoli. Po 2 latach uciekł ze stalagu do Starego Sącza. Zaprzysiężony do Armii Krajowej w styczniu 1943 r. walczył przeciw Niemcom m. in. w Homrzyskach, Łabowej, Kamionce, Kosarzyskach, Nawojowej, Piwnicznej, Krynicy i w innych miejscach. Przeżył wojnę.

Losy żołnierzy AK, których upamiętnia obelisk na Ostrej. Antoni Plata ps. , , Skoczek’’ – urodzony w Nawojowej, z zawodu rymarz, zaprzysiężony do Armii Krajowej w maju 1944. Jako żołnierz oddziału partyzanckiego , , Tatar’’ brał udział w walkach z Niemcami oraz rozbrojeniach we Frycowej i Homrzyskach. Aresztowany w gajówce podczas obławy, był torturowany przez gestapo – ciągnięty w łańcuchach przez Homrzyska , , ku przestrodze’’. Jednak nie zdradził nikogo. Zginął bez śladu.

Julia Rodzińska- dominikanka z Siostra Julia w czasie okupacji prowadziła Nawojowej tajne nauczanie; języka polskiego, religii i historii w Wilnie. Została oskarżona o działalność polityczną i kontakty z partyzantami polskimi, następnie aresztowana i umieszczona w więzieniu Gestapo na Łukiszkach, gdzie poddano ją długotrwałym torturom. Od lipca 1944 roku Julia Rodzińska została więźniarką obozu koncentracyjnego w Stutthof. W listopadzie 1944 roku wybuchła w obozie epidemia tyfusu, jedynie siostra Julia służyła pomocą zarażonym. 20 lutego 1945 roku w baraku nr 27 zmarła z wycieńczenia. Beatyfikowana 13 czerwca 1999 r. w Warszawie wśród 108 męczenników II wojny światowej.

Ogród pamięci -Nawojowa Oprócz pomnika siostry Julii w ogrodzie pamięci znajdują się stacje drogi krzyżowej. Są tam wymienione wszystkie miejsca, gdzie Polacy przelewali krew za Ojczyznę w II wojnie światowej.

Pamięci wszystkich, którzy nie zawahali się oddać życia dla wolnej Ojczyzny także tym, którzy nie mają swojego grobu, którzy zginęli bez śladu. Foto: Shutterstock

Bibliografia vhttp: //www. beskidsadecki. eu/ vhttp: //podziemiezbrojne. blox. pl/ vhttp: //www. almanachmuszyny. pl/spisy/2008/ZANDARMERIA. pdf vhttp: //prawicowyinternet. pl/ksiadz-wyklety-wladyslaw-gurgacz/ vhttp: //wpolityce. pl/historia/195198 -niezwykle-odkrycie-wsieci-historiiujawnia-dokumenty-ak-znalezione-na-strychu-kosciola-w-nawojowejzobacz-zdjecia vhttp: //www. malgorzatakossakowska. pl/galerie/nawojowa/julia/indexjr. htm v, , Śladami historii pomników walki i męczeństwa’’- opracował Adolf Cecur Wydawca: Okręgowy Zarząd Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Nowym Sączu VIII 2004 r. v Stanisław Pióro , , Emir’’ Wspomnienia rodzinne. Nawojowa – Piwniczna Nowy Sącz 2012 r. v zdjęcia własne Mateusz Wiktor Jakub Mordarski