Czterej muszkieterowie MONTESKIUSZ 1689 1755 WOLTER 1694 1778

Czterej muszkieterowie MONTESKIUSZ (1689 -1755) WOLTER (1694 -1778) ROUSSEAU (1712 -1778) DIDEROT (1713 -1784)

Charles Louis de Secondat, baron de Montesquieu (1689 -1755) Dzieciństwo w Gaskonii (zamek w La Brède), 1696 chrzest 1700 -1707 Studia w kolegium oratorianów w Juilly, 1708 -13 prawo w Bordeaux i Paryżu 1714 Radca parlamentu w B. 1723 -25 Paryż: Klub na Antresoli i salon pani de Lambert: Świątynia Wenery w Knidos (powieść mitologiczna) 1725 pierwszy wybór do Akademiii Fr. , unieważniony (Listy perskie!), w 1728 dopiero: pierwszy Filozof ale, źle przyjęty, rusza w podróż…

Podróż filozoficzna Wyzwanie dla wolności – potrójne doświadczenie : 1/ estetyczne = epistolografia i wschodnie klimaty (Listy perskie 1721, Historia prawdziwa 173138? , Arsace et Ismenie przed 1742 2/ historyczne = powrót do źródeł cywilizacji (Rozważania o wielkości i upadku Rzymian) 1734 3/ polityczne = pozytywna zasada organizująca życie społeczne (O Duchu praw) 1748 1754 Esej o smaku dla Encyclopedii

Monteskiusz o samobójstwie (list 76) Kiedy się czuję przygnieciony boleścią, nędzą, wzgardą, czemu przeszkadzają mi, gdy chcę położyć kres niedolom, i pozbawiają bezlitośnie lekarstwa będącego w moich rękach? Otrzymałem życie jako łaskę, mogę tedy zwrócić je, kiedy nią już nie jest; gdy ustaje przyczyna, skutek winien ustać również. Ale, powie ktoś, mącisz porządek Opatrzności. Bóg złączył duszę twoją z ciałem, a ty je rozdzielasz; sprzeciwiasz się tedy jego zamiarom i buntujesz się przeciw niemu. Cóż za niedorzeczność! Zali mącę porządek Opatrzności, kiedy zmieniam układ materii, kiedy daję graniasty kształt kuli, którą pierwsze prawa ruchu, tzn. prawa stworzenia i zachowania, uczyniły okrągłą?

Kryzys teodycei Raj utracony(Wersal, Cirey, Poczdam, Délices) i raj odzyskany (Fernay). Powołanie do przyjemności? Walka z „Niegodną”, z „fanatyzmem” , jak nazywa wszelki ucisk „swobody myślenia” ( « la liberté par l‘esprit » ), życie między przerażeniem, nadzieją i sceptycyzmem. Optymista? Ufny w naturę i wychowanie, poprawione przez społeczeństwo i rozum.

Poema o zapadnieniu Lizbony (1756) Tłum. Jan Kanty Chodani (1795) oraz Stanisław Staszic (przed i po 1815: dwie wersje).

Ja kontra reszta świata Retoryka i uczucie (bajki, opera) Człowiek naturalny kontra człowiek społeczny (moda na prymitiwizm od 1755, Rozprawa o pochodzeniu nierówności) Miłość kontra cnota (Julia, albo Nowa Heloiza, 1761) Potrzeby kontra namiętności (1762, Emil, albo o wychowaniu) Jednostka w harmonii ze społeczeństwem (O umowie społecznej, Uwagi o rządzie polskim) Bilans życia, urwany na spacerze (Marzenia samotnego wędrowca)

Dwa etapy w rozwoju człowieka wg Rozprawy o pochodzeniu nierówności 1755 Człowiek naturalny Równość wszędzie, nawet fizycznie (selekcja naturalna) Moralnie ani dobry ani zły (obce pojęcia) Samotny, przygodne spotkania Szczęście=zaspokojenie głównych potrzeb: jeść, pić, spać, spółkować Miłość samego siebie (instynkt samozachowawczy)+litość=jedyne znane mu uczucia Wolność i dążenie do doskonalenia się=dwie cechy wrodzone, czynnik jego upadku: podział pracy i własność Człowiek społeczny Powszechna nierówność Zepsuty, choć świadomy wyboru między dobrem a złem Wyobcowany, bo moralnie pobłądził Nieszczęśliwy, jeśli słaby; szczęście w ucisku innych, bo to pochlebia Żyje miłością własną (tzw. amourpropre) = egoistyczną pychą, która instru-mentalnie traktuje drugiego Naprawa: w O Umowie społecznej, 7 lat później (1762). Czym? Wolą powszechną.

„Reforma osobista” Rousseau po 1750 r. Raz na zawsze zrezygnowałem ze wzbogacenia się i kariery. Zdecydowałem się, by spędzić w niezależności i biedzie tę odrobine życia, jaka mi została […] Nawet żyjąc w niezależności, potrzebowałem jednak jakichś środków utrzymania. Pomyślałem o czymś bardzo prostym, kopiowaniu nut po tyle to a tyle za stronę. Jeśli jakieś inne zacniejsze zajęcie mogłoby było spełnić ów cel, chętnie bym je podjął; ale ów talent był mi do smaku, do tego jedyny, jaki, bez uzależnienia mnie od kogokolwiek, mógł zapewnić mi chleb na co dzień, i na tym poprzestałem. […] Sukces pierwszej Rozprawy uczynił łatwiejszym wykonanie tego postanowienia. Gdy otrzymała nagrodę, Diderot postarał się, by ją wydać. […] Osądziłem, że kopista sławny w literaturze nie będzie skarżył się zapewne na brak pracy [=zamówień]. Confessions, livre

Religia wg Emila (1762: skazany na stos) Naturalizacja Ewangelii: miłosierdzie i równość w wersji zsekularyzowanej. Religia immanentna (w uczuciu, pragnieniu, skłonności) antyintelektualna i pragmatyczna (moralność > meta-fizyka) bez objawienia i dogmatów, wystarczy w pokorze wyznać: „Jestem , bo Ty jesteś”, w sercu spotkanie. Świadomość = sumienie jednostki = jedyne kryterium: „Wystarczy, że spytam siebie, czego pragnę: to, co czuję, że jest dobre, to, co czuję, że jest złe, jest złe. Sumienie jest najlepszym z kazuistów. ” Chrześcijaństwo poza Kościołem, obywające się bez łaski. Arcybiskup Paryża wystąpił z 24 zastrzeżeniami w swoim Upomnieniu, na które (bezpieczny już w Szwajcarii) Rousseau odpowiedział.

Wszystko w naturze tworzy jedność Jest tylko jedna cnota, sprawiedliwość; tylko jeden obowiązek, zadbać o swoje szczęście; jedna tego konsekwencja: nie przeceniać życia, nie lękać się śmierci. Por. list do Sophie Volland z 15. 10. 1759 r. , od 1755 r. jego przyjaciółki.

Denis Diderot (1713 -31. 07. 1784) do Sophie Volland (1716 -22. 02. 1784) Och, Zofio moja ! Pozostałaby mi więc nadzieja, by Cię dotykać, by Cię czuć, by Cię kochać, by Cię szukać, by połączyć się i zmieszać z Tobą, gdy nas już nie będzie, gdyby dla naszych początków istniało prawo połączeń, gdyby nam było sądzone złączyć się we wspólnym bycie, gdybym w ciągu wieków mógł z Tobą odtworzyć wspólną całość, gdyby rozpuszczone cząsteczki Twojego kochanka mogły się ożywić, poruszyć i poszukać Twoich, rozproszonych w przyrodzie! Pozostaw mi tę chimerę, miła mi jest, daje mi wieczność w Tobie i z Tobą.

Cele Encyklopedii, czyli Słownika rozumowego sztuk i nauk • ENCYCLOPÉDIE, s. f. (Philosoph. ) Słowo to oznacza łańcuch wiedzy; składa się z greckiego przyimka ἐν, w, & z rzeczowników ϰύϰλος, okrąg, & παιδεία, wiedza. W rzeczy samej, celem każdej Encyklopedii jest zebranie wiedzy rozproszonej po powierzchni ziemi ; wyłożenie jej powszechnego systemu ludziom, z którymi żyjemy, & przekazanie jej ludziom, którzy przyjdą po nas ; aby trudy minionych wieków nie stały się trudami nieużytecznymi dla wieków, które po nich przyjdą ; by nasi potomni, stając się bardziej wykształconymi, stali się także cnotliwszymi i szczęśliwszymi, & byśmy nie umarli bez szczególnej zasługi dla ludzkiego rodu. [* = hasło redagowane przez Diderota, t. V]

Wpływ nowej filozofii na a/ fikcję narracyjną b/ teatr Ad a/: Ja (psyché, świadomość) tworzy się w czasie, może zostać „uhistorycznione” - wpisane w historię i objaśnione przez historię, a jego ewolucja w historii zaznaczy się środkami dobranymi tak, by pokazać/opowiedzieć jego przemiany wewnętrzne ; rzadko mamy do czynienia z głównymi bohaterami, którzy się pojawiają już gotowi i trwają niezmienni– co innego w rolach drugoplanowych– wręcz przeciwnie, każdy charakter podlega procesowi przemian (u najlepszych pisarzy, w każdym razie), a bohater od wewnątrz śledzi własną ewolucję i zdaje z niej sprawę czytelnikowi/odbiorcy dzięki modzie na powieść w 1. osobie.

Wpływ empiryzmu i sensualizmu na teatr XVIII-wieczny. Metafizyka przemieszcza się ze sfery zewnętrznej (zaświaty, niebo) ku wnętrzu człowieka: tu drzemią nieznane siły, które wykraczają poza – transcendują – jednostkową świadomość. Fatalizm w nowym stylu: irracjonalność, szaleństwo, przesąd, błędy jednostek czy zbiorowości, wyobrażone czy materialne.

Serce – świadkiem i sędzią