PALEOEKOLOJ PROF DR SMAL ZER EKOLOJ n Ekoloji

PALEOEKOLOJİ PROF. DR. İSMAİL ÖZER

EKOLOJİ n Ekoloji bir anlamda çok yeni bir bilim dalı sayılırken, diğer bir yönden de oldukça eski bir bilim dalıdır. Ekoloji, disiplinler arası bir bilim dalıdır. Bu niteliği geçen yüzyılda yaşanan büyük çevre sorunlarıyla bariz bir şekilde ortaya çıkmıştır. n "Ekoloji" terimi ilk kez 1867 yılında Alman biyoloğu Ernest Haeckel tarafından kullanılmıştır. Sözcük anlamı konut veya ev bilimi olarak ifade edilmiştir. n Ekoloji; “çeşitli türdeki canlıların çevreleri ile uyumlu olarak nasıl yaşamlarını sürdürdüklerini veya bu canlı varlıkların hangi şartlar altında besinlerini ve ihtiyaçlarını karşıladıklarını ve çeşitli fonksiyonların canlı toplulukları arasında nasıl yürütüldüğünü inceleyen” bilim dalıdır. n Yakın zamana kadar biyolojinin bir kolu olarak flora ve faunanın çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bir disiplin olarak tanımlanırken, günümüz koşulları içinde çevre sorunlarının önem kazanması ve ekolojinin daha iyi anlaşılabilmesi için insan- doğa ilişkileri ile de sıkı bir bağlantı içine girmiş ve doğa bilimleri içinde kendisinden söz ettirmiştir.

n Ekoloji, organizmalar ve onların çevresi arasındaki ilişkileri çalışmasının yanı sıra organizmaların bolluğu ve yayılışını da araştırmaktadır. Canlılar arasında beslenme sistemi, bir organizmanın ötekini besin kaynağı olarak kullanmasıdır ve değişik türden bir canlı herhangi bir besin kaynağı elde etmek için bir diğer organizmayı yok edebilir. Bunu da ekolojik rekabet olarak ifade edebiliriz. n Ekolojinin, biyolojiden ayrılan diğer bir yönü de, ekolojinin biyoloji de olduğu gibi bir canlıyı, bir canlıya ait organları ve bu organlardaki hayat süreçlerini değil, canlıların içinde bulunduğu ortam ve çevresindeki cansız ortam arasındaki ilişkilerini inceleme sorumluluğunu da üstlenmiş olmasıdır. n Ekolojinin tarifi bir çok yönden yapılmış ve bir çok kere de değişime uğramıştır. Bilindiği gibi ilk defa canlı organizmalar arasında ilişkiler öne çıkarılmış ve zamanla gelişen ortam içinde ilişkiler ağırlık kazanmış, bu suretle, ortamın yapısı, karakteri; hatta çeşitli su içi sistemleri incelenmiş ve canlı organizmalarla ortam arasındaki ilişkileri inceleyen bilim kolu olarak ortaya çıkmış, zamanımızda önemli sorunların çözülmesine ışık tutmuştur.

EKOLOJİNİN BÖLÜMLERİ n Ekoloji, zamanımızda çok yönlü tartışmalara sebep olduğu gibi bir çok bilim dalının da çekirdeğini oluşturmaktadır. Ancak ekolojinin konusu Schröter tarafından Otekoloji ve Sinekoloji diye ayırıma tabi tutulmuştur. n Tek bir canlı türünün yaşam alanının incelenmesi olayına autecology (otekoloji), n Habitat içerisindeki farklı türlerin oluşturduğu toplulukların incelenmesi olayına ise synecology (sinekoloji) denilmektedir. – Otekoloji (Autecology) içerisinde: § Tek bir türün yaşam başarısı, § Yayılma ve çoğalma sınırları (fiziksel ve biyolojik), § Fonksiyonal morfolojisi incelenir. – Sinekoloji (Synecology) içerisinde: § Komünite kompozisyonu, § Komünitenin ekolojik / evrimsel zaman içerisindeki değişimi, § Birliktelikler, § Çeşitlilik ve bolluk incelenir.

EKOLOJİNİN ÇALIŞMA SAHASI Biyosfer Biom Çevre Ekosistem Komünite Populasyon Organizma Karmaşıklık ↑ ------------------------------------Organ sistemleri Tahmin edilebilirlik ↓ Organlar Dokular Hücreler Genler

n Tablodaki her bir seviye biyolojik sistemin bir çeşidini oluşturmakta ve tanımlamada karakteristik özellikleri yansıtmaktadır. Örneğin; n Populasyon; aynı zamanda aynı alanı işgal eden bir türün tüm bireylerini kapsamaktadır. Bazen aynı türe ait iki populasyon farklı alanları da işgal edebilir. n Komünite, aynı alan ya da habitatta yer alan tüm türlerin tüm bireylerini kapsamaktadır (tüm bitkiler, tüm hayvanlar gibi). n Ekosistem, bir komünite ve onun abiyotik çevresinden oluşmaktadır. n Çevre, genellikle çok geniş ölçekli alanları kapsamaktadır. Bu alandaki, toprak, topografya, iklim, bir çok ekosistem bu kapsam içerisine girmektedir. n Biom, özel iklim, bitki tipi ya da çevre özellikleriyle karakterize edilen geniş bölgesel sistemlerdir. Örneğin otlaklar biom tipidir. n Biyosfer, Dünya üzerinde yaşayan tüm organizmalar ve etkileşim içerisinde oldukları çevreyi kapsamaktadır.

EKOLOJİK NİŞ n Ekolojik niş, bir organizmanın o bölgeye adaptasyonu şeklinde ifade edilir. Fizyolojik tepkileri, kalıtsal durumu, organizmanın özel karakteri veya bir organizmanın çevresinde yaptığı iş olarak tanımlamak da mümkündür. n Bir ağaç normal şartlarda zamanı geldiğinde yapraklarını döker. dökülen bu yapraklar toprak üzerinde mikroorganizmalar tarafından emilerek toprak içine girer. Bu girdiler toprağın besin yönünden zenginleşmesine sebep olacaktır. n Dünya makro ölçekte bir biom olarak kabul edilebilir. Bazen bir topluluktan veya biom'dan öbürüne geçiş kesin olmamaktadır. Orada bir geçiş zonu söz konusudur; topluluklar veya biomlar arasındaki geçiş zonuna "Ecoton" ismi verilir. Orman ile çayır arasındaki geçiş zonu yani (ecoton) çalılıktır.

EKOSİSTEM n Doğada yaşayan organizmalar veya yaşayan toplulukların, fiziksel çevreyle olan ilişkilerini bir arada belirtmek ve tüm yaşamlarının üzerine kurulduğu denge sistemini sade ve kolay anlaşılabilir kılmak için, bu ilişkiler ve denge sistemini, eko-sistem terimi içinde ifade ediyoruz. Örneğin, dünyadaki oksijen üretim ve tüketiminin denge halinde olması. Bu dengenin yapay ve doğal olgularla bozulması sonucu çevrenin ekolojik sisteminde değişimler baş gösterecektir. n Bugüne kadar yapılan araştırmalar ve gözlemler sonucunda canlı cansız ilişkileri çok sıkı bir yakınlık göstermektedir ve devamlı birbirleri ile alışveriş halinde olmaları ile de birbirlerinin eksikliklerini tamamlamakta ve eko-sistemlerin özelliği olan doğum, gelişim, ölüm ve ayrışma olaylarını belirgin hale sokmaktadırlar. Su, besin, yaprak dökümü, organik ve inorganik madde alışverişi, eko-sistemler üzerinde değişebilen bir yapı şekli meydana getirir. n Eko-sistemlerin, sınırları doğada çizgi ile belirtilmediği için ekosistemler açık sistemler olarak ifade edilir. Hava hareketleri, meydana gelen atmosferik hareketler, devamlı akan akarsular eko-sistemlerin kapalı olmadığını bize gösterir. Eko-sistemler zaman içinde değişime uğrarlar. Açık sistemler olduğu için etkilenme ve değişime uğraması doğal karşılanmaktadır.

n Eko-sistemleri oluşturan başlıca dört öğe şunlardır: – 1 - Cansız Varlıklar: İnorganik maddeler. – 2 - Primer Üreticiler: Yeşil bitkiler, yaptıkları fotosentez ile canlılar dünyası için önemlidir. Organik maddelerin meydana getirilmesinde ağırlıklıdırlar. – 3 - Tüketiciler: Bitkisel ve hayvansal maddeleri yerler. – 4 - Ayrıştırıcılar: Bunlar organik maddeleri ayrıştıran bakteri mantar gibi canlılardır. n Bir eko-sistem kendi bünyesi koruyamazsa sistem bozulmaya zaman, sistem yerini başka bir ekolojik uyumun oluşmasını doğal içinde ekolojik denge sistemini başlar. Bu bozulma gerçekleştiği sisteme bırakır ve sistem içindeki şartlar yerine getirir.