DOPALACZE Specjalista terapii uzalenie od narkotykw mgr Mariusz

DOPALACZE Specjalista terapii uzależnień od narkotyków mgr Mariusz Kajda kajda@go 2. pl 1

DOPALACZE – co to jest ? Określenie dopalacz wywodzi się z lotnictwa, gdzie termin ten oznacza „urządzenie stosowane w samolotach bojowych w celu zwiększenia ciągu silnika turboodrzutowego, poprzez spalanie dodatkowego paliwa za turbiną. Daje to przyrost ciągu o kilkadziesiąt procent. Termin dopalacze używamy slangowo, określa środki dopingujące dla sportowców, ale także rozmaite odżywki czy napoje energetyczne. 2

Dopalacze To termin, którego używa się do nazwania grupy różnych substancji lub ich mieszanek o rzekomym lub faktycznym działaniu psychoaktywnym, nie znajdujących się na liście substancji kontrolowanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. 3

4

Sprzedaż dopalaczy odbywa się za pośrednictwem Internetu lub sieci wyspecjalizowanych sklepów nazywanych „ SMART SHOP”. Nazwa ta pochodzi od rzekomych własności sprzedawanych substancji, reklamowanych jako usprawniające funkcje poznawcze (tzw. smart drugs). W asortymencie sklepów pojawiają się zarówno specyfiki o działaniu stymulującym, relaksującym, psychodelicznym czy halucynogennym. Sklepy oferują również literaturę o tematyce związanej z substancjami psychoaktywnymi, akcesoria tj. fifki, fajki, wagi, po substancje pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. Smart shopy istnieją w większości krajów Europy, najwięcej w Wielkiej Brytani, Niemczech i Holandii. 5

Dopalacze w Polsce – rys historyczny zjawiska Od 2008 r. w Polsce produkty o działaniu psychoaktywnym sporadycznie pojawiały się w Internecie, w sklepach ze sprzedażą wysyłkową. Początek 2008 r. – pojawiły się pierwsze informacje na temat witryny internetowej www. dopalacze. com. Sklep jako pierwszy w Polsce oferował w sprzedaży wysyłkowej legalne substancje psychoaktywne na dużą skalę, a zarazem w profesjonalnej oprawie marketingowej. 6

Przełom sierpnia i września 2008 r. – w Łodzi powstał pierwszy stacjonarny sklep z dopalaczami. Fakt powstania sklepu wywołał szeroką debatę społeczną oraz zainteresowanie ze strony mediów, społeczności lokalnej i władz. Okazało się, że nie ma prawnych instrumentów pozwalających na zamknięcie sklepów. Oferowane produkty sprzedawano pod szyldem „ wyrobów kolekcjonerskich”. 7

Co zawierają w sobie dopalacze ? Dopalacze zawierają w sobie substancje pochodzenia naturalnego i syntetycznego, działające stymulująco bądź psychodelicznie czy halucynogennie. Generalnie dopalacze podzielić można na trzy grupy: - środki pochodzenia głównie roślinnego (susze, kadzidełka), które stosuje się jak tytoń (pali w fajkach, skrętach) lub spala w pomieszczeniu tak jak kadzidełka, mający w sposób legalny powodować efekty zbliżone do palenia marihuany lub opium; 8

Preparaty te bywają czasami wzmacniane syntetycznymi kannabinoidami ; są ona nazywane „spice” – od jednego z najbardziej popularnych produktów tego rodzaju. 9

Środki pochodzenia głównie syntetycznego, sprzedawane w formie tabletek (tzw. party pills) lub proszku w torebkach, które zawierają zazwyczaj rozmaite mieszanki różnych grup związków działających psychoaktywnie: stymulantów, opioidów, halucynogenów, dysocjantów, empatogenów, itp. 10

Środki syntetyczne zawierające jedną, konkretną substancję, która nie jest zakazana ; sprzedawane w postaci znaczków do lizania, małych pigułek lub w innych formach. Ostatnie badania prowadzone w Polsce wykazały że niektóre dopalacze zawierają w sobie takie narkotyki jak haszysz , konopie indyjska i amfetamina 11

Dopalacze – sytuacja prawna i społeczna w Polsce Stopień szkodliwości dopalaczy na zdrowie i potencjał uzależniający jest przedmiotem badań i analiz, które jednak ze względu na liczbę znanych i ciągle wynajdowanych substancji psychoaktywnych, nie nadążają za zmianami ich składu przez producentów 12

Dodatkowo, dopalacze wprowadzono do obrotu jako "produkty kolekcjonerskie, nie nadające się do spożycia", w związku z czym nie podlegały one kontroli Państwowej Inspekcji Farmaceutycznej. Substancje w nich zawarte nie znajdowały się na liście środków zakazanych ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii, więc mogły być sprzedawane w legalnie działających sklepach. Dopiero po akcji zamykania sklepów z dopalaczami w październiku 2010 służby państwowe weszły w posiadanie znacznej liczby próbek tych preparatów, których wszystkich jednak nie zdołano przebadać 13

Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomani z 20 marca 2009 zwiększyła listę zakazanych substancji o kilkanaście, które na podstawie danych z innych krajów oraz wyrywkowych badań własnych podejrzewano o obecność w produktach sprzedawanych w Polsce. Były to m. in. takie rośliny (oraz ich ekstrakty i susze) jak: Argyreia nervo, Mitragyna speciosa, Salvia divinorum, oraz kilka substancji syntetycznych, m. in: Benzylopiperazyna i JWH-018 14

Nowelizacja, która była pierwszą ogólnopaństwową próbą ograniczenia legalnego handlu dopalaczami w Polsce nie przyniosła żadnego efektu – producenci szybko zastąpili wyłączone substancje innymi. W lutym 2009 działały w Polsce 42 sklepy z dopalaczami, natomiast w ramach akcji z października 2010 na podstawie decyzji minister zdrowia zamknięto ich ponad 1300. 15

Kilka dni po akcji zamykania sklepów, w trybie pilnym trafił do Sejmu projekt ustawy, w której m. in. zdelegalizowano wytwarzanie, handel i reklamę wszelkich środków zastępczych, które zdefiniowano jako: substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego w każdym stanie fizycznym lub produkt, roślinę, grzyba lub ich część, zawierających taką substancję, używane zamiast środka odurzającego lub substancji psychotropowej lub w takich samych celach jak środek odurzający lub substancja psychotropowa, których wytwarzanie i wprowadzanie do obrotu nie jest regulowane na podstawie przepisów odrębnych 16

Trendy dotyczące używania przez młodzież tradycyjnych narkotyków wykazują tendencję spadkową. Z drugiej jednak strony stwierdza się, że pomimo stosunkowo ograniczonego rozpowszechniania używania dopalaczy, zjawisko to charakteryzuje się znaczną dynamiką oraz potencjałem rozwojowym. Ponadto nieznane i trudne do oceny jest stopień zagrożenia , jakie dopalacze niosą dla swoich użytkowników i dla zdrowia publicznego 17

Jak rozmawiać z dziećmi o dopalaczach? Nowe substancje psychoaktywne pojawiające się na rynku są substancjami mało zbadanymi a ocena zagrożeń z nimi związanych jest złożona i trudna. Nie sposób od razu określić krótko, i długotrwałych efektów używania tych substancji. Kluczowa w całej sprawie związanej z dopalaczami jest kwestia ryzyka związanego z tymi substancjami oraz procedur postępowania w celu zapewnienia bezpieczeństwa użytkownikom takich produktów. Najważniejsze staje się stworzenie koncepcji systemowego kontrolowania prawnego , które pozwoli na skuteczne i racjonalne minimalizowanie ryzyka związanego z nowymi substancjami. 18

Tymczasem niech cała walka z dopalaczami zacznie się już w domu rodzinnym. W Polsce inicjację narkotykową przechodzą mniej więcej trzynastolatki. W wieku piętnastu lat mają już dużą wiedzę na temat narkotyków. Kiedy młodzi ludzie sięgają po dopalacze dokładnie zdają sobie sprawę z powodów, dla których to robią. Mówią o potrzebie zaszpanowania, o ciekawości, dobrej zabawie, o dodaniu sobie odwagi. Okres dorastania przynosi zwykle trudne problemy dla samych nastolatków, ich rodziców i całego otoczenia. Rola rodziców w tym okresie jest szczególnie trudna, dlatego 19

Warto jak najwcześniej budować dobre relacje z dziećmi, bo to jedno z ważniejszych narzędzi w wychowaniu dzieci. Działania zaradcze rodziców w przypadku zagrożeń używaniem przez dziecko dopalaczy, są takie same, jak przy innych zagrożeniach – np. piciu alkoholu czy używaniu narkotyków. Rodzice pamiętajcie, że największą moc chroniącą ma: Okazywanie miłości i zainteresowania życiem dziecka ( mów dziecku, że jest dla ciebie najważniejszą osobą, że zależy ci żeby było zdrowe i szczęśliwe, poznaj jego przyjaciół, zainteresowania i sposoby spędzania czasu wolnego). 20

Dobre porozumiewanie się z dzieckiem ( rozmawiaj z dzieckiem często, pytaj o jego zdrowie, uważnie słuchaj, rozmawiaj także na trudne tematy – o narkotykach, alkoholu, dojrzewaniu). Zdrowa dyscyplina ( postaw jasne granice – wyraź zdecydowany sprzeciw wobec używania narkotyków i innych środków psychoaktywnych, podaj oczekiwania dotyczące godzin powrotu do domu, kontaktów z kolegami, sprawdzaj na co wydawane jest kieszonkowe, itp. ). Wspieraj dziecko ( doceniaj wysiłki w osiąganiu celów, chwal dziecko za sukcesy i odpowiedzialność – podnosisz tym poczucie 21

własnej wartości, zapewnij, że zawsze może liczyć na twoją pomoc w trudnych sytuacjach). Pamiętaj, żeby rozmawiać z dzieckiem na temat dopalaczy nie trzeba być ekspertem, ale warto jednak dowiedzieć się więcej korzystając z wiarygodnych materiałów. Musisz wiedzieć: Jak działają - na ośrodkowy układ nerwowy, po ich zażyciu zmienia się nastrój i zachowanie. Objawy używania – w zależności od substancji i dawki: przypływ energii, 22

Podwyższenie nastroju, rozdrażnienie, huśtawka nastrojów, pobudzenie psychoruchowe, napady szału, stany depresyjne, halucynacje słuchowo-wzrokowe, utrata apetytu, bezsenność, przekrwienie gałek ocznych, wymioty, biegunka. Jak wyglądają – w postaci białego proszku, kapsułek, tabletek, suszu roślinnego, suszu grzybów. Ryzyko związane z używaniem dopalaczy – ryzyko zdrowotne, uzależnienie a nawet śmierć. 23

Co zrobić gdy podejrzewasz, że dziecko używa dopalaczy? • Nie zwlekaj, zareaguj od razu, ale nie działaj pod wpływem emocji – porozmawiaj z dzieckiem. • Zapytaj o powody – dlaczego używa tych substancji. • Uświadom mu konsekwencje i zagrożenia związane z ich używaniem. • Porozmawiaj na temat nacisku i manipulacji ze strony biorącej dopalacze. • Powiedz, że martwisz się o nie i zawiodło twoje zaufanie. 24

Daj mu szansę poprawy ale przyglądaj się uważnie postępowaniu. • Nie daj się przekonać argumentom dziecka, że to nie groźne, naturalne substancje, bezpieczna alternatywa dla narkotyków, że to taka moda. • Jeżeli uznasz za konieczne wprowadź nowe zasady i konsekwencje. • Jeśli stwierdzisz, że zagrożenie jest poważne szukaj pomocy u specjalistów. Pomoc również znajdziesz : kajda@go 2. pl • 25

MONAR - LUTA Ośrodek Rehabilitacyjno – Readaptacyjny Dla Dzieci i Młodzieży 26 – 220 Stąporków Luta Tel. 41 343 25 05 mariomonar@go 2. pl Terapia stacjonarna długość terapii uzależniona od indywidualnego programu terapeutycznego zawartego pomiędzy pacjentem i społecznością ośrodka.