Terapia systemowa update teoretyczny 2009 Wielkopolskie Towarzystwo Terapii

Terapia systemowa - update teoretyczny 2009 - Wielkopolskie Towarzystwo Terapii Systemowej Kurs zaawansowany ZJAZD 02/2009 Poznań 27. -29. 03. 2009 dr Kurt Ludewig Münster/Hamburg

Terapia systemowa krótki zarys • Terapia systemowa: definicja • Myślenie systemowe – zasada systemowa • Podstawy: autopojeza i obserwator wg H. R. Maturany teoria komunikacji i teoria społeczna wg N. Luhmanna • Teoria kliniczna: przedmiot i metoda dylemat terapeuty sprawa do załatwienia/zlecenie koncepcja zaburzeń: problem życiowy /system problemu koncepcja zmiany motywy przewodnie terapii systemowej ramy metodyczne: 10+1 myśli/pytań przewodnich • Profesjonalne zaopatrzenie: pomoc i opieka marzec 2009 dr K. Ludewig 2

Terapia systemowa Wskazówki bibliograficzne wykładowcy Klett-Cotta 1992, 19974 Hogrefe 2000 -nakład wyczerpany- GWP Klett-Cotta 2002 Gdańsk 1995 marzec 2009 dr K. Ludewig Carl-Auer 2005 3

Co to jest terapia systemowa? To pragmatyczne przełożenie myślenia systemowego na praktykę (psycho)terapeutyczną po to, by zrozumieć, złagodzić i zakończyć cierpienie człowieka. Marzec 2009 dr K. Ludewig 4

Różne kierunki w ramach terapii systemowej • Podejścia odnoszące się do kooperacji takie jak zespół reflektujący (T. Andersen) • Podejścia akcentujące język oparte na tzw. konstrukcjonizmie społecznym (Goolishian, H. Anderson i in. ) • Krótka terapia ukierunkowana na rozwiązanie (de Shazer) • Podejścia narracyjne (White i in. ) • Podejścia biograficzne (Welter-Enderlin, Buchholz i in. ) • Podejścia integracyjne (różne) • Podejście interwencyjne szkoły mediolańskiej i ruchów wywodzących się z niej (Boscolo, Cecchin) Marzec 2009 dr K. Ludewig 5

Podstawy: Myślenie systemowe Obserwacja Zasada systemowa Marzec 2009 dr K. Ludewig 6

Rzeczywistość rzeczywistości czyli: dwa filary myślenia systemowego < rysunek autorstwa Hannesa Brandaua, 1991 > Nie ma obiektywnej rzeczywistości! Rzeczywiście? Marzec 2009 dr K. Ludewig 7

Krótki test z postrzegania: Ile trójkątów jest na rysunku? Marzec 2009 dr K. Ludewig 8

marzec 2009 dr K. Ludewig 9

Myślenie systemowe • Interdyscyplinarność: m. in. teoria systemów, samoorganizacja, cybernetyka, autopojeza, synergetyka, struktury dyssypatywne itp. • Przedmiot: złożoność (a więc także połączenie w sieć) • Cel: „redukcja złożoności zachowująca złożoność“ • Obraz człowieka: Polisystemowo ukonstytuowana istota żywa, biologicznie samodzielna a równocześnie zintegrowana komunikacyjnie. • Teoria poznania / bytu: Teoria obserwacji wzgl. obserwatora marzec 2009 dr K. Ludewig 10

Podstawy teorii systemowej: Obserwacja i obserwator „Obserwatorami” są „lingwizujące” istoty żywe. • Jako istoty żywe obserwatorzy są istotami zorganizowanymi autopojetycznie, a wskutek tego autonomicznymi, operacyjnie zamkniętymi, poza czasem i nie ukierunkowanymi na osiągnięcie żadnego celu. Obszar poznania odnoszący się do podmiotu • Ludzki sposób życia realizuje się poprzez „lingwizację”, tzn. w obszarze koordynacji zachowań wyższego rzędu Obszar ludzkiej konsensualności i społeczeństwo Z tego wynika, że: „Obserwatorzy” są równocześnie samotnymi twórcami swoich rzeczywistości oraz istotami żywymi ukierunkowanymi na konsensualność, ukonstytuowanymi społecznie. marzec 2009 dr K. Ludewig 11

Myślenie systemowe - zasada systemowa • Ludzie z racji swej konstytucji mają predyspozycje do przekraczania swojej biologicznej indywidualności poprzez konsensualizację. • W tym celu egzystencjalnie potrzebują innych, którym przypisuje się, że są tego samego rodzaju. • Poznawanie oznacza odróżnianie. JA jako JA mogę powstać dopiero wskutek interakcji z innym JA, czyli jakimś TY. Ja i Ty => MY. • Dopiero w MY <system społeczny> powstaje byt człowieka. • MY zawiera w sobie biologiczno-indywidualną i społeczno -komunikacyjną tożsamość danego człowieka. => zasada systemowa lub => Człowiek zaczyna się wtedy, gdy jest ich dwóch! marzec 2009 dr K. Ludewig 12

Podstawy: Systemy społeczne Teoria komunikacji Systemy psychiczne marzec 2009 dr K. Ludewig 13

Jednostki i systemy I Prosta różnica Różnica: = Jednostka Otoczenie Jednostka różnicy Różnica jednostka/otoczenie Marzec 2009 dr Kurt Ludewig

Jednostki i systemy II Rozróżnienie R E 1 G Różnica jednostka/otoczenie marzec 2009 relacja E 2 elementy granica Różnica system/otoczenie dr K. Ludewig 15

Modele systemów społecznych I Model „mobile“ interwencja Analogia mechaniczno-fizykalna marzec 2009 dr K. Ludewig 16

Modele systemów społecznych II Model „organizm” (połączenie w sieć) interwencja Analogia biologiczna marzec 2009 dr K. Ludewig 17

Modele systemów społecznych III Model „komunikacja” Co dziś na obiad? Musisz zawsze pytać o to samo? Tatusiu, będzie spaghetti, mniam! Znowu. . . Dla ciebie będzie kotlet. . . . >>> =====================>>> CZAS Masz jakieś zadania domowe? Nie, nie mam Na pewno? Na pewno, dziś nam nic nie zadała. Zadzwonię jutro do szkoły. . . . >>> marzec 2009 dr K. Ludewig 18

Teoria komunikacji wg Niklasa Luhmanna marzec 2009 dr K. Ludewig 19

Podstawy terapii systemowej: Komunikacja I <wg Niklasa Luhmanna> Komunikacja trójelementowy proces selekcji, w którym dopiero adresat kwalifikuje komunikację jako komunikację: 1) wybór informacji: co? 2) wybór zachowania związanego z powiadamianiem: jak? 3) zrozumienie: obserwacja, czyli wytworzenie różnicy pomiędzy informacją/powiadomieniem a zrozumieniem obserwacji jako powiadomienia marzec 2009 dr K. Ludewig 20

Podstawy terapii systemowej : Komunikacja II <wg Niklasa Luhmanna> Konsekwencje: Í Dopiero adresat kwalifikuje dane działanie jako komunikację, przypisując obserwowanemu działaniu sens powiadomienia, a nie zwykłej informacji o zachowaniu. Í Komunikacja jako autoreferencyjny ciąg zdarzeń w czasie (nie w przestrzeni) jest co do zasady niestabilna i otwarta na zdarzenia przypadkowe, nieoczekiwane i nieporozumienia, jest zatem ryzykowna. Í Z biegiem czasu powstają redundacje, a wraz z nimi również struktury oczekiwań, które zmniejszają ryzyko, ale nie eliminują go całkowicie. marzec 2009 dr K. Ludewig 21

KOMUNIKACJA Trójelementowy proces selekcji wg Niklasa Luhmanna 1) Informacja? ? . . . 2) Powiadomienie! Obserwacja. . . 3) Rozumienie marzec 2009 dr K. Ludewig 22

Komunikacja: problem podwójnej kontyngencji I Spotkanie społeczne ? ? Bo: oboje są dla siebie nieprzejrzyści i nieobliczalni. marzec 2009 dr K. Ludewig 23

Komunikacja: problem podwójnej kontyngencji II Podwójna kontyngencja: Bo: Mogę powiadomić o tym czy tamtym, w taki lub taki sposób, marzec 2009 a dr K. Ludewig … ona/on może zrozumieć to albo tamto. 24

Komunikacja: problem podwójnej kontyngencji III Rozwiązanie: ona obserwuje ja macham Czyli: ja działam --- tzn. : Ryzykuję, ale wierzę, że ona też. marzec 2009 ona „rozumie” … rozróżnia informację od powiadomienia… i reaguje… dr K. Ludewig 25

Komunikacja: problem podwójnej kontyngencji IV Efekt: Nawiązywanie. Komunikacje nawiązują jedna do drugiej, tworząc pewien przebieg komunikacji, który z czasem staje się coraz bardziej redundantny (ustrukturyzowany); w związku z tym powstają określone oczekiwania. Powstawanie oczekiwań. Struktury (redundancje, normy, rytuały) umożliwiają trwałą komunikację. marzec 2009 dr K. Ludewig 26

Teoria systemów społecznych wg Niklasa Luhmanna marzec 2009 dr K. Ludewig 27

Systemy <wg N. Luhmanna 1984 > Systemy maszyny organizmy interakcje marzec 2009 systemy społeczne systemy psychiczne organizacje społeczeństwa dr K. Ludewig 28

Podstawy terapii systemowej: System społeczny <wg Niklasa Luhmanna> Systemy są opisywalne dzięki określeniu ich elementów, relacji między nimi i granicy • • W systemach społecznych: elementy = komunikacje relacje = nawiązywanie granica = granica sensu marzec 2009 dr K. Ludewig 29

Podstawy terapii systemowej: Sens <wg Niklasa Luhmanna> P Sens - poprzez selekcje - redukuje złożoność i stwarza jedność w wielości tego, co możliwe; sens udostępnia złożoność systemom psychicznym i społecznym Sens jest podstawową operacją systemów psychicznych i społecznych P Sens jest autoreferencyjny i odwołuje się zawsze tylko do sensu. Systemy związane z sensem nie mogą przeżywać ani działać bez sensu; dla nich nie istnieją przedmioty nie posiadające sensu. A zatem: : Nie można nie czynić sensu! P Sens jako złożoność w czasie jest zasadniczo niestabilny. Każdy sens może się zmienić w ułamku sekundy. marzec 2009 dr K. Ludewig 30

Propozycja koncepcji przydatnej definicji systemu interakcji w teorii klinicznej: Koncepcja członów marzec 2009 dr K. Ludewig 31

SYSTEM INTERAKCJI model dla terapii klinicznej Problem: ustalenie elementów, relacji i granicy Rozwiązania: elementy = człony <operatorzy społeczni wzgl. jednostki funkcyjne> relacje = nawiązania <poprzez komunikacje> granica = granica sensu <ciągłość sensu w wymiarze czasu> Model minimalny systemu interakcji uosabiają <LUDZIE> modulują marzec 2009 generują CZŁONY KOMUNIKACJE kwalifikują dr K. Ludewig GRANICA SENSU kwalifikują 32

Koncepcja członów: zalety dla teorii klinicznej ► Ustrzeżenie się uprzedmiotowieniem: • Człony są wyróżnialnymi, zmiennymi operatorami społecznymi; • Powstają i przemijają wraz z systemem społecznym; • Można je operacyjnie opisać, ale nie wyizolować; należą do obszaru zjawisk społecznych. ► Rozróżnienie człowiek/człon ukierunkowuje konceptualizację: • Zmiana systemów społecznych dotyczy członkostwa, a nie ludzi; koniec systemów społecznych nie musi kończyć relacji. • Terapia zmierza do zakończenia członkostwa w systemie problemu; nie wymaga zatem dokładnej znajomości uczestniczących ludzi/systemów. ► Rozróżnienie człon/rola ukierunkowuje praktykę: Metody kliniczne mogą być oparte na roli terapeuty, Przy czym: człowiek ≠ terapeuta jako rola ≠ terapeuta jako człon marzec 2009 dr K. Ludewig 33

c. Podstawy psychologiczne: Systemowa teoria systemów psychicznych marzec 2009 dr K. Ludewig 34

Tezy na temat systemów psychicznych Tezy: Systemy psychiczne są nietrwałymi, niepodlegającymi obserwacji koherencjami kognitywno/emocjonalnymi, które mogą być rekonstruowane jedynie w autorefleksji / komunikacji, odnoszą się zawsze do relacji z konkretnym lub uogólnionym innym (= koherencje relacyjne, tożsamości relacyjne, ja lub systemy psychiczne), jako procesy w czasie są produkowane i reprodukowane ciągle od nowa jako reakcja na wymagania wewnętrzne lub zewnętrzne (=> psychiczny odpowiednik członkostw społecznych człowieka). Wniosek: Każdy człowiek uosabia wiele różnych systemów psychicznych, w stanie normalnym jest zatem polifreniczny. Polifrenia jest normalnością. marzec 2009 dr K. Ludewig 35

Rozwój koherencji relacyjnych Systemy psychiczne (jaźnie – ja – tożsamości) DZIECKOMATKA ⇆ TOŻSAMOŚCI CZŁON RELACYJNE MATKADZIECKO marzec 2009 DZIECKOMATKA ⇆ MATKADZIECKO CZŁON SYSTEM INTERAKCJI ⇆ MATKADZIECKO ⇆ DZIECKOMATKA dr K. Ludewig 36

Podsumowanie: Każde JA – różnica - wymaga, czy to jako system psychiczny, czy jako człon, faktycznej lub wymyślonej relacji z innym JA, czyli z jakimś TY, by w ogóle móc powstać w MY. Człowiek zaczyna się, gdy jest ich przynajmniej dwóch! marzec 2009 dr K. Ludewig 37

Teoria kliniczna – w ujęciu systemowym marzec 2009 dr K. Ludewig 38

Teoria kliniczna: Przedmiot Koncepcja zaburzenia Koncepcja zmiany Proces terapeutyczny Ramy metodyczne marzec 2009 dr K. Ludewig 39

Teoria kliniczna Przedmiot: Konceptualizacja cierpienia psychicznego z podkreśleniem: - autonomii człowieka w miejsce stanowienia heteronomicznego - otwartości komunikacyjnej w miejsce przyczynowej nieuchronności - ukierunkowanie na zasoby i rozwiązanie w miejsce koncentrowania się na problemie Metodologia: Przyczynek do stworzenia odpowiednich/korzystnych warunków brzegowych do autoprzemiany klienta/klientów w kontekście zlecenia dzięki przydatnej, pasującej i nacechowanej szacunkiem interakcji terapeutycznej --- w miejsce interwencji liniowo-kauzalnej, motywowanej patologicznie, ukierunkowanej na pragmatyczny skutek, ustandaryzowanej. marzec 2009 dr K. Ludewig 40

Koncepcje terapii systemowej: Dylemat terapeuty I „Działaj skutecznie, nie wiedząc wcześniej ani jak, ani co Twoje działanie wywoła!” marzec 2009 dr K. Ludewig 41

Koncepcje terapii systemowej: Dylemat terapeuty II Ponieważ syst. sychiczne/społeczne są: • nieprzejrzyste (nietrywialne) • nieinstruowalne (autopojetyczne) • autoreferencyjne (sens) to skutkiem tego jest: • niemożność dokładnego diagnozowania • nieokreśloność interwencji • nieprzewidywalność komunikacji Konsekwencje dla teorii klinicznej: • akceptacja subiektywnych definicji problemu • rezygnacja interwencji celowo kauzalnych • zaufanie do sprzyjających dialogów Rozwiązania: Stworzenie korzystnych warunków (brzegowych) poprzez: kierowanie się wynegocjowanym zleceniem (cel) korzyść wybór „pasujących" interwencji piękno postawę cechującą się szacunkiem szacunek marzec 2009 dr K. Ludewig 42

SPRAWA A ZLECENIE - komunikacjeprofesjonaliści szukający pomocy SPRAWA: POMOC SPRAWA: POMAGANIE ZLECENIE wprowadzenie towarzyszenie doradztwo terapia marzec 2009 specyficzny system pomocy dr K. Ludewig realizacja zakończenie kontrola 43

Koncepcje terapii systemowej: Koncepcja zaburzenia: problem życiowy/ system problemu • Problemy życiowe są skutkiem dynamiki emocjonalnej jednostki, która wynika z dyskrepancji pomiędzy oczekiwaniami pełnymi znaczeń, wymogami czy chęciami a jej możliwościami reagowania czy działania. (=> koncepcja stresu). • Systemy problemu są systemami społecznymi, których tematem jest ocena jakiegoś stanu rzeczy jako problem (czyli jako stan wymagający zmiany!) • Relewantne „klinicznie” problemy systemu wynikają z rozciągnięcia problemu życiowego na komunikację, która negatywnie ocenia jakieś zachowanie i/lub sposób bycia człowieka (=> czyli ocenia je jako wymagające zmiany) – jeśli wywołuje to cierpienie. marzec 2009 dr K. Ludewig 44

Koncepcje terapii systemowej : System problemu – alternatywa dla psychopatologii Kliniczne systemy problemu są skutkiem komunikacyjnej dynamiki unikania, która uniemożliwia jakąkolwiek zmianę i wytwarza strukturę powtórzeń (rytuał) niemożliwe jest naturalne przeminięcie ani dalszy rozwój w dialogu. Emergencja: dowolna, m. in. „talent”; istotna jest stabilność. � �ogika emocjonalna: Dynamika unikania chroni przed ewentualnym L wzrostem cierpienia ( więcej-tego-samego). Stabilność: Utrwalenie się żądania: „najpierw ty, potem ja!”. � �akończenie: Systemy problemu nie dają się „rozwiązać” ani Z wyleczyć, a jedynie zakończyć, a mianowicie wtedy, gdy kończy się komunikacja, bo problem jest jej tematem, a nie przypadkową cechą. marzec 2009 dr K. Ludewig 45

Koncepcje terapii systemowej: Koncepcja zmiany • Terapia systemowa postrzega swoją rolę jako wkład w tworzenie korzystnych ram dla zmiany siebie przez osobę szukającą pomocy. • Dzięki stabilnej relacji terapeutycznej wzmacnia zaufanie • i stanowi bodziec do zmiany preferencji. Terapia systemowa nie dąży do przyczynowego zmieniania. marzec 2009 dr K. Ludewig 46

Koncepcje terapii systemowej: Tezy na temat powstawania i zmieniania problemu Teza: Ludzkie problemy wynikają zatem z „logiki” zachowawczej dynamiki emocjonalnej: • W obliczu niepewności należy raczej wytrzymać niż ryzykować zmianę, która mogłaby wszystko tylko pogorszyć (…gołąb na dachu!). • Konieczne zmiany, postrzegane jako ryzykowne wymagają więc, by się odważyć. A zatem: Psychoterapia ma stwarzać warunki sprzyjające podjęciu ryzyka, a w ten sposób także zmianie preferencji ( więcej-czegoś-innego). marzec 2009 dr K. Ludewig 47

Koncepcja zmiany – przykład • Przykład oparty na topologicznej analogii z górami i dolinami: dno doliny = stan maksymalnej stabilności szczyt góry = maksymalna niestabilność • Zgodnie z tym porównaniem terapia postrzega siebie jako dodatkowe stabilizowanie przejścia z jednego stanu do drugiego – szukający pomocy może zdać się na stabilność relacji terapeutycznej. marzec 2009 dr K. Ludewig 48

Proces terapeutyczny analogia topologiczna I Stabilność < np. problem, przyzwyczajenie> marzec 2009 dr K. Ludewig 49

Proces terapeutyczny analogia topologiczna II interwencja destabilizacja / przejście marzec 2009 dr K. Ludewig 50

Proces terapeutyczny analogia topologiczna III krajobrazy terapeutyczne ultrastabilizacja terapeutyczna marzec 2009 dr K. Ludewig 51

Proces terapeutyczny analogia topologiczna IV nowa stabilizacja <np. przyzwyczajenie itp. > marzec 2009 dr K. Ludewig 52

Proces terapeutyczny – analogia topologiczna interwencja stabilność destabilizacja / przejście Krajobrazy terapeutyczne nowa stabilność ultrastabilizacja terapeutyczna marzec 2009 dr K. Ludewig 53

Motywy przewodnie terapii systemowej: Interwencja I – korzyść, piękno, szacunek Zasady konstrukcji interwencji systemowych: • w odniesieniu do celu: przydatność, • w odniesieniu do zasadniczej postawy pomagającego: szacunek, • w odniesieniu do wyboru i kształtu interwencji: piękno. marzec 2009 dr K. Ludewig 54

Motywy przewodnie terapii systemowej: Interwencja II – korzyść, piękno, szacunek • KORZYŚĆ Zgodna ocena realizacji zlecenia (np. : poprawa, brak pogorszenia, utrzymanie pożądanego stanu). • PIĘKNO Autonomiczna postawa pomagającego polegająca na dobieraniu i kształtowaniu interwencji zgodnie z kryteriami estetycznymi. • SZACUNEK Autonomiczna postawa pomagającego polegająca na traktowaniu siebie i drugiego człowieka jako samodzielnego i zasadniczo do tego uprawnionego autora własnej historii życia. marzec 2009 dr K. Ludewig 55

Koncepcje terapii systemowej: Zadania terapeuty 1. Sprawa/zlecenie 2. Interwencja Wyjaśnienie/wypracowanie sprawy/spraw, z którymi przychodzi szukający pomocy oraz wynegocjowanie/uzgodnienie zlecenia, nad którym można pracować a. docenić Docenienie/utwierdzenie klienta/klientów poprawia zaufanie oraz gotowość do podjęcia ryzyka. b. interwencja Związany ze zleceniem bodziec do odważenia się na coś innego. (=>zmiana preferencji) marzec 2009 dr K. Ludewig 56

Koncepcje terapii systemowej : Ramy metodyczne: 10+1 podstawowych zasad/pytań 1 Definiuj się jako terapeuta! 2 Patrz na siebie! 3 Niech punktem wyjścia dla Ciebie będzie klient! 4 Oceniaj pożytecznie! 5 Ograniczaj się! 6 Bądź skromny! 7 Bądź elastyczny! 8 Pytaj konstruktywnie! 9 Interweniuj oszczędnie! 10 Kończ na czas! +1 Nie postępuj nigdy ślepo według zasad podstawowych! marzec 2009 Czy jako terapeuta przejmuję odpowiedzialność? Czy jestem świadom i pewien swoich możliwości? Czyją miarę przykładam? Czy szukam tego, co otwiera? Czy koncentruję się na tym, co jest najbardziej potrzebne? Czy postrzegam siebie jako przyczynę? Czy zmieniam swój punkt widzenia? Czy zadaję pytania, które prowadzą dalej? Czy zachęcam ostrożnie? Czy mogę już zakończyć? Czy stosuję zasady w sposób elastyczny i właściwy dla danego kontekstu? dr K. Ludewig

Podstawowe rodzaje zaopatrzenia psychospołecznego marzec 2009 dr K. Ludewig 58

Profesjonalne zaopatrzenie społeczne: model komunikacji Podstawowe rodzaje zaopatrzenia społecznego - niedostatek ustalany osobiście lub społecznie WZORZEC ZAOPATRZENIA CEL ZAOPATRZENIA na życzenie lub ustanowiony ZWIĘKSZENIE (życzenie, by czegoś było więcej) KONWERGENCJA (struktur) RÓŻNICA (struktur) (życzenie, by czegoś było mniej) ZMIEJSZENIE marzec 2009 dr K. Ludewig 59

Profesjonalne zaopatrzenie psychospołeczne podstawowe rodzaje: pomoc i opieka Pomoc Opieka • Problem stwierdzają sami zainteresowani. • Problem zostaje odkryty przez osoby trzecie, np. instancje społeczne. • Formułują swoją intencję i szukają pomocy. • Ich intencja zostaje zdelegowana na fachowców. • Forma pomocy wynika z ich intencji. • Forma zaopatrzenia wynika z intencji. • Udzielona pomoc odpowiada „zleceniu” uzgodnionemu z zainteresowanymi. marzec 2009 • Opieka jest świadczona według wytycznych instancji społecznych, tzn. wg wytycznych „zleceniodawcy” dr K. Ludewig 60

Profesjonalne zaopatrzenie społeczne: Podstawowe rodzaje profesjonalnej POMOCY niedostatek stwierdzany osobiście CEL ZAOPATRZENIA ZWIĘKSZENIE WZORZEC ZAOPATRZENIA nauczanie doradztwo KONWERGENCJA RÓŻNICA towarzyszenie terapia ZMNIEJSZENIE marzec 2009 dr K. Ludewig 61

Systemy pomocy: podstawowe rodzaje <a. powód - b. działanie - c. czas trwania> NAUCZENIE Typ: » Pomóż nam poszerzyć nasze możliwości! « a. Brak lub niedostatek umiejętności b. Udostępnienie wiedzy c. Otwarty DORADZTWO Typ: » Pomóż nam, korzystać z naszych możliwości! « a. Wewnętrzna blokada, zasoby nieaktywne b. Wspieranie istniejących struktur c. Ograniczony, w zależności od rozmiarów problemu TOWARZYSZENIE Typ: » Pomóż nam, znosić nasze położenie! « a. Problemowa sytuacja niemożliwa do zmiany b. Stabilizacja poprzez strukturę obcą c. Otwarty TERAPIA Typ: » Pomóż nam, szybko zakończyć nasze cierpienie! « a. Problemowa sytuacja możliwa do zmiany b. Wkład w rozwiązanie problemu c. Z założenia ograniczony marzec 2009 dr K. Ludewig 62

Profesjonalne zaopatrzenie społeczne: Podstawowe rodzaje profesjonalnej OPIEKI Niedostatek stwierdzany społecznie CEL ZAOPATRZENIA ZWIĘKSZENIE WZORZEC ZAOPATRZENIA doradztwo nauczanie KONWERGENCJA RÓŻNICA towarzyszenie kontrola ZMNIEJSZENIE marzec 2009 dr K. Ludewig 63

Systemy opieki: podstawowe rodzaje <a. powód - b. działanie - c. czas trwania> NAUCZENIE <np. WYJAŚNIENIE> Typ: » Potrzebuje Pan więcej możliwości « a. Brak lub niedostatek umiejętności b. Udostępnienie wiedzy c. Otwarty TOWARZYSZENIE DORADZTWO<np. ZAPOBIEGANIE> Typ: » Przecenia Pan swoje możliwości « a. Wewnętrzna blokada, zasoby nieaktywne b. Wspieranie istniejących struktur c. Ograniczony, w zależności od rozmiarów problemu <np. USTANOWIENIE OPIEKI> Typ: » Nie da Pan rady sam « a. Problemowa sytuacja niemożliwa do zmiany b. Stabilizacja poprzez strukturę obcą c. Otwarty marzec 2009 KONTROLA <np. TERAPIA PRZYMUSOWA> Typ: » Nie może Pan decydować sam « a. Problemowa sytuacja możliwa do zmiany b. Ograniczenie samostanowienia c. Z założenia ograniczony dr K. Ludewig 64

POMOC I OPIEKA: DWA MOŻLIWE PODEJŚCIA DO NIEDOSTATKU Podstawowe rodzaje profesjonalnej POMOCY - niedostatek stwierdzany osobiście CEL SZUKANIA POMOCY ZWIEKSZENIE MODEL ZAOPATRZENIA KONWERGENCJA nauczanie towarzyszenie doradztwo RÓŻNICA terapia ZMNIEJSZENIE Podstawowe rodzaje profesjonalnej OPIEKI - niedostatek stwierdzany społecznie MODEL ZAOPATRZENIA KONWERGENCJA CEL OPIEKI ZWIEKSZENIE nauczanie towarzyszenie doradztwo RÓŻNICA kontrola ZMNIEJSZENIE marzec 2009 dr K. Ludewig 65

Na zakończenie Terapia systemowa • jest konsekwencją projektu przeniesienia do psychoterapii „nowszego” myślenia, które pojawiło się po połowie XX w. ; • jako metoda jest oparta na określonym rozumieniu człowieka i w związku z tym wymaga pewnej specyficznej postawy w odniesieniu do działań międzyludzkich, np. w odniesieniu do terapii; • zasadniczo nie jest pomyślana jako technika i dlatego jest otwarta na techniki z innych podejść; • jest krótkoterminową, nie patologizującą, efektywną i skuteczną praktyką psychoterapii oraz innych kontekstów zawodowych kontaktów międzyludzkich. marzec 2009 dr K. Ludewig 66

koniec marzec 2009 dr K. Ludewig 67

DODATKI marzec 2009 dr K. Ludewig 68

Badania nad psychoterapią Czynniki wpływające na skuteczność psychoterapii Wg Lamberta (1992): relacja terapeutyczna oczekiwania (efekty placebo) marzec 2009 dr K. Ludewig zmiany pozaterapeutyczne specyficzne techniki 69

Emocje – wyzwanie? Wyzwanie dla teorii klinicznej – przełom afektywny ? Tezy/wyniki: • Nie istnieje ani kognicja bez emocji, ani działanie bez emocji. • Afekty towarzyszą i determinują przebieg komunikacji. • Rozważania afektywne są procesem wielowarstwowym, złożonym i nieświadomym. marzec 2009 dr K. Ludewig 70

Emocje – wpisanie w koncepcję • Rozważania afektywne. Podkreślenie rozważań afektywnych w procesie terapeutycznym (konsensualizacja, konwersacja, rozumienie itp. ) • Relacja terapeutyczna. Zwrócenie uwagi na emocjonalną nośność praktyki klinicznej (docenianie, poszukiwanie zasobów, 10+1 zasad/pytań przewodnich itp. ) • „Problem życiowy”. Rozszerzenie rozumienia problemu na zaangażowanie emocjonalne danej osoby (=> niezbędny warunek powstania systemu problemu). • Edukacja. Uwrażliwienie terapeutów na kwestie emocjonalne w terapii, ale nie przyuczanie do stosowania afektywnych, zbyt „pewnych” możliwości wywierania wpływu. marzec 2009 dr K. Ludewig 71

Teoria więzi Relacja pomiędzy terapią systemową a teorią więzi => Praktyka � program badawczy (wg Pata Crittendena) Zalety: • teorii więzi dla terapii systemowej: - precyzja tworzenia konstruktu i jego ujęcie (assessment) - możliwość przypisania osobowego • myślenia systemowego dla teorii więzi: - złożoność i znaczenie kliniczne. Problemy: • „nieprzetłumaczone” przeniesienie wyników rozwojowopsychologicznych do psychoterapii • powrót do tworzenia wzorców • problem diagnostyczny marzec 2009 dr K. Ludewig 72

Mózg i układ nerwowy < wg G. Rotha 2004 > Psychoterapia z perspektywy neurobiologicznej Tezy: Konflikty psychiczne powstają na podstawie „błędnych” połączeń w układzie limbicznym (hipokamp, ciało migdałowate i in. ) Możliwe cele psychoterapii: 1. Wzmocnienie świadomego „ja” => wpływ kory mózgowej na ciało migdałowate i lepsza kontrola bodźców 2. Bezpośrednie „rozwiązanie węzłów” w układzie limbicznym (raczej mało prawdopodobne, bo ciało migdałowate „nigdy nie zapomina”) 3. Indukcja tworzenia sieci kompensujących na podstawie doświadczeń pozytywnych (np. terapia systemowa) marzec 2009 dr K. Ludewig 73

Neuropsychoterapia? Cel: Uwzględnienie nowszych odkryć w zakresie nauk neurologicznych w (ogólnej) psychoterapii (np. wg Klausa Grawe, Gerharda Rotha… ) Zalety: • Wraz ze wzrostem wiedzy na temat systemu biologicznego => bardziej adekwatne rozumienie powstawania i zmian zaburzeń psychicznych (np. moczenie nocne u dzieci, ADHD, zespół stresu pourazowego, fobie) Problem: • Niepotrzebne (prze)biologizowanie psychoterapii • Przywrócenie do życia nieadekwatnego redukcjonizmu Przy czym: • Ze względu na plastyczność układu nerwowego: „Psychotherapy is as biological as the use of drugs” (Andreasen 2001). marzec 2009 dr K. Ludewig 74

Konsystencja/koherencja – nowe ramy? < wg Klausa Grawe 2004 > Teza: Regulacja konsystencji działa jako zasada różnicująca pomiędzy zdrowiem psychicznym a zaburzeniem. Konsystencja = możliwość pogodzenia ze sobą toczących się równocześnie procesów neuronowych i psychicznych Koherencja = zgodność celów motywacyjnych z rzeczywistym postrzeganiem (= brak stresu) Zaburzenie psychiczne: Skutki inkonsystencji i inkoherencji Problem: Mimo „naukowego” uzasadnienia na razie to tylko spekulacja – ale mimo to: interesujące! marzec 2009 dr K. Ludewig 75

Relacja terapeutyczna <wg Bachelora & Horvatha (1999) Wyniki badań nad psychoterapią: • Pozytywna relacja terapeutyczna jest niezbędna, ale nie wystarczająca. • Terapeuta dba o atmosferę bezpieczeństwa i zaufania, okazując zrozumienie i szacunek, ale także gotowość zachowywania dystansu oraz ingerowania w razie potrzeby; a klient poprzez aktywną współpracę. • Terapeuci i klienci różnie oceniają proces. • Istotne cechy tej relacji kształtują się już na początku (pierwsza do trzeciej sesji). • Otwarta rozmowa na temat problematycznych aspektów zmniejsza ryzyko powstawania negatywnej dynamiki własnej. • Specyfika biografii terapeuty i klienta. marzec 2009 dr K. Ludewig 76

Badania nad psychoterapią Czynniki wpływające na skuteczność Wg Wampolda (2001): Metaanalizy 277 prac < Dodo bird effect… they all must have prizes! > Wyniki (wybór): (( > : = więcej niż)) • Brak różnic pomiędzy metodami leczenia (przec. siła efektu � 0, 20; tzn. 1% wariancji) • Efekty specyficzne objaśniają maks. 8% wariancji; a ogólne równo 70%. • Efekty allegiance (identyfikacja z metodą) adherence (przestrzeganie metody np. podręcznik) • Relacja terapeutyczna > metoda • Osobiste aspekty terapeuty > metoda Wniosek: Model kontekstualny > model medyczny marzec 2009 dr K. Ludewig 77

Wnioski i zakończenie • Uwzględnienie emocji/afektów doprowadziło do pewnych dostosowań koncepcyjnych. • Pewne aspekty teorii więzi są pod istotne dla kwestii badawczych, w praktyce są jednak raczej oczywiste lub nawet zwodnicze. • Badania neurologiczne pozwalają spodziewać się zmian w teorii i praktyce. • Badania nad psychoterapią wskazują na znaczenie aspektów kontekstualnych (= systemowych) i oceniają je wyżej niż techniki. Wniosek: Jest jeszcze wiele do zrobienia! marzec 2009 dr K. Ludewig 78