TAVUKULUKTAK GELMELER VE TRKYE TAVUKULUU Prof Dr Musa

TAVUKÇULUKTAKİ GELİŞMELER VE TÜRKİYE TAVUKÇULUĞU Prof. Dr. Musa Sarıca

Tavukçuluktaki gelişmeler • Son 50 yılda tavukçulukta meydana gelen değişmeler tarımın hiç bir dalında olmadığı derecede büyüktür. • Tavukçuluk ilk zamanlarda ailelerin yumurta ve tavuk eti ihtiyacını karşılamak için sürdürülmüştür (5 -10 tavuk/aile). • 19. yüzyıla girerken nüfus artışı, şehirleşme, yerleşim alanlarının genişlemesi tavuk eti ve yumurtaya talebi artırmıştır. • Yüzyılın sonlarında başlayan ve hızla gelişen genetik bilimi tavukçuluğun gelişmesine büyük katkı yapmıştır. • Islah, yemleme, yetiştirme teknikleri ve hastalık kontrolünde sağlanan gelişmelerle verim ve performansta büyük artış sağlanmıştır. • Etlik piliçlerde 6 haftada 2 -2. 5 kg’lık kesim ağırlığına 1. 6 -1. 8 yemden yararlanma ile ulaşabilen ve yaşama gücü yüksek hibritler geliştirilmiştir. Ticari yumurtacı hibritlerde yumurta verimi 330'u geçmiş, gurkluk ve kış duraklaması büyük oranda ortadan kaldırılmış, cinsel olgunluk yaşı ve cinsel olgunluk ağırlığı azaltılmış, yaşama gücü yükseltilmiş, yemden yararlanma (kg yem/kg yumurta) 2. 1'e kadar düşürülebilmiştir.

• İşletme sayıları azalırken, işletme büyüklükleri artmıştır. Artan verime paralel olarak gelişen otomasyon ve modern tekniklerin kullanılmasıyla işgücü ihtiyacı büyük ölçüde azalmıştır. Gerek etlik piliç üretiminde gerekse yumurta tavukçuluğunda entegrasyona gidilmiş ve etlik piliç üretiminde sözleşmeli entegrasyon modeli yaygınlaşmıştır. • Dünya genelinde kanatlı eti üretimindeki artışlar domuz etinden sonra ikinci sırada yer almaktadır. • Tüketici davranışları ve tercihlerindeki değişimlere ve olumsuz algılamalara rağmen kanatlı eti ve yumurta üretiminin artacağı öngörülmektedir.

DÜNYADA TAVUKÇULUK VE TÜRKİYE’NİN YERİ - Dünya’da et üretimindeki değişmeler • 1970 ve 2015 yılları arasında kanatlı eti üretimi, sığır, domuz ve küçükbaş hayvan etleri üretiminden daha hızlı artmıştır. Dünya’da et üretimindeki değişmeler (1000 ton) (Windhorst, 2006; Watt Executive Guide, 2012; FAO, 2016; OECD, 2016) Yıllar Sığır eti Domuz eti 1970 1980 1990 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 38. 349 45. 551 53. 363 56. 951 62. 727 67. 776 67. 500 67. 800 68. 300 %79 35. 799 52. 683 69. 873 90. 095 99. 125 109. 370 110. 012 111. 700 114. 500 116. 100 118. 800 %218 Koyun eti 9. 584 11. 456 12. 436 13. 284 13. 428 13. 699 14. 012 14. 176 14. 457 %56 Kanatlı eti 15. 101 25. 965 41. 041 69. 191 81. 014 99. 051 101. 739 103. 500 106. 400 107. 600 112. 100 %647

Dünya kanatlı eti üretiminin kıtalara göre değişimi (1000 ton) (FAO, 2016; *: tahmini üretim miktarları) Yıllar 1970 1980 1990 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016* Afrika 598 1. 056 1. 969 2. 972 3. 509 4. 769 4. 874 4. 925 4. 977 5. 079 5. 170 5. 163 Amerika 6. 338 10. 207 16. 750 30. 084 35. 895 42. 110 43. 002 43. 654 44. 205 46. 646 48. 412 49. 755 Asya 2. 702 5. 213 10. 036 22. 898 27. 264 34. 858 35. 690 37. 570 38. 083 38. 420 40. 017 39. 498 Avrupa 5. 315 9. 111 11. 757 11. 864 13. 142 16. 222 16. 932 17. 468 18. 430 18. 989 19. 943 20. 369 Okyanusya 143 353 483 767 963 1. 092 1. 242 1. 285 1. 283 1. 318 1. 356 1. 423 Dünya 15. 101 25. 965 41. 041 69. 191 81. 014 99. 051 101. 739 104. 902 106. 953 110. 452 114. 898 116. 208 %673

2013 yılı kanatlı eti üretiminde lider 15 ülke 1970 yılında 22. sıradan 2013 yılında 11. sıraya kadar yükseldik. Ülkeler 1 - ABD 2 - Çin 3 - Brezilya 4 - Rusya Fed. 5 - Meksika 6 - Hindistan 7 - İran 8 - Fransa 9 - Endonezya 10 - Arjantin Üretim (1000 ton) 20. 235 18. 270 12. 963 3. 448 2. 838 2. 358 1. 973 1. 941 1. 872 1. 825 11 - Türkiye 1. 772 12 - İngiltere 13 - G. Afrika 14 - Malezya 15 - Tayland 1. 681 1. 529 1. 497 1. 469

Dünya yumurta üretiminin kıtalara göre değişimi (ton) (FAO, 2016) Yıllar 1970 1980 1990 2005 2010 2011 2012 2013 Afrika 591. 858 923. 126 1. 543. 634 1. 917. 225 2. 242. 427 2. 644. 556 2. 648. 759 3. 005. 221 3. 082. 367 Amerika 5. 785. 756 7. 036. 464 7. 993. 314 10. 408. 016 11. 698. 800 12. 858. 069 13. 208. 423 13. 206. 447 13. 950. 099 Asya 4. 630. 410 7. 005. 803 13. 650. 345 29. 008. 667 32. 597. 369 37. 561. 689 38. 229. 196 39. 198. 663 39. 981. 977 Avrupa 8. 290. 318 10. 981. 967 11. 663. 345 9. 479. 774 9. 865. 977 10. 442. 268 10. 638. 591 10. 595. 246 10. 933. 300 Okyanusya Dünya 242. 320 19. 540. 662 257. 011 26. 217. 375 243. 681 35. 094. 319 199. 417 51. 013. 098 205. 275 56. 609. 847 246. 442 63. 753. 024 277. 642 65. 002. 611 287. 944 66. 293. 521 314. 743 68. 262. 486 %250

2015 yılı yumurta üretiminde lider 10 ülke 1970 yılında 33. sıradan 2015 yılında 8. sıraya kadar yükseldik. (11 katlık bir büyüme) Ülkeler 1 - Çin 2 - ABD 3 - Hindistan 4 - Japonya 5 - Meksika 6 - Brezilya 7 - Endonezya 2015 24800 5600 3800 2522 2516 2200 1220 8 - Türkiye 1030 9 - Fransa 10 - Almanya 940 890

AB Ülkelerinde kanatlı eti üretimi (1000 ton) Kanatlı eti üretiminde Avrupa’da Polonya’nın ardından 2. sıradayız. Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Fransa Almanya Yunanistan İrlanda İtalya Lüksemburg Hollanda Portekiz İspanya İsveç İngiltere 15 AB Ülkesi Bulgaristan Güney Kıbrıs Çek Cum. Estonya Macaristan Letonya Litvanya Malta Polonya Romanya Slovakya Slovenya 12 AB Ülkesi Toplam Ülkeler 1970 47 0 79 9 636 343 67 30 629 0 292 53 499 26 578 3288 93 10 0 0 222 0 0 2 128 120 0 0 575 3863 1980 71 0 96 15 1114 535 141 49 1016 0 333 145 762 44 754 5075 145 11 0 0 352 0 0 5 419 357 0 0 1288 6363 1990 87 0 131 36 1604 574 160 91 1106 0 533 129 836 51 989 6327 182 22 0 0 451 0 0 4 331 386 0 0 1376 7703 2000 111 407 202 70 2220 790 112 123 1092 1 766 268 987 92 1513 8754 115 34 219 7 470 7 25 6 589 259 62 54 1848 10603 2005 120 454 188 101 1706 1032 161 129 1013 1 705 235 1104 100 1584 8630 98 35 241 14 433 17 60 5 892 309 88 55 2247 10878 2010 125 250 180 96 1749 1623 118 123 1221 2011 128 239 180 101 1864 1681 114 118 1232 2012 125 250 180 108 1849 1695 118 124 1261 2013 121 250 168 111 1872 1714 119 1259 2014 123 250 173 113 1835 1785 117 129 1261 739 337 1281 86 1568 9496 115 27 212 14 430 22 76 4 1963 372 90 46 3371 12867 806 331 1278 86 1558 9716 110 27 212 15 466 23 75 4 2038 365 74 48 3457 13173 838 324 1251 86 1607 9816 100 25 172 15 488 24 80 4 2260 335 75 50 3628 13444 848 324 1299 86 1606 9906 97 24 170 17 515 26 87 4 2372 360 76 48 3796 13702 866 327 1390 86 1590 10045 100 24 169 18 543 27 89 4 2560 382 77 50 4043 14088 Türkiye 104 250 415 661 953 1462 1627 1737 1772 1895

AB ülkelerinde yumurta üretimi (1000 ton) Yumurta üretiminde AB ülkeleri içerisinde LİDER konumdayız. Ülkeler Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Fransa Almanya Yunanistan İrlanda İtalya Lüksemburg Hollanda Portekiz İspanya İsveç İngiltere 15 AB Ülkesi Bulgaristan Güney Kıbrıs Çek Cum. Estonya Macaristan Letonya Litvanya Malta Polonya Romanya Slovakya Slovenya 12 AB Ülkesi Toplam Türkiye 1970 85 0 86 65 658 1162 97 40 607 0 279 37 464 99 892 4569 89 6 0 0 182 0 0 6 389 160 0 0 831 5400 1980 95 0 76 79 853 1134 119 33 642 0 540 62 678 113 822 5246 135 5 0 0 244 0 0 6 495 300 0 0 1184 6430 1990 96 0 82 76 887 985 122 31 656 0 652 80 667 116 622 5072 135 8 0 0 260 0 0 7 422 385 0 0 1218 6290 2000 86 194 74 59 1038 901 117 32 686 1 668 117 658 102 569 5302 82 11 188 16 176 24 42 5 424 263 61 23 1314 6616 2005 89 180 80 58 930 795 110 38 722 1 607 118 708 102 609 5148 97 9 89 13 165 33 52 6 536 355 63 14 1433 6581 2010 95 158 76 62 844 662 100 45 737 1 670 131 830 111 658 5180 89 9 122 11 152 45 46 5 618 298 75 22 1492 6672 2011 103 161 79 63 840 777 100 45 737 2 692 123 830 116 662 5328 73 10 125 11 138 42 44 4 577 304 75 21 1425 6752 2012 106 154 80 62 854 832 102 47 765 2 672 121 719 122 643 5281 72 10 115 11 134 42 44 4 530 312 75 22 1371 6652 2013 107 174 82 67 944 893 103 47 775 2 703 126 743 129 672 5567 74 11 124 12 139 40 43 5 558 308 76 19 1409 6976 96 207 385 810 753 740 810 932 1031

Kişi başı kanatlı eti tüketimleri (kg) 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Dünya 9, 7 11, 0 12, 8 13, 2 13, 3 13, 2 13, 5 Avrupa 18, 1 19, 8 20, 6 20, 8 21, 3 21, 4 22, 2 22, 7 Türkiye 9, 2 15, 1 19, 0 20, 3 20, 4 20, 5 21, 9 22, 8 (OECD, 2016; Eurostat, 2016; Besd-bir, 2016)

Türkiye’de Kişi Başına Yumurta Üretim ve Tüketimi (adet/kişi/yıl) Yıllar Üretim (adet) Tüketim (adet) 2005 173 115 2006 167 114 2007 180 149 2008 184 157 2009 191 166 2010 161 174 2011 188 168 2012 207 175 2013 218 190 2014 226 194 2015 218 200 (TUİK, 2016)

Dünya Kişi Başına Yumurta Tüketimi, 2014 Sıra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Ülke Meksika Malezya Japonya Rusya Avusturalya Arjantin Çin Danimarka Kolombiya Avusturya Almanya Kanada İtalya Fransa Macaristan Kişi/Adet 352 343 329 285 256 254 245 242 235 231 225 218 216 214 16 Türkiye 194 17 18 İran Hindistan 185 63 Kaynak: IEC

Dünya yumurta ihracatında ilk 15 ülke - 2014 (1000 $) Sıra 1 2 Ülke Hollanda ABD Değer 975. 736 472. 073 3 Türkiye 404. 094 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Almanya Polonya Fransa Çin Belçika İspanya İngiltere Malezya Ukrayna Brezilya İran Belarus 299. 018 276. 548 193. 734 173. 167 171. 665 159. 663 145. 718 145. 428 99. 585 87. 321 79. 356 63. 378 Kaynak: www. trademap. org

Dünya beyaz et ihracatında ilk 15 ülke (1000 $) Sıra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ülke Brezilya ABD Hollanda Polonya Fransa Almanya Belçika Hong Kong Çin Macaristan Değer 6. 378. 888 3. 473. 037 2. 485. 108 1. 796. 750 1. 141. 903 1. 051. 127 850. 930 788. 644 607. 670 547. 520 11 Türkiye 436. 827 12 13 14 15 Tayland Şili İtalya İngiltere 430. 420 414. 044 379. 343 363. 851 Kaynak: www. worldatlas. com, 2016