SOSYAL PSKOLOJ KAVRAMI VE TARHSEL GELM Sosyal psikoloji

SOSYAL PSİKOLOJİ KAVRAMI VE TARİHSEL GELİŞİMİ Sosyal psikoloji sosyal çevre tarafından kontrol edilen ve etkilenen insan davranışlarını açıklar. Yani toplum içindeki bireyin davranış bilimidir. Psikolojik sosyal psikoloji; bireyden çevreyedir. Temel amaç bireyin davranışlarını ve bunun nedenlerini sosyal çevre içinde fakat birey düzeyinde anlamak ve açıklamaya çalışmaktır.

Sosyolojik sosyal psikoloji, çevreden bireyedir. Burada öncelik sosyal çevre veya gruptur. Bu yaklaşım kişinin iç olaylarıyla değil kişilerarası etkileşimle ilgilenir. Birey toplumun içinde, toplumda değerler, kurallar vb ile bireyin içindedir. Bu bağlamda sosyal psikoloji ikisinin bir bileşimdir. Sosyal psikolojinin bir bilim olarak ortaya çıkışı 19. yy. sonlarına rastlar. 17. ve 18. yy. da sosyal davranışı açıklamak için ego, kuvvet, kişisel çıkar vb. tek bir güdü veya kavram kullanılmıştır. Burada neyin nasıl olduğu görüşünden, neyin nasıl olması gerektiğine geçişler görülmekte yani durum analizi yapan çalışmalarla kuralcı görüşler bazen birbirine karışmaktadır.

19. yy. da ise temel soru şuydu; Kişisel farklılıklara ve çeşitli güdülenmelere rağmen insanlar nasıl oluyor da benzer davranışlarda bulunarak bir sosyal düzen kurabiliyorlar? 17. ve 18. yy da bu soruya sosyal kontrat kavramı ile cevap aranmıştır. Hobbes (1588 -1679) Leviathan adlı eserinde ( Leviathan kavramı bu eserde mutlak güç ve yetkilere sahip egemen devleti ifade etmek için kullanılır. Bir din ve dünya devletinin içerigi, biçimi ve kudreti şeklinde de ifade edilir) Rousseau ise (1712 -1778) sosyal kontrat adlı eserinde insanların bilerek ve isteyerek toplumu kurdukları ve bu kontrat gereği sosyal düzenin oluştuğu fikrini ileri sürmüşlerdir. Bu görüşlerde birey ön plandaydı.

19. yy. sosyologları ise bu sorunun cevabını toplumun bireyi şekillendirmesi olarak vermişlerdir. Durkheim (1858 -1917) sosyal kuralların kişinin dışında olduğunu ve kişiyi zorlayıcı niteliğe sahip olduğunu ileri sürmüştür. Buradaki ana fikir şudur: toplumsal normlar bireyleri aynı şekilde kısıtladığından – ve bunlar çok sayıda kişi tarafından benimsendiğinden- farklı bireyler arasında benzer davranışlar belirmekte ve dolayısıyla toplumsal düzen mümkün olabilmektedir. Grup ruhu veya grup zihni kavramları 1850 -1930 yılları arasında çokça dile getirilmiştir. Bu ortak zihnin bireyleri kısıtladığı ve denetlediği ileri sürülmüştür.

Bu düşüncenin aksi bir düşünceye göre; bir çocuğun büyüme sürecinde olduğu gibi kişiler belli kelime ve olaylara atfedilen ortak anlamlardan hareketle ortak bir düşünce biçimine sahip olmaya başlar. Bunun sonucunda da ortak davranışlar ve sosyal düzen oluşur. Yani kişi toplumdaki ortak görüşleri benimseyip kendine mal eder. 1920’lerden itibaren psikologlar ve özellikle sosyal psikologlar “sosyal gerçekliği” ele almışlardır. Lewin “Etkisi olan şey gerçektir” demektedir. Bu gerçeklik, sosyal psikologlar tarafından kişilerin etkileşiminde aranmaya başlanmıştır. Bu dönemde davranışçılık görüşü yaygınlaşmaya başlamakta olup, deneysel yaklaşım önem kazanmaya başlamıştır. Ancak 1930’ların sonlarına kadar sosyolog sosyal psikologlar kuramsal, psikolog sosyal psikologlar görgül araştırmalarda bir takım ilerlemeler kaydettiler ancak bu iki grup arasında yeterli etkileşim sağlanamamıştır.

2. Dünya Savaşı’ndan hemen önce gerçekleşen üç gelişme sosyal psikolojinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır 1 - Lewin’in grup dinamiği çalışmaları: Lewin sosyal gerçekliği deneysel çalışmalarla ortaya koymaya çalışmıştır. 2 - Yeni bir psikolog nesil: Bu nesil, öncekilerin yaptığının aksine grup olayını ne biyolojiye ne de grup ruhu gibi soyut kavramlara indirgemişlerdir. Bu grupta Muzaffer Sherif sosyal normların oluşumunu ilk defa laboratuarda gözlemlemiştir. 3 - ABD’de devlet fonları bu tip araştırmaları desteklemeye başlamıştır.

Örneğin endüstri psikolojisinin ilk çalışmaları sayılan Western elektrik şirketinin Hawthorne fabrikalarında yapılan klasik üretim ve moral çalışması endüstrinin fonlarıyla gerçekleştirilen ilk araştırmadır. Bu araştırmalar sosyal davranışın gerçek hayatta incelenmesini kapsar. Diğer bir örnek ise 2. Dünya Savaşı’ndan sonra propagandanın öneminin artmasıyla ordu ile işbirliği yapan Hovland’ın etkileyici iletişim konusunda yaptıkları deneylerdir. Akademik psikolojinin davranışçılık çerçevesinde hızla gelişmesi kavram ve yöntem bakımından sosyal psikolojiye katkıda bulunmuştur. Örneğin öğrenme, kişilik ve algı psikolojisi ile sosyal psikoloji arasında bağlar kurulmuştur.

Son olarak kamuoyu yoklamalarının yapılmaya başlanması, sosyal psikoloji için hem tutum değişimi kuramlarının geliştirilmesi hem de görgül bilgi toplam açısından yararlı olmuştur. Gallup (1935) ilk defa ABD de kamuoyu araştırması yapmıştır. Özetle 1950’lerde sosyal psikoloji içinde sosyoloji ve psikolojinin ilk sentezleri hayata geçmeye başlamıştır. Bu yıllarda 20 yy. ’ın ilk yarısında daha fazla çalışma üretilmiştir. Bu eğilim 1960’larda hızlanarak artmıştır.

Birey düzeyinde bireyin öğrenilmiş tutumları, algısal süreçleri ve bunların sonucu olan davranışları; sosyal düzeyde ise grup yapısı ve süreci, sosyal psikolojinin unsurları olmaktadır. Sosyal psikolojide 1970’lerden itibaren güçlenen akım algısal sosyal psikolojidir. Bu alan düşünme, mantık yürütme, bellek, konsantrasyon vb. konuları kapsar. Bu yolla sosyal davranışların nedenlerini anlamaya yardımcı olan veya yanıltan algısal etkenler incelenmiştir. Algıları anlamak sosyal olayları daha iyi anlamamızı sağlar. Çünkü algılar davranışları şekillendirir. Maçta tekme yiyen kişi, bunun yanlışlıkla mı yoksa kasten mi yapıldığına bağlı olarak farklı davranışlar gösterebilir.

1980’lerden itibaren ise kültürler arası sosyal psikoloji konusu küreselleşmenin hızının artmasıyla birlikte daha da önem kazanmaya başlamıştır. Sosyal psikoloji eğitimden sağlığa, örgütsel/endüstriyel psikolojiden çevre sorunlarına kadar geniş bir yelpazeyi kapsar hale gelmiştir. Bu alanda çalışanlar; işletmelerde, fabrikalarda, kamuoyu araştırma merkezlerinde, insan kaynakları yönetiminde, halkla ilişkiler ve reklamcılıkta, eğitim ve sağlık sektörlerinde çalışır durumdadırlar.