KURU OTLARDA LEZZETLLK VE LEZZETLLE ETK EDEN FAKTRLER

KURU OTLARDA LEZZETLİLİK VE LEZZETLİLİĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

LEZZETLİLİK • Lezzetlilik, iki veya daha fazla yem veya bitki organları arasında tercihi gösteren bir kavramdır. Ayrıca bu kavram literatürlerde; • “ belirli koşullarda bir yemin hayvana cazip gelme derecesi”, • “bir yemin veya gıdanın nispi çekiciliği”, • “belirli koşullar altında iki veya daha fazla yemin arasından hayvanlar tarafından seçilerek yenmesini teşvik eden bitki ve hayvan faktörlerini içeren bitki özelliğidir” gibi değişik şekillerde tarif edilmektedir. • Genel olarak yemin lezzetliliği, çevre ile hayvan tarafından belirlenir. Hayvanlar bir karışım içerisinden genellikle en lezzetli bitkileri veya bitkilerin en narin parçaları olan yaprak ayalarını ve sürgün uçlarını tercih ederler. Ancak bu durum, yemin bol ve seçme şansının fazla olduğu durumlarda geçerlidir. Birim hayvan başına yem miktarının azalması ile birlikte hayvanların tercihlerinin değişmeye ve daha önce yenilmeyen tür veya organların da tüketilmeye başlandığı görülür. Kurak alanlarda, yemin yetersiz ve daha fazla seçeneğin bulunmadığı dönemlerde, çok lezzetsiz ve besleme değeri düşük bitki türlerinin hayvanlar tarafından tüketildiği gözlenir. Bu nedenle yemlerin lezzetliliği çevre faktörleri ile birlikte değerlendirilir. Lezzetliliği etkileyen faktörler iki ana grup altında toplanabilir.

1. Hayvan Faktörleri • Hayvanların bitki veya yemleri seçme alışkanlıkları üzerine; hayvanın türü, ırkı, yaşı, daha önceki besleme alışkanlıkları gibi bir dizi faktör etki yapabilir. Bununla birlikte bazı hayvanların belirli bitki gruplarını daha fazla tercih ettikleri görülür. Gerek hayvanların beslenmesinde, gerekse yem alanlarının amenajmanında bu tercihlerin bilinmesi büyük önem taşır. • Çayır ve meralarda otlayan sığırlar, otları dilleri ile sararak alt diş ile üst damak arasına sıkıştırıp çeker ve kopartırlar. Fazla seçici olmayan sığırlar dik olarak gelişen bitkileri daha çok otlarlar. Genellikle buğdaygil yem bitkilerini ve geniş yapraklı otları severek yiyen sığırların, otların kuruduğu devrelerde çalımsı bitkileri de otladıkları görülür.

1. Hayvan Faktörleri • Koyunlar ise, sığırların aksine otları dişleri ile kopararak yerler. Bu nedenle kısa boylu bitkileri kolayca otlarlar. Bitkilerin en lezzetli ve besleyici organlarını küçük ağızları ile kolayca yiyebilirler. Koyunlar kısa boylu bitkileri, geniş yapraklı otları ve çalıları tüketirler. İçme suyuna sığırlar kadar bağımlı olmadıkları için, kıraç bölgelerde daha başarılı olurlar. • Keçiler, sığır ve koyunların yemedikleri çalı ve ağaçların yaprak, genç sürgün ve kabukları ile beslenebilirler. Bu nedenle ot tabakası tahrip olmuş, çalılık ve ağaçlık alanlarda başarı ile otlayabilirler. Keçiler kötü bir şöhrete sahip olmakla birlikte, çalı ve ağaçlarla kaplı alanlarda et ve süt üretimi yapılabilen bir hayvandır. Kontrollü bir şekilde otlatılırsa, bitki örtüsüne devamlı bir zararda vermezler. Ayrıca istenilmeyen ağaç ve çalıların gelişmesi de, keçi otlatılarak kontrol altına alınabilir. • At ve eşekler ise, ön dişlerinin yardımı ile otladıkları için kısa boylu otları kolayca yiyebilirler. Bitkilerin toprak yüzeyine yakın bir yerden kopardıkları için bitki örtüsünde büyük zarar yaparlar. Bu nedenle at ve eşeklerin belirli bir alanda uzun süre bırakılmaları vejetasyonun tahrip olmasına yol açar.

2. Bitki Faktörleri • Bitkilerin lezzetliliğini bir çok faktör etkileyebilir. Bunlar arasında bitkinin türü, kimyasal bileşimi, gelişme devresi, fiziksel ve morfolojik özellikleri sayılabilir. Bitki türlerinin lezzetliliği hayvanlar arasında değiştiği gibi, toprak ve iklimin şartları da lezzetliliği etkileyebilir. Bu nedenle bir bitkinin lezzetliliği farklı bölgelerde değişik olabilmektedir.

2. Bitki Faktörleri • Bitkinin kimyasal yapısı lezzetliliğini etkileyen önemli bir faktördür. Özellikle bitki dokusunda hayvanlar tarafından sevilmeyen alkoloid ve benzeri maddelerin bulunması lezzetliliği büyük ölçüde azaltır. Özellikle taş yoncalarında kumarin, acıbakla türlerinde lupinin ve benzerleri, sorgumlarda prüssik asit ve bazı bitkilerde nitrat ve nitritler lezzetliliği olumsuz yönde etkiler. Erken gelişme devresinde çoğu bitki hayvanlar için lezzetli olduğu halde, devreler ilerledikçe lezzetlilikleri azalır. Buğdaygil yem bitkilerinde bu azalma daha belirgindir. Bitkilerin morfolojik özellikleri de lezzetliliği etkileyen bir faktördür. Sert ve kaba yapraklı, kılçıklı, tüylü olan tür veya çeşitler daha az lezzetlidir.