Hacei Trkistan AHMED YESEV 1093 1166 Hazrlayanlar DLEK

Hace-i Türkistan AHMED YESEVİ (1093 – 1166) Hazırlayanlar: DİLEK GÜLERYÜZ – HATİCE KÜBRA BEŞCAN Arifiye Anadolu İmam Hatip Lisesi

AHMED YESEVİ KİMDİR? • Ahmed Yesevi, İslamiyet’in Türkler arasında yayılmasında önemli bir rol oynamış olan, büyük alim ve sufilerden; • Türk illerinin manevi hayatında, asırlar boyu etkili olmuş tasavvuf yıldızlarımızdan biri, hatta ilkidir.

AHMED YESEVİ • Karahanlılar ve daha sonra bölgeye hakim olan Selçuklular devrinde yaşamış olan Ahmed Yesevi, bir din alimi ve tarikat kurucusudur; sufi şairdir; fikir ve aksiyon adamıdır. • “Pir-i Türkistan, Hace-i Türkistan” lakapları ile tanınır. • Bir din ve ahlak öğreticisi, düşünce insanı ve eğitimcidir.

DOĞUMU VE ÇOCUKLUĞU • Ahmed Yesevi, 1093 yılında bugünkü Kazakistan’ın Çimkent’i yakınlarında bulunan, zamanının önemli ticaret ve kültür merkezlerinden Sayram’da doğmuştur; • babası, zamanın tanınmış bilginlerinden Şeyh İbrahim; annesi, soylu ve ilimle meşgul bir ailenin kızı Ayşe hatun’dur. • Ahmed Yesevi, küçük yaşlarda iken, anne ve babasını kaybetmiş; öksüz ve yetim olarak büyümüştür.

AHMED YESEVİ • Ahmed Yesevi, Yesi’de kurduğu dergahta yetiştirdiği talebelerini, Türklerin yaşadığı farklı bölgelere göndererek, İslamiyet’in oralarda da öğrenilmesine ve yayılmasına vesile olmuştur. • Yesevi, Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya doğru göçmekte olduklarını görüyor ve Türklerin Anadolu’yu vatan tutacaklarını tahmin ediyordu. Bu düşünce ile yetiştirdiği talebelerin bir kısmını da, Anadolu’ya yönlendirmiştir. • Anadolu’nun vatanlaştırılmasında, kendilerine ‘‘alperenler’’ veya ‘‘Horasan erenleri’’ denilen Yesevi sufilerinin, önemli rolü olmuştur.

• Türk düşünce hayatının, Türkistan ve Anadolu’daki Müslümanlığın şekillenmesinde, Ahmed Yesevi ve talebelerinin faaliyetlerinin etkisi küçümsenemez. • Ahmed Yesevi, Türk toplum felsefesinin temellerini atan, Türkistan ve Anadolu’ya manevi tohumlar saçan bir rençberdir. • Ahmed Yesevi, din ve ahlak öğreticisidir; etkili bir eğitimci ve ruh terbiyecisidir. İslam’a yeni girmiş veya henüz girmekte olan Türklere İslamiyet’in esaslarını hikmet denilen şiirlerle anlatmaya, sevdirmeye, benimsetmeye gayret etmiş; hayatını, bu amaca adamıştır. O, bu yönü ile bir dava adamıdır.

• Maveraünnehir civarında yaygınlaşan Yesevilik, Türklerin batıya doğru yaptığı göçlerle İran, Azerbaycan ve Anadolu’ya da ulaşmış ve etkili olmuştur. • Yeseviliğin Türkler arasında hızla yayılmasının en önemli sebeplerinden biri, Ahmed Yesevi’nin Türk olması ve Türkçe’yi kullanmasıdır.

AHMED YESEVİ * Ahmet Yesevi, gününü üçe ayırırdı: • Günün bir bölümünde ibadet ve zikirle meşgul olurdu. • İkinci kısmında, talebelerine ilim öğretir; • üçüncü bölümde ise alın teri ile geçimini sağlamak üzere çalışırdı. * Onun dergahı, fakir ve düşkünler için bir sığınma evi idi. * Talebelerinin ilim tahsili ve terbiyesinden arta kalan zamanlarda, kaşık ve kepçe türü tahta eşyalar yaparak satar ve geçimini bu işle temin ederdi.

YUNUS, HACI BEKTAŞ VE AHİ EVRAN… • Ahmed Yesevi’nin Anadolu’daki en önemli temsilcilerinden biri Hacı Bektaş Veli, diğeri Yunus Emre’dir; bu isimlere üçüncü bir kişi olarak Ahi Evran’ı da ekleyebiliriz.

HZ. PEYGAMBER’E BAĞLILIĞI… • Ahmed Yesevi, Hz. Peygamberin sünneti üzere yaşamayı, hayat tarzı haline getirmiştir. Öyle ki; Hz. Peygamberin vefat yaşı olan 63 yaşına geldiği zaman tekkesinin bahçesine bir çukur kazdırmış, içini kerpiçle ördürüp orada yaşamaya, daha ziyade sohbet, ibadet ve zikirle meşgul olmaya başlamış, vefatına kadar burada kalmıştır. Yesevi’nin bu tutumu, onun Peygamber efendimize (SAV) bağlılığının, ona duyduğu sevginin ve ona benzeme isteğinin kendince bir göstergesidir! • Hikmetlerin birçoğunda Hz. Muhammed’in sözlerine yer vermiştir. Birçok hikmet, hadislerin tekrarı ve izahıdır.

FARKLI AÇILARDAN AHMED YESEVİ’NİN TÜRBESİ - KAZAKİSTAN

DÜŞÜNCELERİNİN TEMEL DAYANAKLARI * Ahmed Yesevi’nin düşüncelerinin iki temel kaynağı vardır: - Kur’an ve hadisler / sünnet. Hikmetler, Kur’an’a ve hadislere dayanır; Kur’an ayetlerini ve hadisleri anlatır. * Hikmet denen şiirlerini, dini - tasavvufi öğreti aracı olarak kullanmıştır. * Hikmetler, Ahmed Yesevi’nin düşünce dünyasını ortaya serer. Onun fikirleri ve etkileri, hikmetleri ve talebeleriyle vesilesiyle yayılmıştır.

YESEVİ’NİN BİR HİKMETİ’NDEN “Benim hikmetlerim, hadis hazinesidir; Kişi bundan pay görmese bil ki habistir. Benim hikmetlerim, Sübhan’ın fermanı; Okuyup bilsen, hepsi Kur’an’ın anlamı!”

İNSANA BAKIŞ AÇISI… • Ahmed Yesevi, insana değer veren ve saygı duyan, insanı önemseyen bir düşünceye ve inanca sahipti. Onun insana verdiği değer ve duyduğu saygı, sonraki sufilerden en çok Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre ve Mevlana’yı etkilemiştir.

İLME, BİLGİYE VE EĞİTİME VERDİĞİ ÖNEM • Ahmed Yesevi ilme ve okumaya önem vermiş, bilginin insanı üstün ve değerli kılacağına inanmış, hayatını ilim yaymaya, insanları irşad etmeye / aydınlatmaya / bilinçlendirmeye ve hayra adamış; bu duygu ve düşüncelerini talebelerine de aşılamıştır. Bunun bir göstergesi olarak, hayatının son demlerine kadar, günün belli bir kısmını eğitim hizmetlerine ayırmıştır.

YESEVİLİK Yesevilikte, uyulması gereken temel kuralları şöyle özetleyebiliriz: • • • Dini ilimleri (ilmihali) kendine yetecek düzeyde iyi bilmek, daima Allah rızasını gözetmek, sabırlı ve ihlaslı olmak, cömert ve dürüst olmak, namazları cemaatle kılmaya gayret etmek, fedakar olmak, tevazu sahibi ve misafirperver olmak, edebe dikkat etmek, ahde vefa, ölümü sıklıkla hatırlamak, Pazartesi ve Perşembe günleri oruçlu olmak, nefsi düşman bilmek

DİVAN-I HİKMET • Divan-ı Hikmet, Ahmed Yesevi’ye nisbet edilen hikmet adlı şiirlerin bir arada bulunduğu kitabın adıdır. Bu şiirler, İslami esasları öğretme maksadıyla o zamanın Türkçesiyle sade bir dille söylenmiş şiirlerdir. • Divan-ı Hikmet’teki şiirlerin tamamı, Ahmet Yesevi’ye ait değildir; bazı Yesevi dervişleri, sonradan bu esere eklemeler yapmışlardır.

DİVAN-I HİKMET • Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olan Divan-ı Hikmet, İslami dönem Türk edebiyatında, Kut - adgu Bilig’den sonra yazılmış olan ikinci önemli eser; Türk tasavvuf edebiyatı alanında da ilk eser olarak kabul edilir. • Hikmet Hakk’ı, hakikati, Allah’ı bilmek demektir. • Divan-ı Hikmet, İslam’ın emir ve yasaklarını, İslam ahlakını anlatan öğretici bir eserdir.

DİVAN-I HİKMET’İN ESKİ, EL YAZMASI NÜSHALARINDAN BİRİ…

YESEVİ’DEN DEYİŞLER • “Gönlü kırık, muhtaç ve garip birini görürsen, yarasına merhem ol; yoldaşı ve yardımcısı ol. ” • “Kafir bile olsa hiç kimsenin kalbini kırma; kalp kırmak Allah u teala’yı incitmektir. Allah, kalp kıranları sevmez. ” • “Malının çokluğu ile dillere destan olan Karun bile malının hayrını görmedi ve nihayet toprak altında çürüyüp gitti. ” • “Düşmanına bile iyilik et ve yaptığın iyiliği asla başa kakma!”