Energia eta aldaketak Kontzeptu edukiak l Energiaren tasunak

Energia eta aldaketak: Kontzeptu edukiak: l Energiaren tasunak: aldaketetan agertzen da, metatu egiten da, aldatu, eta azkenik, degradatu l Energia transferentziak Prozedura edukiak: l Energia aldaketak agerikoak diren eguneroko bizitzako egoerak antzematea eta aztertzea Jarrerazko edukiak: l Energia eguneroko ihardueretan, are, bizitzak aurrera jarrai dezan, ekonomia garapenean eta bizi kalitatean duen eragina

Garraio bide ezberdinen energia kostua alderatzean Txirrindua dela energia era efizentenean darabilena ikus dezakegu

Garraio bide efikaz honen energia iturria giza gorputza da l Gorputzaren gasolina jana denez gero, dietak ezinbesteko eragina du errendimenduan. l Gihar talde eta mota ezberdinek baimentzen dute indarraren erabilera. l Energia gitxiago behar da txirrinduan kilometroa egiteko oinez ibiltzeko baino. Txirrindua 5 aldiz efikazagoa da. Erretzen diren kaloriak neurtzean, 100 Kcal nahiko izan daitezke 5 km egiteko txirrinduaz, autoak ordea 85 m soilik ibiliko ditu kaloria horiekin. l

Zelan egiten du lan giharrak? Txirrindulariaren hankek pedalei eman eta txirrindua mugiarazteko boterea dute. Femur eta tibia hezurrei atzekitako muskuloak egiten dute lan gehiena. l Milaka espagheti itzurako zuntzek osatzen dute giharra. Zuntz hauek burmuinetik jasotzen dute kontrakzioa jasan behar duteneko agindua. l Txirrinduan gabiltzala lan egiten duten ehun garrantzitsuenak kuadrizeps giharra eta ehunzuriak dira belaunetik gora, eta gastroknemioa eta soleo giharrak belaunetik bera. l Muskulu hauek pedalak emateko behar den sekuentzian kizkurtzen dira. l

Automobilak ez bezala, txirrindulariak, energia iturri berrerabilgarria den janariaz ornitzen dira. l Txirrindulariak duen elikadura motak eragin zuzena du bilakaeran. l Guk guztiok ura, proteinak, karbohidratoak, lipidoak, bitaminak eta mineralak behar ditugu osasuntzu mantentzeko. l Kirolarientzako, elikagai hauen arteko balantzea egokia izateak ezinbesteko garrantzia du. l

Aerobikoa versus anaerobikoa l Burmuinak mezua bidaltzen die giharrei uzkurtzeko, baina zein energia iturri erabiltzen dute giharrek milaka aldiz ekintza hau burutzeko? l Entzunak dituzu ziur aski aerobiko eta anaerobiko hitzak. Termino hauek zure giharrek energia lortzeko darabiltzaten bide biak deskribitzen dituzte.

Aerobikoa versus anaerobikoa Ariketa aerobikoan muskoloek oxigenoa arnasten dute eta odolean heltzen zaizkien glukosa eta lipidoak erabiltzen dituzte adenosin trifosfatoa edo ATPa lortzeko. ATPa muskuloak uzkurtzeko darabilen energia iturria da. l Ariketa era aerobian burutzeko gaitasuna oxigeno, glukosa eta lipidoen eskuragarritasunean datza. Eta hau, bihotzak eta birikiak martxan jartzen dituzten zirkulazio eta arnas aparatuaren menpe daude. l Ariketa anaerobikoa burutzen denean ordea, muskoloek glukogenoa (glukosaz eraturikoa) erabiltzen dute energia iturri moduan eta gero ATPan bihurtzen dute. Entrenamendu intentsoan muskoloek energia oxigeno gabe eratzen dute, sistema kardiobaskularra ez da gauza beharrak hasetzeko. Era anaerobikoan aritzeak ordaindu beharra dago: azido laktikoa pilatzen da, hau da giharretan nekea eta erretzearen sentzazioa bideratuko dituena.

Ariketa: l ATP a lortzeko, zelulak ariketa aerobiko eta anaerobikoan erabiltzen dituen bide metabolikoak marraztu l Bide bietako metabolito amankomunak identifikatu l ATP a zertarako? Galdera hau erantzuten saiatu idazlanean

Ebaluaketa l Ikasleek eratu dituzten erruta metabolikoak zuzenak direla ikusi l Bide metaboliko ezberdinak erlazionatzeko gaitasuna eduki l ATP aren galderaren erantzun duten ikusi