Doal Yem Kaynaklar SPRGE OTU YAZ SELVS KOHYA

Doğal Yem Kaynakları SÜPÜRGE OTU, YAZ SELVİSİ, KOHYA (Kochia sp. )

SÜPÜRGE OTU, YAZ SELVİSİ, KOHYA (Kochia sp. ) Kochia (Bassia), Chenopodiaceae familyası içerisinde yer alan ve 80 kadar tür içeren bir cinstir. Bu türler Avrasya, Avustralya ve Kuzey Amerika'da doğal olarak yetişmektedirler. Süpürge otu cinsi içerisinde yaygın olarak bulunan iki tür vardır. Kochia scoparia L. Roth. (Yıllık süpürge otu, Yabancı ot süpürge otu): Ülkemizde de bulunan bu bitki Orta Avrupa, doğu Avrupa ve Asya kökenlidir. Tek yıllık, dik olarak 1 -1. 5 m boylanan, derin köklü bir bitkidir. Tarım alanlarında, bahçelerde, yol kenarlarında yabancı ot olarak bulunur. Yüksek oranda oksalat birikimine sahip olduğundan koyun ve sığırlara toksik etki yapabilir. Zaten yem bitkisi olarak hayvanlar tarafından tercih edilmez. Tuzlu toprakların ıslahı ve erozyon önleme amacıyla nadiren kullanımı mümkündür. Zarif görünüşlü minyatür bir servi şeklindedir, sonbaharda yaprak rengi parlak kırmızıya döner. Bu özelliklerinden dolayı sıcak iklimlerde peyzaj bitkisi olarak kullanılmaktadır.

Kochia prostrata (L. ) Schrad. (Yemlik süpürge otu, Yatık süpürge otu): Yem bitkisi olarak kullanılan çok yıllık, yarı-herdem yeşil, uzun ömürlü ve yarı-çalımsı bir bitkidir. 30 -90 cm boylanır ve 10 -15 yıl yaşar. 4 -5 m uzayabilen kazık kök ve bundan çıkan yoğun bir yan kök sistemine sahiptir. Gövdeler tabanda hafif odunsudur. Anavatanı doğu Avrupa ve batı Asya'dır (Avrasya). Akdeniz kıyılarından Çin'e kadar yayılış gösterir. Acar ve Dursun (2011) bu bitkinin ülkemizde Kastamonu, Sivas, Erzurum, Kars, Konya, Kayseri, Erzincan, Van ve Ağrı gibi illerde yayılış gösterdiğini bildirmişlerdir.

Önemi ve Kullanılması Yemlik süpürge otu iklim ve toprak adaptasyon yeteneği çok geniş olan bir bitkidir. Mineral dengesi bozuk, yüksek alkalin, tuzlu ve killi topraklardan kaba kumlu ve çakıllı topraklara kadar her çeşit toprağa uyum sağlayabilir. Asitli toprakları ve su baskınlarını sevmez. Sıcağa ve kurağa çok dayanıklı, soğuğa ise nispeten dayanıklıdır. Yıllık yağışı 150 -500 mm olan çöl ve yarı çöllerde rahatlıkla yetişir. 1 kg kuru madde üretimi için 278 It, yani yoncanın 1/4'ü kadar su tüketir (Kızılşimşek ve Erol, 2003).

Yem bitkisi olarak çiftlik hayvanları ve yabani hayvanlar tarafından sevilerek yenir. Sığır ve koyunlar için çok iyi bir alternatif yemdir. Olumsuz şartlarda yetiştirilebilme özelliğinden dolayı "fakir adam yoncası" olarak adlandırılmaktadır. Otlatmaya dayanıklıdır. Yem bitkisi olarak kullanılmasının yanında erozyon kontrolü, tuzlu, alkali ve kumlu toprakların ıslahında ve hareketli kumulların sabitlenmesinde kullanılmaktadır. Kochia türleri bu tür sorunlu arazilerin iyileştirilmesi ve buralarda yem üretimi amacıyla Atriplex' lerle birlikte ilk akla gelen bitkilerdir.

Süpürge otu yaz aylarında yeşil kalması ve yapraklarının uçucu yağ oranının düşük olması nedeni ile yangına dayanıklıdır. Yaz sezonunda yangın tehlikesi olan yerlerde ateşin yayılmasını engellemek ve yangından sonra araziyi yeşillendirmek için sıkça tercih edilir. Yemlik süpürge otu; bazı durumlarda arazilerin yıllık brom gibi bitkiler tarafından istila edilmesini önlemek amacıyla da kullanılmaktadır (Acar ve Dursun, 2011). Ömrü çok uzundur (10 -15 yıl) tesis olduğu arazilerde hızla gelişip tohumlarını döker ve kendini tohumlar. Yemlik süpürge otunun verimi uygun şartlarda birçok yem bitkisinden daha yüksektir. Yapılan bir araştırmada yemlik süpürge otu 16 yem bitkisi ile kuru ot verimi yönünden kıyaslanmıştır. Normal yağışlı yılda (ilkbahar-yaz sezonunda: 202 mm) 16 tür içerisinde süpürge otu en yüksek verimi (340 kg/da) üretmiştir (Koch, 2002). Başka bir araştırmada ise süpürge otunun kuru ot verimi otlak ayrığından yaklaşık 2 kat fazla bulunmuştur (Zobell ve ark. , 2003).

Besleme Değeri Yemlik süpürge otunun ham protein oranı sezon içerisinde %11 -22 arasında değişir (Undersander ve ark. , 1990). Olgunlaşma ile birlikte bazen %4 -5 oranına kadar düşebilir. Uygun dönemde biçildiği zaman %60 oranında yaprak içeren hoş aromalı bir yemdir. Süte kokusunun geçtiğine dair herhangi bir kayıt yoktur. Hayvanlar tarafından %70 -80 oranında tüketilir. Yarayışlılığı birçok buğdaygilden yüksek, yoncadan ise daha düşüktür. Protein ve enerji düzeyi yoncayla kıyaslanabilecek seviyededir. Süpürge otunun önemi buğdaygiller kuruyup, yeşil yemin azaldığı dönemde ortaya çıkar. Bu dönemde Kochia gibi çalılar yeşilliğini muhafaza ettiğinde buğdaygillerden yüksek protein oranına sahiptirler. Koch (2002) 26 Şubatta Kochia’ nın %7. 7 ham protein içerdiğini ve bu değerin 12 buğdaygil ve 3 baklagilden yüksek olduğunu bildirmiştir. Zobell ve ark. (2004) yemlik süpürge otunun kış aylarında otlak ayrığından yüksek ham proteine sahip olduğunu bildirmişlerdir. Bitki NDF yönünden bu bitkilerden daha düşük, fakat ADF yönünden daha yüksek değerlere sahiptir.

Süpürge otunda oksalat birikimi %6 -9 oranına kadar yükselebilmektedir (Hollis ve Merwe, 2010). Yemlerdeki oksalat kandaki Ca'u bağladığı için böbrek bozukluğu ortaya çıkarır. Genellikle besleme süresinin uzun olduğu durumlarda ve bitkiler erken dönemde yedirildiğinde görülür. Süpürge otunun sığır diyetlerindeki oranının %25 -50 civarında tutulması önerilmektedir (Stonecipher ve ark. , 2004). Otlatmak amacıyla kullanılacaksa oksalat tehlikesinden dolayı 90 -120 günden fazla otlatılmamalıdır (Undersander ve ark. , 1990). Kochia rumende uzun süre kalır. Bu nedenle yonca gibi bir baklagil ile veya Ca ilavesiyle yedirilmelidir.

Yemlik süpürge otu ve otlak ayrığının besin değeri Kimyasal Bileşenler Süpürge Otu Otlak Ayrığı Ham Protein 7. 2 5. 9 NDF 59. 5 63. 6 ADF 47. 3 42. 5 IVTD 52. 1 55. 8 Tek yıllık süpürge otunun besleme değeri daha zayıftır. Aşırı tüketildiği zaman alkaloitler, nitratlar ve oksalatlar nedeniyle çiftlik hayvanlarında besleme bozukluklarına neden olmaktadır.

Yetiştiriciliği Süpürge otunun iklim ve toprak adaptasyon yeteneği geniştir (Kızılşimşek ve Erol, 2003). Kurak ve alkali topraklarda iyi gelişme gösterir. Asitli topraklara uyum sağlayamadığından p. H'sı 6'nın altında olan topraklarda mutlaka kireçIeme yapılmalıdır. Toprak sıcaklığı 8 -10 °C'ye ulaştığında, mümkün olduğunca erken (nisan-mayıs) ekilmelidir. Genç fideler ilkbahar soğuklarına dayanıklıdır. Daha geç dönemlerde yapılan ekimler genellikle başarısız olmaktadır. Tohumları çok küçüktür, 1 g'da 800'ün üzerinde tohum bulunur. Ekimde 70 -80 cm sıra aralığı ve 0. 1 -0. 5 kg/da tohumluk kullanılmalıdır. Süpürge otu serpme olarak da ekilebilir. Otlatma amacıyla kullanılacaksa otlak ayrığı ile %20 -50 oranında karıştırılmalıdır.

Yemlik süpürge otuna ekimle birlikte 5 -10 kg N/da uygulaması yapılmalıdır. İkinci yıl azot uygulaması biraz artırılarak devam ettirilmelidir. Bitkiler yılda 1 -3 ton biomas üreterek topraktan 10 -30 kg N kaldırır. Ancak 17 kg N/da'dan fazla azot uygulamasından kaçınmak gerekir. Aksi taktirde nitrat birikimi ortaya çıkabilir. Fosfora tepkisi çok düşüktür, bu nedenle beslenen hayvanlara fosfor ilavesi yapılmalıdır. ihtiyaç duyulması halinde dekara 2. 5 -5 kg/da K 20 uygulanabilir (Undersander ve ark. , 1990; Casey, 2009). Süpürge otunda çiçeklenmenin ilerlemesiyle birlikte kuru ot verimi artsa da besleme değerinde önemli azalmalar olur. Bu nedenle ot hasadının dekara protein verimi en yüksek olan, tanen oranı düşük ve hayvanlar tarafından yem tüketimi iyi olan çiçeklenme başlangıcında yapılması önerilmektedir (Tablo 5. 2; Kaplan ve Kızılşimşek, 2011). Eğer dipten biçim yapılmazsa bir mevsimde 3 -4 defa büyüyebilir. Biçilen ot çabuk kurur ve ince yaprakları kırılmaya dayanıklıdır. Yetiştiği ortama göre dekara 250 -2000 kg ot üretir. Çiçeklenme devresinde biçilip silajlık olarak da kullanılabilir.

Süpürge otunun tohum üretim potansiyeli yüksektir. Bir bitki 2000 -30 000 adet tohum üretir (Stalling ve ark. , 1995). Dekara tohum üretimi 160 -220 kg civarındadır. Tohumlar hasattan 3 ay sonra en yüksek çimlenme kapasitesine ulaşırlar. Depolamada kuru ve serin şartlar oluşturulmalıdır. Aksi takdirde bir yıl içerisinde canlılıklarını kaybederler. Küçük olan tohumların dökülmesi ve yayılması çok kolaydır. Su ve rüzgar yardımı ile kolayca taşınabilirler. Batı Avustralya'da 1990 yılında toprak ıslahı için ekilmiş ve 1993 yılında 1000 km uzaklıklara kendiliğinden yayılmıştır (Dodd ve Randall, 2002).

Farklı dönemlerde hasat edilen süpürge otunun verim ve besleme değeri Özellikler Gelişme Devresi Çiçeklenme Öncesi Çiçeklenme Başlangıcı Tam Çiçeklenme Protein(%) 9. 21 6. 97 4. 34 ADF(%) 36. 83 39. 36 43. 34 NDF(%) 52. 19 53. 82 58. 72 Kül(%) 12. 25 10. 71 8. 91 Tanen(%) 0. 76 0. 37 0. 39 Yeşil Ot (kg/da) 2014. 1 2861. 6 3863. 0 Kuru Ot (kg/da) 612. 2 982. 7 1548. 3 Protein Verimi (kg/da) 56. 4 68. 5 62. 3