5 06 2017 PUE GRLER 06 Haziran2017 1

5. 06. 2017 PUE GÖRÜŞLERİ 06 -Haziran-2017 1

MARKET MAKER KONUSU Yeni Madde – Market Maker Konusu Gerek piyasada likiditenin sağlanması, gerekse dengeleme işlemlerinin daha sağlıklı yapılabilmesi için piyasanın başlangıç aşamasında görevlendirilmiş bir market maker olmasıın sistem için hayati olduğunu düşünmekteyiz. - ACER’ın yayınladığı Gas Target Model’da spot ve forward piyasalarda likiditeyi artırmak için incumbent’ların (bizim piyasamızda karşılığı BOTAŞ) “gas release programları” ile ya da “market maker” olarak gelişmekte olan piyasalara likidite sağlanması önerilmektedir. - Yine ACER’ın 2015 yılı market izleme raporunda bu durum vurgulanmaktadır. Kaynak : ACER 5. 06. 2017 2

MARKET MAKER KONUSU - Uygulamalar ve süreleri ülkelere ve HUB gelişmişlik seviyelerine göre farklılık göstermekle beraber başlangıçta zorunlu, sonrasında ise gönüllü uygulamalar yapıldığı gözlemlenmektedir. - Spot piyasaları gelişen ülkelerin hala future piyasalar için market maker’ları kullandığı gözlemlenmektedir. BORSA/HUB PİYASA CEGH EEX ŞİRKETLER Econ. Gas MET International SPOT/ OMV Trading FUTURE RWE Supply and Trading SPP Slovensky Plynarensky Priemysel. Bayerngas Energy Trading Gmb. H E. ON Energy Trading SE FUTURE PGNi. G Sales & Trading Gmb. H RWE Supply & Trading Gmb. H SPOT/ 4 adet var (Geçen Yıl 2) ZEEBRUGGE FUTURE TTF SPOT TTF NBP FUTURE APX (2004'de) Vatenfall (2010'da) Gönüllü Ø Market Maker’lar hem alım hem satım yönlü teklif koydukları için kritik olan konu aradaki spread’i belirlemektir. Ø Market maker sayısının artması ile Zeebrugdeki likidite 2 katına çıkmıştır. (Kaynak : Fluxys) Ø Türkiye’de de elektrik piyasasaında örnek uygulamaları vardır. Ø CEGH’ın sitesinde detaylı olarak örnek alınabilecek bilgiler yer almaktadır. http: //www. cegh. at/market-maker 5. 06. 2017 3

MARKET MAKER KONUSU - CEGH örneğinden ve geçmiş Avrupa uygulamalarından yola çıkarak. Ø BOTAŞ belirli bir süre likidite artana ve BOTAŞ’ın Pazar payı azalana kadar “Market Maker” olarak tanımlanabilir. Örneğin BOTAŞ her gün ; § Giriş kapasitesinin belirli bir yüzdesi kadar (Örneğin %5 -10 arası bir değer) § Hem alış hem satış yönlü § Belirli bir fiyat aralığında (alım ve satım yönlü teklifler arasında maksimum 50 -100 TL/1000 sm 3 fark olacak şekilde) EPİAŞ’da fiyat teklifleri koyabilir. Ø Ya da yine benzer şekilde kanunda yer alan ancak uygulanmayan “Miktar Devri” uygulaması EPİAŞ üzerinden gerçekleştirilebilir. 5. 06. 2017 § Fiyat Değişimi § Miktar § Mücbir sebep gibi kritik konulardaki uyguamaların netleştirilmesi gerekir 4

SON KAYNAK TEDARİĞİ KONUSU (Özellikle Yaptırımlar İçin) - Mevzuatımızda net olarak yer almayan bir konudur. - Sadece 4169 numaralı kurul kararı ile DŞ’ler belirli koşullarda bu görevi yerine getirmektedir. - Yeni piyasa ile beraber özellikle yükümlülüklerini yerine getirmeyen Taşıtanlara uygulanacak yaptırım gibi konuların gündeme geldiği bir ortamda mevzuatımıza mutlaka girmesi gerekmektedir. - Teminat ve/veya ödeme yükümlülüklerini yerine getirmeyen piyasa katılımcılarının portföylerini son aşamada “Son Kaynak Tedarikçisi’nin alması sağlıklı bir uygulama olacaktır. - Bunun için : Ø Avrupa örneklerinde olduğu gibi ihale uygulanan mekanizmalara geçme aşamasında öncelikle Görevli bir Son Kaynak Tedarikçisinin olması (Bizde öncelikle BOTAŞ) Ø Bu son kaynak tedarikçisinin ne zaman ve hangi koşullarda devreye gireceğinin düzenleyici kurum (EPDK) tarafından tanımlanması Ø Koşullara göre uygulanacak son kaynak tarifelerinin düzenleyici kurum (EPDK) tarafından belirlenmesi sağlıklı olacaktır. 5. 06. 2017 5

SON KAYNAK TEDARİĞİ KONUSU (Özellikle Yaptırımlar İçin) - ERGEG’in 2009 yılında yaptığı bir çalışmada Ø Gaz piyasasında 25 ülkeden 16’sında Son Kaynak Tedarikçisi uygulaması olduğu (universal service olmamasına karşı) Ø Bu kaynağın düzenleyici kurum tarafından belirlendiği ancak genellikle incumbent (bizde BOTAŞ) şirketin belirlendiği belirtilmiştir. Ø 2014 yılında sadece 4 EU ülkeside herhangi bir Son kaynak tedariği uygulaması bulunmamaktadır Son Kaynak Tedarikçisi: - Tedarikçinin batması - Tedarikçinin lisansını kaybetmesi - Tedarikçi bulamama - Tedarikçi seçmeme - DSO’nun lisansını kaybetmesi Gibi koşullarda decreye girebilmektedir. Kaynak : ACER (Market Monitoring Report) 5. 06. 2017 6

DOBY Madde 8. 5. 3 ( %25’in TSO’ya verilmesi) - TSO’nun dengeleme işlemlerinden herhangi bir kazanç ya da kaybının olmaması esastır bu nedenle bu bedelin (meutrality amount) tamamının Taşıtanlara dağıtılması daha uygun olacaktır (Balancing Code – Article 29) Madde 8. 5. 5 ( DOBY DAĞILIMI) - Avrupa örneklerinde farklı ugulamalar bulunmak ile beraber neutrality amount Fransa ve Almanya sadece çıkış, İngiltere’de ise giriş ve çıkış beraber dikkate alınarak dağıtılmaktadır. Kaynak : ACER 5. 06. 2017 7

DOBY – Pay As Bid vs Marjinal (Pay as Cleared) Fiyat Konusu - Pay as bid ile uniform price karşılaştırması konusunda özellikle Amerika’da üniversitelerde bir çok makale yazılmıştır. - Ortak kanı uniform price’ın kısa ve uzun vadede daha effektif olduğudur. - Bununla beraber Pay As-Bid ödemenin olacağı yapılarda piyasa oyuncularının malyetlerinden çok Pazar koşullarına göre hareket edebileceği ve system için en verimli fiyatın oluşmadığı belirtilmektedir. İDF hesabında tüm teklif sahiplerine marjinal fiyattan ödeme yapara : - DOBY hesabına gereksiz yere fazla bakiye kalmasının - Fiyatın maliyetlerden uzaklaşarak kar hedefi ile teklif edilmesinin ve yükselmesinin önüne geçilebilir - DOBY formülü kullanılan yönteme göre revise edilmelidir (GRR yerine İDF veya Ağırılıklı Ort) Kaynak : OFGEM, 5. 06. 2017 8

DİĞER GÖRÜŞLER Madde 8. 2. 2 ve 8. 2. 5 (Birim Düzeltmesi) Madde 8. 2. 2’deki SMp, s, e ve Madde 8. 2. 5’ deki AMp, s, e tanımlarındaki birim fiyatların 1000 sm 3 olması gerekmektedir. Madde 7. 2. 3 ve Madde 7. 2. 4 (Gerekçe Kodları) İletim şirketinin daha çok kullanması muhtmele bu gerekçe kodlarını netleştirmek için miktara bağlamanın doğru olacağını düşünmekteyiz. Yeşil Kodlu talimat için “Yapılacak olan işlem miktarı G-2’de gerçekleşen stok gazı seviyesinde meydana gelen değişim miktarına eşittir. Bu miktar en geç G-1 saat 09: 30’da STP üzerinden tüm taraflara duyurulur. ” Mavi Kodlu talimat için “Bu kod ile günlük yapılabilecek işlem miktarı toplamda 10 MCM’den fazla olamaz. ” ifadeleri eklenebilir. Madde 8. 4. 8 ve Madde 8. 4. 9 (BPDÖ ve BPNÖ yeni madde) Bölgesel/Noktasal tekliflerin yerine getirilememe durumunda duplike dengesizlik bedeli mevcut. Bunun tek bir bedel olması ancak dengesizlik bedelinin üzerinde olmasının sağlanması daha sağlıklı olacaktır. 5. 06. 2017 9

ŞİD’DE GEÇEN KONULAR Bölgesel/ Noktasal Teklif Önşartları (Yeni Madde) : Bölgesel noktasal tekliflerin sadece marjinal durumlarda kullanılması, TSO açısından da hesap verileblirliğin kolaylaşması açısından bu uygulamanın sadece belirli basınç ve/veya miktar ön şartlarına bağlanması sağlıklı olacaktır. (Örneğin İtalya, 1 Ekim 2016’da yeni sistemi devreye aldıktan sonra hiç kullanılmamış bölgesel ürünler) Madde 3. 3. 1. 2 (DGAF ve DGSF Katsayıları): Gerek DOBY hesabında dağıtılması gerekecek fazla bir tutar oluşturmaması gerekse Avrupa normlarına uygunluk açısından daha küçük katsayılar sağlıklı olacaktır. ÜLKE İNGİLTERE* ALMANYA BELÇİKA İSPANYA FRANSA KATSAYISI %2 -%3 2% 3% 2. 50% *İngiltere’de Default System Marginal Price olarak bir fomüle göre hesaplanmaktadır. Ortalaması %1 -%2 aralığında değişmektedir. Kaynak : GRTGaz(Fransa) 5. 06. 2017 Kaynak : ACER (Second ACER ENTSOG Report on The Status of the Implemantation of the Balancing Network Code) 10