Wiosenna Konferencja Oglnopolskiej Federacji Doradcw Restrukturyzacyjnych i Syndykw

Wiosenna Konferencja Ogólnopolskiej Federacji Doradców Restrukturyzacyjnych i Syndyków w DOBIESZKOWIE k/ Strykowa (A 1/A 2) Dochodzenie roszczeń w postepowaniach upadłościowych i restrukturyzacyjnych wybrane zagadnienia praktyczne Przedawnienie roszczeń, po nowelizacji kodeksu cywilnego Sędzia Leszek Ciulkin

Art. 117 kc • § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. • § 2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne. • § 21. Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. • § 3. (uchylony)

Art. 117 kc, zob. legalis, red. Osajda 2019, wyd. 22/P. Sobolewski • Zmiana art. 117 kc wprowadziła nowe zasady przedawnienia roszczeń wobec konsumentów. • W nowelizacji ustawodawca zastosował zasadę bezpośredniego skutku ustawy nowej. • Zgodnie z dyspozycją art. 5 ust. 1 Zm. KC 18, do roszczeń powstałych przed dniem jej wejścia w życie i w tym dniu, a jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się od dnia jej wejścia w życie przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą. • Ustawa weszła w życie po 30 dniach od chwili ogłoszenia, czyli 9. 7. 2018 r. • Oznacza to po pierwsze, stosowanie do roszczeń jeszcze nieprzedawnionych nowych, krótszych terminów przedawnienia wynikających z art. 118 KC oraz zasady zakończenia terminu przedawnienia ostatniego dnia roku kalendarzowego, po drugie uwzględnianiu z mocy prawa przedawnienia roszczeń przysługujących przeciwko konsumentom (§ 21 komentowanego artykułu).

Roszczenia majątkowe niepodlegające przedawnieniu • Roszczenia windykacyjne i negatoryjne dotyczące nieruchomości (art. 223 KC), pomimo że mają charakter majątkowy, nie podlegają przedawnieniu. • W orzecznictwie jako roszczenia niepodlegające przedawnieniu kwalifikowane są roszczenia związane z posiadaniem rzeczy, w szczególności roszczenia samoistnego posiadacza gruntu, który w dobrej wierze wzniósł na tym gruncie budynek lub urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość gruntu, o przeniesienie własności tego gruntu za wynagrodzeniem (art. 231 § 1 KC).

Roszczenia przysługujące przeciwko konsumentowi w sytuacji solidarności biernej zob. legalis, red. Osajda 2019, wyd. 22/P. Sobolewski • Jeśli tylko jeden z dłużników solidarnych ma status konsumenta, upływ okresu przedawnienia spowoduje przekształcenie roszczenia przeciwko temu dłużnikowi w roszczenie naturalne. • Ponieważ zarzut przedawnienia ma charakter osobisty, pozostali dłużnicy, jeśli nie są konsumentami, nie będą mogli skorzystać z § 2 1 komentowanego przepisu. • Jeśli roszczenie przeciwko dłużnikowi – konsumentowi uległo przedawnieniu i przekształciło się w zobowiązanie naturalne, ewentualne roszczenie regresowe, to w stosunku do tego dłużnika też będzie miał charakter roszczenia naturalnego.

Podniesienie zarzutu przedawnienia jako nadużycie prawa zob. SN w wyr. z 6. 10. 2004 r. , II CK 29/04, Legalis • Podniesienie zarzutu przedawnienia może pozostawać w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i stanowić nadużycie prawa podmiotowego. • Powołanie się na zarzut przedawnienia stanowi wykonanie prawa podmiotowego, spełnia zatem hipotezę art. 5 KC. • Stosowanie art. 5 KC w stosunku do zarzutu przedawnienia powinno mieć miejsce zupełnie wyjątkowo, w sytuacjach szczególnych, i nie może następować automatycznie. • Za uznaniem podniesienia zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa może przemawiać także zachowanie zobowiązanego, polegające na wywołaniu uprawnionego przekonania o dobrowolnym zadośćuczynieniu roszczeniu (zob. SN w wyr. z 25. 11. 2010 r. , III CSK 16/10, Legalis).

Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia zob. A. Szpunar, Uwagi o zrzeczeniu się, s. 24. • Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia jest możliwe dopiero po powstaniu tego zarzutu (po upływie okresu przedawnienia) i wywołuje jedynie skutki na przyszłość – ex nunc; dokonane wcześniej jest nieważne. • Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia nie wymaga szczególnej formy i może być dokonane nawet ustnie, zarówno na rozprawie, jak i poza nią (zob. wyr. SN z 19. 3. 2002 r. , IV CKN 917/00, Legalis).

Art. 502 kc. Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło. • Przedawnienie roszczenia nie wyklucza jego potrącenia, jeśli potrącenie stało się możliwe zanim nastąpiło przedawnienie (art. 502 KC).

Przyczyny nieuwzględnienia upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi • Art. 1171 § 1. W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. • § 2. Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności: • 1) długość terminu przedawnienia; • 2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia; • 3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Art. 1171 kc stanowi odpowiednik art. 5 KC zob. legalis, red. Osajda 2019, wyd. 22/P. Sobolewski • Art. 1171 kc stanowi odpowiednik art. 5 KC dla roszczeń, w stosunku do których skutki przedawnienia następują z mocy prawa, a nie w wyniku zarzutu, mimo zastosowania dyrektywy słuszności zamiast dyrektywy zasad współżycia społecznego, podstawowe zasady wypracowane w orzecznictwie w związku ze stosowaniem art. 5 KC do przedawnienia mogą znaleźć odpowiednie zastosowanie przy wykładni niniejszego przepisu.

Art. 118 kc [Terminy przedawnienia] • Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, • a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. • Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Terminy przedawnienia • Art. 118 kc wskazuje na ogólny termin przedawnienia roszczeń majątkowych: 6 lat, liczony od chwili wymagalności roszczenia. • Przepis ten ma motywować uprawnionego do dochodzenia swoich praw. • W przypadku roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej okres przedawnienia jest krótszy i wynosi 3 lata. Powyższe wynika z założenia, że w zakresie tej działalności od osób ją prowadzących wymagać można wyższej staranności i aktywności przy dochodzeniu roszczeń.

• Podstawowy okres przedawnienia został skrócony z 10 do 6 lat ustawą o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z 13. 4. 2018 r. (Dz. U. z 2018 r. poz. 1104), która weszła w życie 9. 7. 2018 r.

Art. 119 kc [Zakaz zmian] • Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.

Skutki ustalenie innego, niż wynikający z art. 120 KC początku biegu okresu przedawnienia • Sprzeczne z art. 119 kc byłoby także ustalenie innego, niż wynikający z art. 120 KC, początku biegu okresu przedawnienia, ponieważ zmiana taka w sposób pośredni wpływałaby na bieg terminu przedawnienia. • Strony mogą jednak wpłynąć na początek biegu przedawnienia wskazując, od jakiej daty roszczenie będzie wymagalne. • Ustalenie daty wymagalności roszczenia może mieć miejsce tylko zanim roszczenie stało się wymagalne. • Zmiana terminu wymagalności wymagalnego już roszczenia stanowiłaby obejście art. 119 KC (zob. wyr. SN z 12. 3. 2002 r. , IV CKN 862/00, Legalis; w nowszym orzecznictwie SN trafnie uznaje taką zmianę za sprzeczną z prawem, a nie stanowiącą obejście prawa – wyr. SN z 26. 10. 2011, I CSK 762/10, Legalis, podobnie w literaturze A. Brzozowski, w: Pietrzykowski, Komentarz, 2015, art. 119, Nb 1, s. 472).

Art. 123 kc [Przerwanie biegu terminu przedawnienia] • § 1. Bieg przedawnienia przerywa się: • 1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia; • 2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje; • 3) przez wszczęcie mediacji. • § 2. (uchylony)

Czynność podjęta w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (zasada formalizmu) zob. komentarz Legalisa do art. 123 KC red. Osajda 2019, wyd. 22/P. Sobolewski • 1. Wytoczenie powództwa, • 2. Wezwanie na arbitraż, • 3. Wezwanie do wzięcia udziału w sprawie, • 4. Zawiadomienie o postępowaniu, • 5. Zmiana powództwa, • 6. Podniesienie zarzutu potrącenia w trakcie postępowania sądowego, • 7. Wezwanie do próby ugodowej. • 8. Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, • 9. Zgłoszenie wniosku o zabezpieczenie roszczenia,

Czynność podjęta w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (zasada formalizmu) zob. komentarz Legalisa do art. 123 KC red. Osajda 2019, wyd. 22/P. Sobolewski • 10. Złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji, • 11. Podjęcie przez wierzyciela próby uzyskania zaspokojenia z przedmiotu zastawu w trybie Zast. Rej. U, • 12. Złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (w tym także bankowemu tytułowi egzekucyjnemu), • 13. Złożenie wniosku o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego, • 14. Złożenie wniosku o wpis prawa do księgi wieczystej, • 15. Złożenie wniosku o ustanowienie kuratora, • 16. Wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości dłużnika, • 17. Wystąpienie z wnioskiem o wyznaczenie arbitra, • 18. Uprawomocnienie się postanowienia stwierdzającego niemożliwość odtworzenia akt lub odmawiającego podjęcia dalszego postępowania.

Zob. P. Machnikowski, w: E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz KC, 2017, art. 123, Nb 2; P. Sobolewski, w: K. Osajda , Komentarz KC, t. 1, 2017, art. 123, Nt 19 i n. ) Czynnościami uprawnionego przerywającymi bieg przedawnienia są m. in. : • • • • wytoczenie powództwa o świadczenie lub ustalenie roszczenia, wytoczenie powództwa adhezyjnego w postępowaniu karnym, modyfikacje podmiotowe powództwa, zmiana przedmiotowa powództwa, zarzut potrącenia, wniosek o zabezpieczenie powództwa, wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, wniosek o rozpoznanie sprawy przez sąd polubowny, wniosek o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, wniosek o stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego, wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, wniosek o wszczęcie egzekucji, wniosek o wpis prawa do księgi wieczystej, wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika, wezwanie na arbitraż, zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Art. 124 kc [Bieg terminu przedawnienia po przerwie] • § 1. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. • § 2. W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Art. 125 kc [Terminy przedawnienia po orzeczeniu] • § 1. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat. • § 2. (uchylony).

Ratio legis zmiany art. 125 kc. Zob. legalis, red. Załucki 2019, wyd. 1/Rzewuski • Wydłużenie terminu przedawnienia, o jakim mowa w art. 125 kc, w brzmieniu nadanym ustawą z 13. 4. 2018 r. (Dz. U. z 2018 r. poz. 1104), uzasadnione jest powagą prawomocnych orzeczeń sądów i innych uprawnionych organów (M. Pyziak-Szafnicka, w: M. Pyziak-Szafnicka, P. Księżak, Komentarz KC, 2014, art. 125, Nb 1). • Stwierdzenie istnienia roszczenia w powyższy sposób eliminuje powody uzasadniające krótszy niż ogólny termin przedawnienia. Ustają bowiem trudności dowodowe tak po stronie dłużnika, jak i wierzyciela (B. Kordasiewicz, w: SPP, t. 2, 2008, s. 590; P. Zakrzewski, w: M. Habdas, M. Fras, Komentarz KC, t. 1, 2018, art. 125, Nb 1).