CUMHURIYET DNEMI ILKRETIM PROGRAMLAR Cumhuriyetin ilk yllarnda gelitirilen

CUMHURIYET DÖNEMI ILKÖĞRETIM PROGRAMLARı. Cumhuriyetin ilk yıllarında geliştirilen programlarda eğitim, Cumhuriyetin istediği insan tipini yetiştirmede bir araç olarak ele alınmıştır. Bu amaçla arkaya 1924, 1926, 1936, 1948 ve 1968 programları uygulamaya konulmuştur. 1924 İlk Mekteplerin Müfredat Programı. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte kurulan yeni devlet anlayışı çerçevesinde özgür ve çağdaş bir toplum yaratmak, bireylerde ulus ve vatandaşlık bilinci oluşturmak için eğitim, en önemli araç olarak görülmüş ve bu görüşün etkileri de dönemin eğitim uygulamalarına yansımıştır. Dönemin Eğitim Bakanı Vasıf Çınar’ın 8 Eylül 1924 tarihli genelgesinde ‘’Eğitim ve Öğretimin Temel Amaçları’’ şöyle ifade edilmiştir.

1. Eğitimin milli esaslara ve Batı medeniyetinin yöntemlerine dayanması, 2. Okulların insan ilişkileri, toplumsal yaşama kuralları, temizlik, düzen vs. gibi hususlarda medeni ve örnek alınacak bir eğitim yapmaları, 3. Çocukların kalplerinde ve ruhlarında Cumhuriyet için fedakar olmak ülküsünü taşımaları, 4. Okulların fikir ve vicdan hürriyeti ve bilinçli bir sorumluluk telkin etmesi, 5. Öğretimin uygulamalı ve işe yarar bir hale getirilmesi, 6. Okulların ilim ve okuma zevkini vermesi, 7. Okulların, halka sağlığın değerini ve sağlıklı olmanın yollarını öğretmesi, 8. Okulların, beden ve fikrin dengelişimini sağlaması, 9. Okulların, toplumun ve ailenin ihtiyaçlarını dinleyip göz önünde tutması, 10. Okulların, tasarruf, yardımlaşma ve iktisat fikirleri vermesi, 11. Okulların, çocuklarda hür ve makul bir disiplin oluşturması (Akyüz, 2007: 331).

Ø Ayrıca bu dönemde mevcut eğitimin dayanan anlayışının yerine çağdaş, düşünen ve üreten bireylerin yetiştirilmesi amacına yönelik eğitime yeni bir bakış kazandırmanın arayışlarına gidilmiş ve bu bağlamda ilerlemecilik felsefe akımının en önemli temsilcisi olan John Dewey Türkiye’ye davet edilmiştir. Türkiye’de incelemelerde bulunan John Dewey, uygulanacak program, Milli Eğitim Teşkilatı, öğretmenlerin yetiştirilmesi ve ataması, okul sistemi ve disiplini, sağlık gibi çeşitli alanlarda önerilerinin bulunduğu ‘’Türkiye Maarifi Hakkındaki Raporu’’ nu hazırlamıştır. Ø Hazırlanan bu raporun etkilerini 1924 İlkokul Programında yer alan Tarih dersi ile ilgili açıklamalarda , geçmişte meydana gelen önemli olayların çocukların ilgisini çekecek şekilde hikaye edilerek işlenmesi, Coğrafiye dersinde içinde yaşanılan çevrenin ekonomik faaliyetlerine merak uyandırılması, öğrenicilerin yakın çevresini gözlemlemesi ve incelemesi önerilmiştir.

Ø Tabiat incelemesi, Ziraat ve Hıfzısıhha dersinde ‘’yapılacak olan incelemeler mutlaka tabiatın incelenmesi esnasında gerçekleştirilmelidir. İncelenecek meyvalar, zirai mahsuller vs. mümkün olduğunca okulun bahçesinde veya saksıda yetiştirilmelidir ya da öğrenici bunların yetiştirildiği yere götürülerek incelemeler yaptırılmalıdır’’; biçiminde önerilerin yer aldığı tespit edilmiştir. Görüldüğü gibi Programlarda yer alan ilke ve açıklamalar ilerlemecilik ve yapılandırmacık yaklaşımlarının temel ilkeleri olan öğrenicinin öğrenmede aktif olması, bilgiyi organizmanın yaşantı yoluyla kazanması, hedeflerin öğrenicilerin ilgi ve ihtiyaçlarına uygun olması, içeriğin öğrenicinin yakın çevresi ile ilişkili olması, okulun yaşamın kendisi olması ilkeleri ile örtüştüğü görülmektedir.

1926 İlk Mekteplerin Müfredat Programı. Ø 1926 İlkokul Programının önsözünde ilk kez ‘’İlkokulun amacının öğrenicilerin çevreye etkin katılımını sağlayarak iyi vatandaşlar yetiştirmek olduğu’’ ifade edilmiştir. Önceki programlarda bütün sınıflarda aralarında ilişki kurulmadan birbirinden kopuk olarak gösterilen Fen Bilgisi, Tarih, Coğrafya gibi dersler, yeni programda konular arası ilişkiler kurulacak şekilde bütünleştirilmiş ve özellikle birinci devrede bütün derslerin Hayat Bilgisi dersi etrafında ve toplu olarak öğretimi kabul edilmiştir. Her ne kadar hesap dersleri ile el işi, resim dersleri için ayrıca saatler ayrılmış olsa da, yene de bu derslerin öğretiminde diğer derslerle ilişkisi kurulması gerektiği ifade edilmiştir. Bu ifadelerle içeriğin anlamlı öğrenmeyi sağlayacak şekilde bütünleştirilmesine vurgu yapıldığı görülmektedir. Ø Aynı şekilde ‘’elifba ve okuma dersleri çocuklara uygun şekilde, çocukların düzeylerine göre ilerlemekle beraber , açık bir şekilde konuşma ve yazma derslerinin daima Hayat Bilgisi dersi ile ilişki kurulacaktır’’ ilkesinde geçen ‘’öğrenicilerin düzeylerine göre ilerleme’’ ifadesinin, öğrenicilerin ön öğrenmelerinin dikkate alınması gerektiğine önem verildiğini göstermektedir.

Ø Programda öğrenicilerin ‘’ dağınık bilgiden ziyade bilgi kazanmasını sağlamak için derslerin imkan ölçüsünde hayat ve çevre ilişkili bir şekilde öğretimine önem verilmesi’’ gerektiği vurgulanmış, ayrıca programda ‘’bütün derslerde öğreniciye şahsi çalışmaya teşvik edecek şekilde öğretimin yapılması, öğretimde imkan ölçüsünde öğrenicinin şahsi ilgilerinin hareket noktası olarak alınması’’ gerektiği konusundaki esasların kabul edildiği, ‘’ yeni programın en belirgin özelliğinin, öğrenicilerin imkan ölçüsünde dersleri bizzat işleyerek ve bizzat zihinsel faaliyette bulunarak öğrenmesi olduğu’’ vurgulanmıştır. Ø Programda ‘’Hayat Bilgisi dersinin araştırmaya dayalı olması gerektiği’’ belirtilmekte, ‘’uygun havalarda öğretmenin öğrenicisini avlu veya bahçeye çıkarması, tarlada, meyve , sebze ve çiçek bahçelerinde incelemeler yapmalarına olanak sağlaması, çocukların fiziksel yeterlilikleri ölçüsünde bahçe işlerinde çalışmalarına teşvik edilmesi’’ önerilmektedir. .

Ø Programda geçen bu ifadeler öğrenicinin ilgilerinden hareket edilmesine, yakın çevresiyle ilişki kurmasına, öğrenicinin ön öğrenmelerine dayalı olarak bilgiyi aktif bir şekilde kendi yaşantıları yoluyla yapılandırarak anlamlı öğrenmelerinin sağlanmasına vurgu yapıldığı görülmektedir. Ø Ayrıca Programda Hayat Bilgisi dersinde öğrenicilerin işbirliği halinde çalışmaları teşvik edilmekte, bu çalışmalar esnasında önemli olanın işin mükemmel yapılmasının olmadığı, çocukların yaparak –yaşayarak öğrenmelerinin ve düşünme becerilerini geliştirmelerinin olduğu açıkça vurgulanmakta ve öğrenmenin bu süreçteki rolünün rehberlik olduğu belirtilmektedir. Ø Öğretme-öğrenme sürecinde öğretmenin rehber rolüne ve öğrenicinin süreçte işbirliği yapmasına dolaysıyla demokratik bir anlayışın oluşturulmasına dikkat çekmektedir.

1936 İlkokul Programı Ø 1926 programının ardından ülkenin sosyal- kültürel ve ekonomik yapısına yönelik yapılan inkılaplar doğrultusunda eğitim sisteminde de yenilik çalışmalarının yapılması zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu doğrultuda da 1936 İlkokul Programı geliştirilmiştir. 1936 İlkokul Programında ‘’ İlkokulun Eğitim ve Öğrenim Prensipleri’’ maddeler halinde verilmiştir ve bu maddeler aşağıda özetlenmiştir(T. C. Kültür Bakanlığı, 1936). 1)İlkokul milli bir eğitim kurumudur. Bireyler milli ödevlerinin bilinci ile yetiştirilmelidir. Öğretmenler milli amaçları daima göz önünde bulundurarak her fırsatta bundan yararlanmasını bilmelidir. 2)Okul sosyal yapının bir çeşidi olarak toplumun canlı bir örneğini teşkil edecek şekilde düzenlenmelidir. Okul her çocuğun yeteneklerini ayrı inkişaf ettirmeyle beraber işbirliği içinde çalışma becerilerini de geliştirmelidir. 3) Okul çocuğun aktif katılımını destekleyecek şekilde canlı olmalıdır. Bu çerçevede çocuğun sorumluluk alması, yaratıcı etkinliklerde bulunması ve düşünme becerilerinin gelişimi desteklenmelidir. Bu bağlamda sınıflar sadece ders dinlemek için uygun olan yapısından çıkartılarak bütün öğrenicilerin çeşitli işlerde birlikte çalışmalarına olanak verecek şekilde düzenlenmelidir.

4) Okullar öğrenicini düşünmeye sevk etmelidir. Düşünme becerilerini geliştirmek için derslerde problem çözme süreci işe koşulmalı ve bu süreçte öğretmen öğrenicilere rehberlik etmelidir. 5) Öğrenicilerin katılımlarını sağlamak için ilgilerinden hareket edilmelidir. 6) Öğrenicilerin yapılacak etkinliklere dikkatlerini çekmek için sahip oldukları özelliklerinin işe koşulması sağlanmalıdır. Bazı derslerde sıkıcılık ve tekdüzelikten kurtulmak için oyundan faydalanılmalıdır. 7) Derslerde çok çeşitli faaliyetlere yer verilmelidir. 8) Bütün dersler öğrenici seviyesine uygun olarak verilmelidir. Bütün sınıflarda ders konuları işlenirken öğrenicilerin hazırbulunuşlukları dikkate alınmalı ve ezberden kaçınılmalıdır. 9) Öğrenicilerin farklı açılardan konuya ilişkin etkileşimlere girmesi sağlanmalıdır. 10) Öğrenicilerin bireysel farklılıkları göz önünde bulundurulmalı, gelişim dönemi özellikleri dikkate alınmalıdır. 11) Yakın yurt ve zaman ilkesi kullanılmalıdır. Öğrenmede hareket noktası olarak öğrenicinin yakın çevresi alınmalı, bilinenden bilinmeyene doğru gidilmesi ilkesi benimsenmelidir.

12) Pratik bilgilere ve becerilere önem verilmelidir. Çocuklara anlamayacakları ve gerçek yaşamda işe koşamayacakları bilgi ve becerilerin kazandırılmamasına, öğrenicilerin gelecek değil bugünkü ihtiyaçlarına öncelik verilmesine dikkat edilmelidir. 13) Okul içindeki tüm faaliyetlerde ekonomiklik ilkesi işe koşulmalı , zaman, malzeme ve enerji israfına izin verilmemelidir. 14) İlkokulun ilk üç sınıfında toplu öğretim ilkesine riayet edilerek bütün dersler Hayat Bilgisi konuları etrafında işlenecektir. 15) Çocukların düşünce ve duygularını çeşitli yollarla ifade etmelerine izin verilmelidir. 16) Ahlaklı yaşama bilinci kazandırılmalıdır. 17) Sanatsal bir anlayış kazandırılmalıdır. 18) Boş zamanlarını doğru kullanma alışkanlığını kazandırmalıdır. 19) Öğrenicilere en doğru ve en iyi çalışma yolları kazandırılmalıdır.

Programda yer alan ilkeler incelendiğinde, özellikle derslerin anlamlı bir biçimde bütünleştirilmesi, öğrenicilerin ilgilerinden hareket edilmesi, ön öğrenmelerinin dikkate alınması, öğrenicinin ihtiyaç duyduğu bilgi ve becerilerin kazandırılması, işbirliğinin özendirilmesi, problem çözme sürecinin işe koşulması, konuların gerçek yaşamla ilişkilerinin kurulması, etkili öğrenme ve çalışma yollarının kazandırılarak nitelikli öğreniciler haline getirilmesi gibi konulara yapılan vurgular, ilerlemecilik ve yapılandırmacılığın ilkelerinin uygulandığının göstergesidir.

1948 İlkokul Programı. Ø 1948 Programında yer alan İlkokulun Eğitim ve Öğretim ilkeleri incelendiğinde 1936 ilkokul programındaki ilkelerle örtüştüğü görülmektedir. 1948 programında , ilke ve açıklamalar daha ayrıntılı şekilde açıklanmış ve örneklere yer verildiği gözlenmiştir. Bu programda da ‘’öğrenicilerin özelliklerinin dikkate alınması’’ vurgulanarak , ’’bulundukları gelişim devreleri, fikir seviyeleri, görgüleri , tecrübeleri, çevreleri ve ilgilerinin daima göz önünde bulundurulması’’ gerektiği belirtilmiştir. Ø 1936 programına paralel olarak öğretimde öğrenicinin yakın çevresinin dikkate alınması, öğretme-öğrenme sürecinde öğreniciler tarafından bil imsel yöntemin kullanılması ve problem çözme süreçlerinin işe koşulması, öğretmenin rehber konumunda olması, planlamalarda öğrenicilerin de fikirlerinin alınması ve bizzat yaparak yaşayarak öğrenme gibi konuların önemi belirtilmiştir.

Ø Programda Hayat Bilgisi dersinin ‘’bir gözlem, yaşama, iş ve deney dersi’’ olduğu belirtilmiş ve ‘’bu nedenle bu derste öğrenicilerin bizzat eşya ve olaylarla karşıya gelmelerine ve bunları yaş ve seviyelerine uygun bir şekilde incelemelerine yol açılması gerektiği’’ belirtilmiştir. Ayrıca Hayat Bilgisi dersinde, çevreye , öğrenicilerin özelliklerine göre işlenecek konularda ekleme ve çıkarma yapması için öğretmenlere esneklik tanındığı belirtilmiştir. Ø Programda, öğrenicilere kendilerine gözlem ve araştırma yapabilecekleri nitelikte ödevler verilmesi, onların gücünü aşacak ödev vermekten kaçınılması gerektiği vurgulanmıştır. Hayat Bilgisi dersinin diğer dersler ile ilişki kurularak yürütülmesine , öğretmeöğrenme sürecinde her öğrenicinin etkin katılımını sağlamak için grup çalışmaları içinde işbirliğinin desteklenmesi gerektiğine vurgu yapılmıştır. Ø Tabiat dersinde de benzer şekilde 1936 programında yer alan ifadelerin 1948 programında daha ayrıntılı olarak verildiği görülmüştür. ‘’bilimsel metot ve problem çözme basamakları’’nın öğreniciye kazandırılması ile ilgili ifadeler şöyledir, ‘’Tabiata ait olaylar üzerinde yapılacak gözlemler ve deneylerden ana fikirlere varılacaktır. Bu derste en önemli nokta öğrenicilere bilimsel metotla düşünme yetisi kazandırmaktır.

1968 İlkokul Programı Ø 1968 programı uygulamaya girmeden önce 1962 yılında ilkokul program taslağı hazırlanmış ve bu taslak 5 yıl süreyle pilot okullarda uygulanmış ve dönütler doğrultusunda taslak program üzerinde düzenlemeler yapılarak 1968 programı kabul edilmiş ve ülke çapında uygulamaya konulmuştur. 1948 programı normal sınıflar esas alınarak hazırlandığından köy okullarındaki birleştirilmiş sınıflarda güçlükler yaşanmış ve bu güçlükleri giderme adına program taslağı hazırlanmış ve ardından bu taslak geliştirilerek 1968 programı oluşturulmuştur(Karagöz , 1966, s 7). Ø 1968 İlkokul Programında ‘’Türk Milli Eğitiminin genel amaçları, İlköğretimin Amaçları başlığı altında ifade edilen çerçevede gerçekleştirilmeye çalışılır’’ ifadesine yer verilmiştir. Bu çerçevede eğitim yolu ile hem iyi yurttaş hem de bedensel ve ruhsal yeteneklerinin farkında olan bireyleri yetiştirmek hedeflenmiştir.

Ø Programda ‘’İlköğretimin Amaçları ‘’ başlığı altında verilen hedef ifadeleri incelendiğinde ‘’Doğru düşünmeye engel olan peşin hükümlere, delilsiz inançlara, propagandaya, duygu ve heyecanlara kendini kaptırmadan inceleme, araştırma yollarına başvurmayı bilir ‘’ve ‘’Vardığı sonucun doğru olup olmadığını denemeye ve kontrol etmeye çalışır’’ ifadelerinin yer aldığı görülmüştür. Ø Programın istenilen sonuçlara ulaşması için ‘’Planlama ve Uygulama ‘’başlığı altında öğretmenlerin göz önünde bulundurması gereken hususlarda ‘’sınıftaki her çocuğun gelişmesine ve aktif olmasına çalışılması, bu amaçla öğrenicilere araştırma, problem çözme, kendini ve işini eleştirme, başkalarıyla işbirliği yapma gibi özellikleri kazandırmak için elverişli çalışmalara yer verilmelidir’’ şeklinde ifadelere yer verilmiştir. Ø ’’ İlkokulun Eğitim ve Öğrenim İlkeleri’’ başlığı altında ilkokulun gerçek bir topluluk olduğu ifade edilerek öğrenicilerde demokrasi bilincinin oluşturulabilmesi için demokratik bir eğitim ortamının oluşturulması ve bu ortamda öğrenicilerin yaparak ve yaşayarak öğrenme yolu ile demokrasi bilincinin oluşturulması gerektiği vurgulanmıştır.

Ø Ayrıca’’ çocuklar başkalarının istediklerini değil, ilgi duydukları şeyleri öğrenirler, her çocuk birbirinden farklıdır, öğrenme karşılıklı bir etkileşimdir, her yaşantı her çocuk için ayrı bir anlam taşır, çocuklar görmek ve işitmekten çok yaparak öğrenirler’’ gibi ilkelerin bulunduğu tespit edilmiştir. Ø ‘’Planlama ve Uygulama ‘’başlığı altında öğretmenlerin göz önünde bulundurması gereken hususlarda ‘’çalışmalar , çocuğun ilgi, bilgi seviyesi ve psikolojik özelliklerini dikkate alarak birlikte planlanmalı, öğrenicilerin geçmiş bilgi ve tecrübelerini yeni çalışmalar için başlangıç noktası yapmalı’’ şeklinde vurgulanmıştır. Ø ‘’ Programın Uygulanması ile ilgili Genel esaslar ‘’başlığı altında ise yakın çevrenin başlangıç noktası olarak kullanılmasına, çocukların olayları toptan algıladıkları ifade edilerek II. Devre sınıflarında da yapılması gerektiği ifade edilmiştir. Buna göre Tarih, Coğrafya, Yurttaşlık Bilgileri dersleri ilk kez ‘’Sosyal Bilgiler’’ başlığı altında bütünleştirilmiştir. Ø Program ‘’genellikle çerçeve programı’’ niteliği taşımaktadır. ‘’Metot ve Teknikler’’ başlığı altında ‘’değerlendirme öğretmenin katılması ile yapılabildiği gibi çocukların yaptıklarını kendine değerlendirebilirler

Ø Küme ve grup çalışmalarının değerlendirilmesi, öğretmenin zaman öğrenicilerin defter ve dosyalarını toplayarak yanlışlarına işaret etmeli ve ortak yanlışlar üzerinde sınıfça durulmasına önem verilmesi vurgu yapılmıştır. Ø Programda Matematik dersine ilişkin ‘’Açıklamalar ‘’ kısmında Matematik konusunu öğrenmek üzere hazırlanmalarına yardam yapılmalıdığına vurgu yapılmıştır.

KAYNAKÇA Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi. Pegem A Yayıncılık, Ankara. Karagöz, S. (1966). İlkokul Programı Taslağı Işığında Köy Okullarında Eğitim ve Öğretim, Öğretmeni İşbaşında Yetiştirme Bürosu Yayınları, sayı 28, Ankara. Senemoğlu, N. (2011). Gelişim Öğrenme ve Öğretim. Ankara : Pegem Akademi. T. C. Maarif Vekaleti. (1924) İlk Mekteplerin Müfredat programı, İstanbul. T. C. Maarif Vekaleti. (1926) İlk Mekteplerin Müfredat programı, İstanbul. T. C. Kültür Bakanlığı (1936) İlkokul Programı, Devlet Basımevi, İstanbul. T. C. Kültür Bakanlığı (1948) İlkokul Programı , Milli Eğitim Basımevi. T. C. Milli Eğitim Bakanlığı. (1968). İlkokul Programı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.