FIZIKA FNNI Mxtlif mhitlrd elektrik cryan Hazrlad Xrdalan

FIZIKA FƏNNI Müxtəlif mühitlərdə elektrik cərəyanı Hazırladı: Xırdalan şəhəri 9 saylı orta məktəbin 9 -cu sinif şagirdi Əliyeva Mədinə

ELEKTRIK CƏRƏYANI NƏDIR?

Elektrik cərəyanı haqqında məlumat Elektrik cərəyanı – elektronların və ya ionların materialda və ya vakuumda nizamlanmış hərəkətidir. Sakit halda istənilən yük dayışıyıcıları həyacanlandırıla bilərlər. Burada Lorens və ya Kulon qüvvələri təsir edirlər. Yükdaşıyıcılar heç bir sahəyə malik olmayan məkanda da hərəkətə gəririlirlər (məsələn, elektron borularında). Elektrik cərəyanının şiddəti İ ilə işarə olunur. Onun vahidi fransız alimi Amperin şərəfinə A ilə ifadə olunur.

Elektrik cərəyanı haqqında məlumat Elektrik cərəyanının tətbiqi XİX əsrdən teleqraf və qalvanika ilə başlayır. Əvvəllərbatareyada alınan cərəyan məişətdə kifayət edirdisə, sonralar yüksək cərəyan şiddətinə ehtiyac yaranır. Bu ehtiyac 1866 -cı ildə Verner fon Simensin generatoru ixtira etməsi ilə ödənə bilir. 1880 -ci ildən generatorlar getdikcə inkişaf edərək böyük cərəyan şəbəkəsini təmin edir. İlk zamanlarda elektrik cərəyanından məişətdə və evlərdə elektrik lampalarının közərdilməsi üçün istifadə edilir. Lampaların geniş tətbiqi nəticəsində böyüyən elektrik şəbəkəsi üçün elektrik stansiyaları tikilir. Bunlar öncə su turbinləri ilə hərəkətə gətirilirdisə də sonralar istilik maşınlarından da istifadə edildi. XX əsrin əvvəlindən yüksək gücə malik turbinlər tətbiq edilirlər. Elə həmin zamandan sabit və dəyişən cərəyan arasında gedən mübarizə dəyişən cərəyanın qalibi ilə nəticələnir. Çünki, dəyişən cərəyanın uzaq məsafəyə ötürülməsi asan idi və bu cərəyanı transformasiya etmək heç bir problem yaratmırdı.

Maddələrin elektrik keçiriciliyinin klassik elektron nəzəriyyəsini 1900– 1904 -cü illərdə alman alimi Paul Drude (1863– 1906), ingilis alimi Cozef Con Tomson (1856– 1940) və Niderland alimi Hendrik Lorens (1853– 1928) vermişdir. Joseph John Thomson (1856 -1940) Paul Drude (1863 -1906) Hendrik Lorens (1853 -1928)

METALLARDA ELEKTRIK CƏRƏYANI • Məlumdur ki metallar bərk halda kristal quruluşa malikdir. Kristal qəfəsin düyünlərində atomların müsbət yüklü nüvələri yerləşir, , Onların yerləşdiyi fəzada isə sərbəst elektronlar hərəkət edir. Adi halda metal atomları elektronunu itirərək müsbət iona çevrilir. Kristal qəfəsin düyünlərində yerləşən bu ionlar müəyyən tarazlıq vəziyyətləri ətrafında rəqsi hərəkət edir , Ona görə də ionlar metallarda elektrik cərəyanının yaranması prosesində iştirak edə bilmir. • Metaldakı elektronlar ionlararası fəzada sərbəst hərəkət edir. Ona görə də belə elektronlar sərbəst elektronlar adlanır. Müəyyən olunmuşdur ki, metallarda sərbəst elektronların konsentrasiyası 10 26 ÷ 10 28 1 3 - dir.

Metallarda elektrik cərəyanı Naqillərdə sərbəst elektronların nizamlı hərəkətinin sürəti çox kiçikdir (~0, 1 / mm / san) Buna səbəb isə elektronların öz hərəkətləri zamanı kristal qəfəsin ionları ilə saysızhesabsız toqquşmasıdır Belə toqquşmalar elektronların nizamlı hərəkətlərini tormozlayır. Beləliklə metal naqillərdə elektrik cərəyanıonların kimyəvi tərkibində heç bir dəyişiklik etməyən sərbəst elektronların nizamlı hərəkətinin nəticəsidir.

ELEKTROLİTLƏRDƏ ELEKTRİK CƏRƏYANI

Məhlulları və ya ərintiləri elektrik cərəyanını keçirən maddələr (duz, turşu və ya qələvi) elektrolitlər adlanır. Suda neytral molekulların parçalanması zamanı müsbət və mənfi ionların əmələ gəlməsi prosesinə elektrolitik dissosiasiya deyilir. Elektrolitdən cərəyan keçərkən elektrodlar üzərində maddə ayrılması prosesi elektroliz adlanır.

_ + q m +q 00 m -q 00 +q 0 m 0 m -q 00 m +q 0 m 0 m -q 00 +q 0 m 0 +q 0 m -q 00 +q 0 m 0 q +q 0 m +q m 00 m -q 00 +q 0 m-? m -q 00 +q 0 m

_ + q m +q 00 m -q 00 +q 0 m 0 m -q 00 +q 0 m 0 +q m 00 m -q 00 q +q 0 m m -q 00 +q 0 m 0 Elektroddan keçən yük : q=q 0 i·N m m Elektrodda ayrılan maddənin kütləsi : m=moi·N m -q 00 +q 0 m 0 +q 0 m -q 00 +q 0 m 0

Buradan m/q = moi/q 0 i , k= moi/q 0 i işarə etsək , və ya m=kq yazmaq olar. m=k. It Elektroliz zamanı elektrodlar üzərində ayrılan maddənin kütləsi elektrolitdən keçən elekrik yükünün miqdarı ilə düz mütənasibdir.

K - mütənasiblik əmsalı olub , maddənin elektrokimyəvi ekvivalentidir. BS – də elektrokimyəvi ekvivalentin vahidi : [k] = [m]/[q] = 1 kq/Kl K= m/q əgər q = 1 Kl olarsa , K = m olar. Yəni , Maddənin elektrokimyəvi ekvivalenti ədədi qiymətcə elektrolitdən 1 Kl yük keçərkən elektrod üzərində ayrılan maddənin kütləsinə bərabərdir. K əmsalı müxtəlif maddələr üçün müxtəlif qiymətlər alır.

QAZLARDA ELEKTRIK CƏRƏYANI

1. 2. 3. 4. Müstəqil qaz boşalmasının dörd növü var: Alovsuz boşalma Qığılcım boşalması Qövs boşalması Tac boşalması Alovsuz boşalma – aşağı təzyiqlərdə şüşə boru daxilindəki anod və katod aralığında Işıqlanan zolaq şəklində müşahidə olunur,

Qığılcımlı boşalma elektrodlar arasında yüksək gərginlik olduqda baş verir. Ən güclü qığılcımlı boşalma şimşəkdir.

Elektrik qövsü Iki kömür çubuğun müqaviməti böyük olduğundan toxunma yerində elektrik cərəyanı çox böyük miqdarda istilik ayırır. Temperatur oqədər yüksək olur ki termoelektron emisiyası başlayır. Elektrodlar aralanarkən fəzada boşalma baş verir.

Taclı boşalma yüklənmiş iti ucluğun yaxınlığinda intensivliyin böyük qiymətində işıqlanan hissəsi tacı xatırladan boşalma baş verir.

DİQQƏTİNİZƏ GÖRƏ TƏŞƏKKÜR EDİRƏM!!!