Kimyo fanini oqitishda AKTni qollash Aminokislotalar Darsning maqsadi

Kimyo fanini o’qitishda AKTni qo’llash Aminokislotalar

Darsning maqsadi: o’quvchilarga aminokislotalar haqida tushuncha berish O’quvchilarni aminokislotalar nomlanishi, olinishi va fizik kimyoviy xossalari bilan tanishtirish Aminokislotalarning biologik ahamiyati haqida tushuncha berish

Molekulasida amino-NH 2 va karboksil -COOH guruhi saqlagan organik birikmalarga aminokislotalar deyiladi. Umumiy formulasi: Cn. H 2 n(NH 2) (COOH) NH 2 –R-COOH

Karboksil guruhga nisbatan aminoguruh joylashuviga qarab: α-(alfa)-aminokislotalar; β- (beta)-aminokislotalar; γ- (gamma)-aminokislotalar; ∆- (delta)-aminokislotalar; ε- (epsilon)-aminokislotalar;

Aminokislota radikali tarkibiga turli funksional guruhlar kirishi mumkin: gidroksi-OH, tio-S, tiol-SH

Aminokislotalar nomenklatu rasi: Ratsional nomenklaturaga ko’ra kislota nomiga amino-NH 2 guruhni ko’rsatuvchi amino so’zini qo’shib o’qish bilan hosil qilinadi. Aminosirka kislota(Rat)-glitsin(tarixiy), aminopropion (Rat)-alanin(tarixiy), aminoizopentan kislotasi (Rat)valin(tarixiy) deb nomlanadi.

Aminokislotalarning tarixiy (trivial)nomlanishi kelib chiqish turiga ko’ra nomga ega. Masalan: α-(alfa)-aminosirka kislota- glikokol yoki glitsin shirin ta’mga ega bo’lib birinchi marta hayvon yelimidan ajratib olingan (grekcha «glikos» -shirin , «kolla» -yelim)

Aminosirka kislota(Rat)-glitsin(tarixiy), Aminopropion kislotasi- alanin, aminoizopentan kislotasi-valin deb nomlanadi. Tarixiy nomlarni qisqartirgan holda gly, ala, val deb yoziladi: H 2 N-CH 2 –COOH glitsin(gly) CH 3–CH-(NH 2 )-COOH alanin(ala) CH 3–CH-CH-COOH valin(val)

Sistematik nomenklaturaga ko’ra, aminokislota molekulasidagi karboksil gruppasining C-atomi birinchi raqamlanib, keyin aminoguruh birikkan uglerod atomi raqami, undan keyin tarmoqlangan zanjirdagi C-atom(lar)i raqami va radikallar nomi aytilib, oxirida asosiyzanjirga to’g’ri keluvchi kislota nomi aytiladi. Glitsin-2 -aminosirka kislota; valin-2 -amino-3 -metilbutan kislota

Tarkibida bitta amin-NH 2 va bitta karboksil. COOH guruh tutgan aminokislotalar bir asosli mono karbonkislotalar -NH 2 –R-COOH deb, bitta amin-NH 2 ikkita karboksil- COOH guruh tutgan ikki asosli monoaminokislotalar deb, bitta karboksil – COOH va ikkita amin-NH 2 guruhi tutgan lari bir asosli diaminokislotalar deb yuritiladi.

Olinishi: 1. Oqsilli moddalarni gidrolizlash. Oqsillar gidrolizlanganda aminokislotalar hosil bo’ladi. Bunda 20 ga yaqin har hil aminokislotalar aralashmasi hosil bo’ladi.