Witam Pastwa na wykadzie z podstaw makroekonomii 1

Witam Państwa na wykładzie z podstaw makroekonomii, : )… 1

RYNEK PRACY 2

1. CO TO ZNACZY BEZROBOCIE? 3

Są dwa źródła danych o sytaucji na rynku pracy: - Badania Ekonomicznej Aktywności Ludności (BAEL); - Dane z urzędów pracy. 4

BAEL (w tys. )… Ludzie w wieku produkcyjnym Aktywni zawodowo Pracujący [16 075 (IV kwartał 2010 r. )] Bierni zawodowo (14 016) Bezrobotni (1 649) BAEL (15 i więcej lat, od 2001 r. 15 -74 lat) 5

BAEL (w tys. )… Ludzie w wieku produkcyjnym Aktywni zawodowo Pracujący [16 075 (IV kwartał 2010 r. )] Bierni zawodowo (14 016) Bezrobotni (1 649) Pracujący: pracują minimum godzinę tygodniowo. Bezrobotni: nie pracują, chcą pracować, mogą pracować. Bierni zawodowo: osoby w wieku 15 i więcej lat, które nie są aktywne zawodowo (np. student). 6

LUDZIE W WIEKU PRODUKCYJNYM AKTYWNI ZAWODOWO PRACUJĄCY BIERNI ZAWODOWO BEZROBOTNI Na podstawie BAEL oblicza się także: WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ i WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA, czyli – odpowiednio - udział aktywnych zawodowo i udział pracujących w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem. 7

LUDZIE W WIEKU PRODUKCYJNYM AKTYWNI ZAWODOWO PRACUJĄCY BIERNI ZAWODOWO BEZROBOTNI Np. , w Polsce, zgodnie z wynikami BAEL z IV kwartału 2010 r. , : -ludność aktywna zawodowo liczyła 17 724 tys. osób; - WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ ludności w wieku 15 i więcej lat wynosił 55, 8% (IV 2011: 56, 3%); - BEZROBOTNYCH było 1649 tys. osób, a zatem PRACOWAŁO 16 075 tys. osób, co oznacza, że: - WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA wznosił 50, 6% (IV 2011: 50, 8%). 8

LUDZIE W WIEKU PRODUKCYJNYM AKTYWNI ZAWODOWO PRACUJĄCY BIERNI ZAWODOWO BEZROBOTNI DANE Z URZĘDÓW PRACY [18 -59 lat (kobiety) i 18 -64 lata (mężczyźni)*] Zatrudnieni: spełniają wymogi ustawy. Bezrobotni: nie pracują, chcą pracować, mogą pracować. --------------------------------------*Zob. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. nr 99 z dnia 1 maja 2004 r. ). 9

LUDZIE W WIEKU PRODUKCYJNYM AKTYWNI ZAWODOWO PRACUJĄCY BIERNI ZAWODOWO BEZROBOTNI ■ STOPA BEZROBOCIA jest to stosunek liczby bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo. BAEL, IV kwartał 2011: 9. 7%. Urzędy pracy, koniec XII 2011 r. : 12, 5%. 10

Bezrobocie rejestrowane (w końcu roku) i „baelowskie”a (IV kwartał) w Polsce w latach 1990 – 2011 (w tys. ) Lata Ogółem Stopa bezrobocia (w %) 1990 1126 - 6, 5% - 1991 2156 - 12, 2% - 1992 2509 2394 14, 3% 13, 7% 1993 2890 2595 16, 4% 14, 9% 1994 2838 2375 16, 0% 13, 9% 1995 2629 2233 14, 9% 13, 1% 1996 2360 1961 13, 2% 11, 5% 1997 1826 1737 10, 3% 10, 2% 1998 1831 1827 10, 4% 10, 6% 1999 2350 2641 13. 1% 15, 3% 2000 2703 2760 15, 1% 16, 0% 2001 3115 3186 17, 5% 18, 5% 2002 3217 3375 18, 0% 19, 7% 2003 3176 3273 b 20, 0%b 19, 3% 2004 3000 3081 19, 0% 18, 0% 2005 2773 2893 17, 6% 16, 7% 2006 2309 2076 14, 8% 12, 2 2007 1747 1448 11, 2% 8, 5% 2008 1474 1154 9, 5% 6, 7% 2009 1893 1471 11, 9% 8, 5% 2010 1955 1649 12, 3% 9, 3% 2011 1983 1750 12, 5% 9, 7% a Liczby pisane pogrubioną czcionką. b Od 2003 r. wyniki badań są uogólniane przy wykorzystaniu danych pochodzących z Narodowego Spisu Powszechnego 2002 i nie są w pełni porównywalne z wynikami BAEL dla okresów wcześniejszych. 11 Źródło: Dane GUS.

Bezrobocie rejestrowane i „baelowskie” w Polsce w latach 1990– 2011 (w tys. osób) Lata Ogółem Stopa bezrobocia (w %) 2008 1474 1154 9, 5 6, 7 2009 1893 1471 11, 9 8, 5 2010 1955 1649 12, 3 9, 3 2011 1983 1750 12, 5 9, 7 12

Stopy bezrobocia rejestrowanego i „baelowskiego” w Polsce w latach 1990 -2008 (w %). Lata Ogółem Stopa bezrobocia (w %) 2008 1474 1154 9, 5 6, 7 2009 1893 1471 11, 9 8, 5 2010 1955 1649 12, 3 9, 3 2011 1983 1750 12, 5 9, 7 13

Stopy bezrobocia w IV kwartale 2009 r. w Polsce i w innych krajach (w %) Kraje Bezrobocie Polska 8, 9 Słowacja 13, 6 Hiszpania 19, 5 Francja 10, 0 Niemcy 7, 5 Finlandia 8, 8 Czechy 8, 0 Rosja 8, 0 Szwecja 8, 9 Węgry 10, 7 Australia 5, 5 Stany Zjednoczone 10, 0 Japonia 5, 2 Wielka Brytania 7, 7 Irlandia Źródło: Eurostat, OECD , IMF Szwajcaria 13, 3 4, 6 14

STRUKTURA POLSKIEGO BEZROBOCIA 15

STRUKTURA GEOGRAFICZNA polskiego bezrobocia [bezrobocie rejestrowane, koniec XII 2010 r. ; średnia dla Polski 12, 3%; (≈2: 1). Stopa bezro. Województwo bocia (w %) Dolnośląskie 13, 0 Kujawsko-Pomorskie 16, 6 Lubelskie 13, 0 Lubuskie 15, 6 Łódzkie 12, 1 Małopolskie 10, 4 Mazowieckie 9, 4 Opolskie 13, 1 Podkarpackie 15, 8 Podlaskie 13, 2 Pomorskie 12, 2 Śląskie 9, 9 Świętokrzyskie Warmińsko. Mazurskie 14, 7 Wielkopolskie 9, 2 Zachodniopomorskie 17, 4 20, 0 16

Struktura geograficzna polskiego bezrobocia, grudzień 2010 r. 17

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈10: 1). Z jednej strony w woj. mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 35, 1%, w radomskim – 29, 6%; 18

Serwis internetowy Miejski ego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szydłowcu: „Na terenie miasta i gminy Szydłowiec marazm, bezradność, brak motywacji, pesymizm, spowodowane brakiem pracy, stają się wręcz cechami społeczeństwa lokalnego. Prawie 40 -sto procentowe bezrobocie powoduje, że problem ten dotyczy każdego, który albo jest bezrobotnym, albo żyje w obawie o utratę pracy w przyszłości, lub też ktoś z jego bliskich boryka się z tym problemem. Należy stwierdzić, że od 1995 r. gmina widnieje w rejestrach powiatów zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym. Brak znaczących inwestycji, jak również brak zainteresowania inwestorów zewnętrznych naszym regionem, rozdrobnione i nieefektywne rolnictwo, słaba infrastruktura techniczna sprawiają, że miejsc pracy ubywa. Im dłużej osoba pozostaje bez pracy, tym trudniejsze stają się do pokonania bariery osobowościowe i charakterologiczne, spada wiara we własne możliwości i zmniejsza się zaradność życiowa, co opóźnia podjęcie pracy. ” 19

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈10: 1). Z jednej strony w woj. mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 35, 1%, w radomskim – 29, 6%; w woj. warminsko–mazurskim w powiecie PISKIM – 31, 5%, w bartoszyckim była równa 31, 0%, w braniewskim – 30, 9% w kętrzyńskim – 28, 3%, w węgorzewskim – 26, 9%; 20

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈10: 1). Z jednej strony w woj. mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 35, 1%, w radomskim – 29, 6%; w woj. warminsko–mazurskim w powiecie PISKIM – 31, 5%, w bartoszyckim była równa 31, 0%, w braniewskim – 30, 9% w kętrzyńskim – 28, 3%, w węgorzewskim – 26, 9%; w woj. zachodniopomorskim w powiecie BIAŁOGARDZKIM stopa bezrobocia wynosiła 29, 4%, w pyrzyckim – 27, 2%, w drawskim 26, 5%, w świdwińskim 27, 1% w łobeskim 28, 3%; 21

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈10: 1). Z jednej strony w woj. mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 35, 1%, w radomskim – 29, 6%; w woj. warminsko–mazurskim w powiecie PISKIM – 31, 5%, w bartoszyckim była równa 31, 0%, w braniewskim – 30, 9% w kętrzyńskim – 28, 3%, w węgorzewskim – 26, 9%; w woj. zachodniopomorskim w powiecie BIAŁOGARDZKIM stopa bezrobocia wynosiła 29, 4%, w pyrzyckim – 27, 2%, w drawskim 26, 5%, w świdwińskim 27, 1% w łobeskim 28, 3%; w woj. pomorskim w powiecie NOWODWORSKIM – 27, 9%; 22

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈10: 1). Z jednej strony w woj. mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 35, 1%, w radomskim – 29, 6%; w woj. warminsko–mazurskim w powiecie PISKIM – 31, 5%, w bartoszyckim była równa 31, 0%, w braniewskim – 30, 9% w kętrzyńskim – 28, 3%, w węgorzewskim – 26, 9%; w woj. zachodniopomorskim w powiecie BIAŁOGARDZKIM stopa bezrobocia wynosiła 29, 4%, w pyrzyckim – 27, 2%, w drawskim 26, 5%, w świdwińskim 27, 1% w łobeskim 28, 3%; w woj. pomorskim w powiecie NOWODWORSKIM – 27, 9%; w woj. dolnośląskim w powiecie GÓROWSKIM – 27, 4%, w złotoryjskim – 26, 5%; 23

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈10: 1). Z jednej strony w woj. mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 35, 1%, w radomskim – 29, 6%; w woj. warminsko–mazurskim w powiecie PISKIM – 31, 5%, w bartoszyckim była równa 31, 0%, w braniewskim – 30, 9% w kętrzyńskim – 28, 3%, w węgorzewskim – 26, 9%; w woj. zachodniopomorskim w powiecie BIAŁOGARDZKIM stopa bezrobocia wynosiła 29, 4%, w pyrzyckim – 27, 2%, w drawskim 26, 5%, w świdwińskim 27, 1% w łobeskim 28, 3%; w woj. pomorskim w powiecie NOWODWORSKIM – 27, 9%; w woj. dolnośląskim w powiecie GÓROWSKIM – 27, 4%, w złotoryjskim – 26, 5%; w woj. lubuskim w powiecie KROŚNIEŃSKIM – 27, 1%, w żagańskim – 26, 6%; 24

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈10: 1). Z jednej strony w woj. mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 35, 1%, w radomskim – 29, 6%; w woj. warminsko–mazurskim w powiecie PISKIM – 31, 5%, w bartoszyckim była równa 31, 0%, w braniewskim – 30, 9% w kętrzyńskim – 28, 3%, w węgorzewskim – 26, 9%; w woj. zachodniopomorskim w powiecie BIAŁOGARDZKIM stopa bezrobocia wynosiła 29, 4%, w pyrzyckim – 27, 2%, w drawskim 26, 5%, w świdwińskim 27, 1% w łobeskim 28, 3%; w woj. pomorskim w powiecie NOWODWORSKIM – 27, 9%; w woj. dolnośląskim w powiecie GÓROWSKIM – 27, 4%, w złotoryjskim – 26, 5%; w woj. lubuskim w powiecie KROŚNIEŃSKIM – 27, 1%, w żagańskim – 26, 6%; w woj. kujawsko-pomorskim w powiecie LIPNOWSKIM – 27%. 25

Z drugiej strony – w WARSZAWIE stopa bezrobocia równała się 3, 4%, w POZNANIU – 3, 5%, w SOPOCIE – 3, 7%, w KATOWICACH – 3, 8%, w KRAKOWIE – 4, 7%, w GDAŃSKU, GDYNII, WROCŁAWIU - 5, 4%. (Bezrobocie zarejestrowane, dane dotyczą końca grudnia 2010 r. ) 26

Średnie bezrobocie w Polsce zwiększyło się w 2009 r. o około 2 pkt. proc. Jednak lokalnie sytuacja jest o wiele gorsza. Na początku 2010 r. w 90 powiatach bezrobocie przekroczyło 20% (pół roku wcześniej było ich 50). Są miejsca, gdzie liczba bezrobotnych wzrosła w 2009 r. prawie dwukrotnie. . . 27

WAŻNE GRUPY BEZROBOTNYCH Bezrobocie DŁUGOOKRESOWE Bezrobocie MŁODYCH i STARYCH Bezrobocie UKRYTE i FIKCYJNE 28

BEZROBOCIE DŁUGOOKRESOWE Zarejestrowani bezrobotni w Polsce według czasu pozostawania bez pracy (w końcu grudnia 2009 r. ; w tys. ; w %) Czas pozostawania bez pracy (liczba miesięcy) Ogółem Do 3 3 -6 6 -12 12 -24 Ponad 24 1893 650 374 380 243 246 100, 0 34, 3 19, 8 20, 1 12, 8 13, 0 Źródło: Dane GUS. 29

W końcu 2009 r. 45, 9% zarejestrowanych w Polsce osób bezrobotnych pozostawało bez pracy 6 i więcej miesięcy, zaś pozbawionych pracy dłużej niż 12 miesięcy było 25, 8% osób bezrobotnych. 30

BEZROBOCIE MŁODYCH I STARYCH Zarejestrowani bezrobotni w Polsce według wieku (w końcu grudnia 2009 r. ; w tys. , w %). Ogółem Wiek (w latach) Do 24 25 -34 35 -44 45 -54 55 i więcej 1893 426 548 345 404 169 100, 0 22, 5 28, 9 18, 2 21, 4 8, 9 Źródło: Dane GUS. 31

Bezrobotni do 34 lat stanowili w Polsce w końcu 2009 r. ponad połowę (51, 6%) wszystkich bezrobotnych. 32

W roku akademickim 2002/ 2003 liczba 142 tys. BEZROBOTNYCH Z WYKSZTAŁCENIEM WYŻSZYM przewyższała roczną liczbę absolwentów studiów dziennych (134 tys. ). W końcu 2005 r. wykształcenie wyższe miało już 152, 4 tys. zarejestrowanych bezrobotnych w Polsce (5, 5% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych). W 2010 r. wyższe wykształcenie miało już 10, 5 proc. bezrobotnych! (Dane GUS) 33

Przyczyny? Zdaniem wielu obserwatorów: Absolwenci nie mają praktycznych umiejętności. Brakuje im też odpowiedzialności, kreatywności, lojalności oraz umiejętności radzenia sobie ze stresem. Do niskiego poziomu nauczania dochodzi zła struktura kształcenia. Wciąż uczelnie opuszczają humaniści czy spece od marketingu i zarządzania, choć rynek od lat jest nimi nasycony. Wyższe wykształcenie coraz bardziej się dewaluuje. 34

BEZROBOCIE UKRYTE I FIKCYJNE Analizując sytuację na rynku pracy, należy także zwrócić uwagę na bezrobocie ukryte i bezrobocie fikcyjne. UKRYCI BEZROBOTNI to pozbawione pracy osoby, które – z różnych przyczyn – nie zarejestrowały się jako bezrobotne. Z kolei z BEZROBOCIEM FIKCYJNYM mamy do czynienia, gdy część zarejestrowanych bezrobotnych wcale nie chce podjąć pracy. 35

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Między poszczególnymi zbiorami osób na rynku pracy trwa zaskakująco intensywny ruch. Np. w I kw. 2010 r. w Polsce napływ do zasobu bezrobocia wynosił 798 tys. osób, a odpływ 615 tys. osób. (16 075, 0 tys. ) (1 (1 649, 00 tys. ) AKTYWNI ZAWODOWO (ZASÓB PRACY) (14 016, 0 tys. ) 36

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Przepływy wewnątrz zbioru aktywnych zawodowo: (16 075, 0 tys. ) (1 649, 0 tys. ) (14 016, 0 tys. ) 37

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Przepływy między zbiorem aktywnych zawodowo, a zbiorem biernych zawodowo: (16 075, 0 tys. ) (1 649, 0 tys. ) (14 016, 0 tys. ) 38

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Między poszczególnymi zbiorami osób na rynku pracy trwa zaskakująco intensywny ruch. Np. w I kw. 2010 r. w Polsce napływ do zasobu bezrobocia wynosiły 798 tys. osób, a odpływ 615 tys. osób. (16 075, 0 tys. ) (1 649, 0 tys. ) (14 016, 0 tys. ) 39

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Między poszczególnymi zbiorami osób na rynku pracy trwa zaskakująco intensywny ruch. Np. w I kw. 2010 r. w Polsce napływ do zasobu bezrobocia wynosiły 798 tys. osób, a odpływ 615 tys. osób. (16 075, 0 tys. ) (1 649, 0 tys. ) (14 016, 0 tys. ) 40

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Między poszczególnymi zbiorami osób na rynku pracy trwa zaskakująco intensywny ruch. Np. w I kw. 2010 r. w Polsce napływ do zasobu bezrobocia wynosiły 798 tys. osób, a odpływ 615 tys. osób. (16 075, 0 tys. ) (1 649, 0 tys. ) (14 016, 0 tys. ) 41

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Między poszczególnymi zbiorami osób na rynku pracy trwa zaskakująco intensywny ruch. Np. w I kw. 2010 r. w Polsce napływ do zasobu bezrobocia wynosiły 798 tys. osób, a odpływ 615 tys. osób. (16 075, 0 tys. ) (1 649, 0 tys. ) (14 016, 0 tys. ) 42

2. RODZAJE BEZROBOCIA 43

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N 44

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N 45

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N 46

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N 47

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N 48

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 F LF LD N RÓWNOWAGA NA RYNKU PRACY oznacza, że - przy danej płacy - zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy [punkt E na rysunku]. 49

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W A B W 1 C W 2 D AJ LF 0 LD N NIERÓWNOWAGA NA RYNKU PRACY może być spowodowana zbyt wysokim lub zbyt niskim poziomem płac. 50

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N Równowaga na rynku pracy oznacza, że zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy [punkt E na rysunku (a)]. Istnieje wówczas BEZROBOCIE NATURALNE (odcinek EF tamże). 51

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N Równowaga na rynku pracy oznacza, że zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy [punkt E na rysunku (a)]. Istnieje wówczas BEZROBOCIE NATURALNE (odcinek EF tamże). ■ NATURALNIE (DOBROWOLNIE) BEZROBOTNI należą do zasobu pracy, lecz z własnej woli (winy? ) nie pracują za rynkową płacę. 52

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N Równowaga na rynku pracy oznacza, że zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy [punkt E na rysunku (a)]. Istnieje wówczas BEZROBOCIE NATURALNE (odcinek EF tamże). ■ NATURALNIE (DOBROWOLNIE) BEZROBOTNI należą do zasobu pracy, lecz z własnej woli (winy? ) nie pracują za rynkową płacę. ■ NATURALNA STOPA BEZROBOCIA jest to iloraz bezrobocia dobrowolnego (naturalnego) i zasobu pracy. 53

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N Jeśli realna płaca jest wyższa od płacy, której odpowiada równowaga na rynku pracy, pojawia się BEZROBOCIE PRZYMUSOWE [zob. odcinek AB na rysunku (b)]. 54

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N LD 0 N Jeśli realna płaca jest wyższa od płacy, której odpowiada równowaga na rynku pracy, pojawia się BEZROBOCIE PRZYMUSOWE [zob. odcinek AB na rysunku (b)]. ■ PRZYMUSOWO BEZROBOTNI to ci aktywni zawodowo, którzy nie mogą znaleźć pracy za obowiązującą na rynku płacę. 55

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N NIEDOBÓR RĄK DO PRACY [zob. odcinek CD na rysunku (b)] istnieje przy płacy realnej niższej od płacy równowagi. 56

Rodzaje bezrobocia (I) BEZROBOCIE NATURALNIE (DOBROWOLNIE) PRZYMUSOWE ■ NATURALNIE (DOBROWOLNIE) BEZROBOTNI należą do zasobu pracy, lecz z własnej woli (winy? ) nie pracują za rynkową płacę. ■ PRZYMUSOWO BEZROBOTNI to ci aktywni zawodowo, którzy nie mogą znaleźć pracy za obowiązującą na rynku płacę. 57

BEZROBOCIE FRYKCYJNE, STRUKTURALNE, CYKLICZNE Ekonomiści rozróżniają także bezrobocie: FRYKCYJNE - spowodowane naturalną mobilnością pracowników (np. zmiany miejsca pracy młodocianych) 58

BEZROBOCIE FRYKCYJNE, STRUKTURALNE, CYKLICZNE Ekonomiści rozróżniają także bezrobocie: FRYKCYJNE - spowodowane naturalną mobilnością pracowników (np. zmiany miejsca pracy młodocianych) STRUKTURALNE - powstaje, gdy struktura zapotrzebowania na pracę – np. geograficzna, czasowa, kwalifikacji – nie odpowiada podaży pracy 59

BEZROBOCIE FRYKCYJNE, STRUKTURALNE, CYKLICZNE Ekonomiści rozróżniają także bezrobocie: FRYKCYJNE - spowodowane naturalną mobilnością pracowników (np. zmiany miejsca pracy młodocianych) STRUKTURALNE - powstaje, gdy struktura zapotrzebowania na pracę – np. geograficzna, czasowa, kwalifikacji – nie odpowiada podaży pracy CYKLICZNE - wywołane zmniejszeniem się zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce 60

BEZROBOCIE FRYKCYJNE, STRUKTURALNE, CYKLICZNE Rodzaje bezrobocia (II) BEZROBOCIE FRYKCYJNE STRUKTURALNE CYKLICZNE 61

Zdaniem wielu NATURALNE bezrobocie JEST SUMĄ bezrobocia STRUKTURALNEGO i FRYKCYJNEGO. Natomiast bezrobocie PRZYMUSOWE STANOWI głównie bezrobocie CYKLICZNE. 62

3. SZKODY POWODOWANE PRZEZ BEZROBOCIE Bezrobocie zmniejsza EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA. Z posiadanych zasobów trapione bezrobociem społeczeństwo wytwarza mniej dóbr niż przy pełnym zatrudnieniu. W efekcie potrzeby ludzi są gorzej zaspokojone. Np. , pozbawieni pracy robotnicy budowlani nie budują nowych mieszkań, więc bezdomni mieszkają na dworcach. 63

3. SZKODY POWODOWANE PRZEZ BEZROBOCIE Bezrobocie zmniejsza EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA. Z posiadanych zasobów trapione bezrobociem społeczeństwo wytwarza mniej dóbr niż przy pełnym zatrudnieniu. W efekcie potrzeby ludzi są gorzej zaspokojone. Np. , pozbawieni pracy robotnicy budowlani nie budują nowych mieszkań, więc bezdomni mieszkają na dworcach. Bezrobocie zaprzecza także SPRAWIEDLIWOŚCI, bo powoduje żywiołowe (przez nikogo nie kontrolowane) zmiany dochodów. 64

BEZROBOCIE A EFEKTYWNOŚĆ Największym marnotrawstwem we współczesnej gospodarce jest wartość dóbr, które nie zostały wytworzone z powodu bezrobocia. Marnotrawstwo gospodarcze w okresach wysokiego bezrobocia Okres Wielki Kryzys (1930 -1939) Stagnacja lat 50. XX w. (1954 -1960) Stagnacja lat 1975 -1984 Utracona produkcja Przeciętna stopa w mld dolarów w % przeciętnego bezrobocia (w %) PNB z tego okresu z 1984 r. 18, 2 2100 340 5, 2 40 2 7, 8 1150 35 Źródło: P. A. Samuelson. W. D. Nordhaus, Ekonomia, t. I, Warszawa 1995, s. 327. 65

Także CZĘŚĆ wartości zasiłków i pomocy socjalnej dla bezrobotnych jest dla społeczeństwa kosztem. (Wszak te zasoby można by wykorzystać inaczej). Jednak reszta tych środków służy właściwej alokacji pracy (dzięki nim na rynku pracy podaż i popyt są lepiej dopasowane, co zwiększa wydajność pracy). 66

PRZYKŁAD: Według wyliczeń Mieczysława Kabaja z IPi. SS w Warszawie np. wzrost bezrobocia w Polsce w latach 1999– 2002 o 1, 3 mln osób spowodował utratę PKB o wartości około 115 mld zł (15, 7% PKB i 82% dochodów budżetu państwa w 2001 r. ). 67

BEZROBOCIE A SPRAWIEDLIWOŚĆ Bezrobocie jest również niesprawiedliwe, bo powoduje niekontrolowane zmiany dochodów. Zyski i straty konkretnych osób często nie są przy tym „zasłużone” (nie odpowiadają akceptowanym przez społeczeństwo kryteriom sprawiedliwości), lecz są przypadkowe (np. upadła kopalnia, na co nie miałem żadnego wpływu, więc jestem bezrobotny). 68

Zdaniem wielu ekonomistów, BEZROBOCIE DOBROWOLNE jest bardziej „zasłużone”, a więc mniej niesprawiedliwe, od BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO. Dobrowolnie (frykcyjnie i strukturalnie) bezrobotni SAMI decydują o swoim losie. Np. zamiast zmiany kwalifikacji, pracy i zarobku wybierają zasiłek i świadczenia socjalne, wolny czas i możliwość natrafienia na szczególnie atrakcyjną ofertę pracy. 69

Jednak dobrowolne bezrobocie CZĘSTO pogarsza sytuację dotkniętych nim osób. (Pomyśl o strukturalnych bezrobotnych postawionych przed wyborem między migracją w poszukiwaniu pracy w nie swoim zawodzie, a brakiem jakiejkolwiek pracy). Skoro tak, to również bezrobocie dobrowolne MOŻE zostać uznane za przyczynę niesprawiedliwości. . . 70

Jeszcze bardziej dotkliwe od dobrowolnego jest BEZROBOCIE PRZYMUSOWE. Przedłużający się spadek dochodów pro- wadzi do obniżenia się poziomu życia. Następuje wyobcowanie spowodowane przerwaniem kontaktów w środowisku zawodowym, dochodzi do powolnego zaniku kwalifikacji, pojawiają się: stres związany z poczuciem mniejszej wartości, choroby, uzależnienia, przestępstwa, rozwody, samobójstwa. 71

Zwykle bezrobocie najmocniej dotyka osoby z niskimi dochodami. Skutkiem bywają wtedy nędza, bezdomność, przestępstwa, SAMOBÓJSTWA (na początku 2011 r. w Polsce tylko niespełna 17% bezrobotnych miało prawo do zasiłku). 72

Oto wypowiedź rzecznika prasowego GUS, prof. Wiesława Łagodzińskiego: „Na samym dole drabiny społecznej znajdują się ubodzy ubogich, czyli ludzie żyjący w nędzy (. . . ). W Polsce jest takich ludzi blisko 1 mln 900 tys. – 5% społeczeństwa. Znajdują różne sposoby na przeżycie – mieszkają na dworcach lub w kanałach, żyją w śmietnikach, zdecydowana większość przymiera głodem. Niektórzy z rozpaczy podejmują próby samobójcze. Samobójstwo z powodu nędzy jest w naszym kraju nowym zjawiskiem, podobnie jak dziedziczenie biedy. Dotyczy często bezdomnych, narkomanów, alkoholików, chorych na AIDS (. . . ). Szczególnie biedotwórcze jest bezrobocie”. (Eliza Olczyk, Strach przed biedą, „Rzeczpospolita” z 27 sierpnia 1999 r. ) W latach 1990– 1995 liczba samobójstw w Polsce wzrosła w przybliżeniu o 56%. 73

BEZROBOCIE A SAMOBÓJSTWA W POLSCE I Liczba bezrobotnych (w tys. ) i samobójstw w Polsce, 1990 -2000. (Zob. B. Czarny, A. Kurowska, Horror oeconomicus, czyli prywatny koszt bezrobocia w Polsce. . , w: http: //ksap. gov. pl/BSP/rynek_pracy ).

BEZROBOCIE A SAMOBÓJSTWA W POLSCE II (Zob. Kurowska, A. Bezrobocie a zamachy samobójcze, „Ekonomista”, nr 3; 2006 r. ) 75

4. CO MOŻE ZROBIĆ PAŃSTWO? „KLASYCY” i „KEYNESIŚCI” w teorii makroekonomii KLASYCY – intelektualni spadkobiercy Adama Smitha. KEYNESIŚCI – intelektualni spadkobiercy Johna Maynarda Keynesa. 76

4. CO MOŻE ZROBIĆ PAŃSTWO? ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO Aby zmniejszyć przymusowe bezrobocie, KLASYCY chcą ułatwiać rynkowi pracy osiągnięcie stanu równowagi (np. chcą osłabiać związki zawodowe). W H G E W* AJ F LF LD 0 N 77

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO Zdaniem KEYNESISTÓW takie środki nie są skuteczne, bo – w krótkim okresie - płace są względnie stabilne, a główna przyczyna bezrobocia to za mały popyt na pracę. Ich zdaniem lekarstwem na bezrobocie cykliczne jest ekspansywna polityka budżetowa i pieniężna. W H G E W* F LD 1 AJ LF LD 0 N 78

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO [PRAWO OKUNA i HISTEREZA (samoutrwalanie się bezrobocia) utrudniają walkę z bezrobociem]. 79

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO [PRAWO OKUNA i HISTEREZA (samoutrwalanie się bezrobocia) utrudniają walkę z bezrobociem]. PRAWO OKUNA: żeby stopa bezrobocia zmieniła się o 1 p. proc. , potrzebna jest skierowana w przeciwna stronę zmiana wielkości produkcji (PKB) o 2, 0 -2, 5%. 80

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO [PRAWO OKUNA i HISTEREZA (samoutrwalanie się bezrobocia) utrudniają walkę z bezrobociem]. PRAWO OKUNA: żeby stopa bezrobocia zmieniła się o 1 p. proc. , potrzebna jest skierowana w przeciwna stronę zmiana wielkości produkcji (PKB) o 2, 0 -2, 5%. HISTEREZA: Samoutrwalanie się bezrobocia; „efekt zapadki”. 81

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO [PRAWO OKUNA i HISTEREZA (samoutrwalanie się bezrobocia) utrudniają walkę z bezrobociem]. PRAWO OKUNA: żeby stopa bezrobocia zmieniła się o 1 p. proc. , potrzebna jest skierowana w przeciwna stronę zmiana wielkości produkcji (PKB) o 2, 0 -2, 5%. HISTEREZA: Samoutrwalanie się bezrobocia; „efekt zapadki”. Np. w czasie recesji pracodawcy i pracobiorcy „odzwyczajają się” od szukania – odpowiednio – pracownikow i zatrudnienia. Po wzroście popytu w gospodarce powstaje mniej miejsc pracy. 82

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO BEZROBOCIE NATURALNE Równowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 F LF LD N Równowaga na rynku pracy oznacza, że zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy (punkt E na rysunku). Istnieje wówczas BEZROBOCIE NATURALNE (odcinek EF tamże). 83

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Instrumenty służące zmniejszaniu bezrobocia naturalnego. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy. (Pamiętasz? Podatek podnosi cenę placoną przez nabywcę, obniża cenę otrzymywana przez sprzedawcę i ZMNIEJSZA SKALĘ HANDLU OPODATKOWANYM DOBREM…). S’ PB S P 1 E 1 P* B P 2 A E D Q 1 Q* Q 84

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). -------------------------------------------*Zasiłek ten państwo wypłaca przez pewien czas bezrobotnemu po utracie przezeń pracy w celu ochrony jego poziomu życia. Na przykład, w marcu 2012 r. w Polsce wypłacany co miesiąc (w zasadzie) przez pół roku zasiłek wynosił 761, 4 zł (zob. Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 maja 2011 r. w sprawie wysokości zasiłku dla bezrobotnych, Monitor Polski, nr 39, poz. 447). 85

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Inne instrumenty służą do zmniejszania bezrobocia naturalnego. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, 86

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Inne instrumenty służą do zmniejszania bezrobocia naturalnego. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, - ułatwianie pracownikom zdobycie nowych kwalifikacji (np. tanie szkolenia, dotowanie firm zatrudniających na okres próbny absolwentów), 87

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Inne instrumenty służą do zmniejszania bezrobocia naturalnego. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, - ułatwianie pracownikom zdobycie nowych kwalifikacji (np. tanie szkolenia, dotowanie firm zatrudniających na okres próbny absolwentów), -tanie kredyty na założenie przez bezrobotnych własnej firmy. 88

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Inne instrumenty służą do zmniejszania bezrobocia naturalnego. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy - ułatwianie pracownikom zdobycie nowych kwalifikacji (np. tanie szkolenia, dotowanie firm zatrudniających na okres próbny absolwentów) - tanie kredyty na założenie przez bezrobotnych własnej firmy 4. Rozbudowa sieci transportu (z Szydłowca do Warszawy jest około 125 km!). 89

Przedmiotem sporów jest skuteczność PRZEPISÓW CHRONIĄCYCH MIEJSCA PRACY (ang. employment protection legislation, EPL) Chodzi o PRAWNE UTRUDNIENIE ZWALNIANIA PRACOWNIKÓW (np. długie okresy wypowiedzenia, wysokie odprawy). 90

Prawne utrudnienie zwalniania pracowników (np. długie okresy wypowiedzenia, wysokie odprawy). Maleje wtedy popyt na pracę, LD, i podaż pracy, AJ i LF. Firmy niechętnie zatrudniają pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy, co powoduje np. zawodową dezaktywizację kobiet. 91

Prawne utrudnienie zwalniania pracowników (np. długie okresy wypowiedzenia, wysokie odprawy). Maleje wtedy popyt na pracę, LD, i podaż pracy, AJ i LF. Firmy niechętnie zatrudniają pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy, co powoduje np. zawodową dezaktywizację kobiet. Wielkość bezrobocia zwykle się nie zmienia. Trudniej jest stracić pracę i trudniej jest znaleźć pracę. Korzystają już pracujący, tracą bezrobotni. Ludzie przeciętnie mają pracę dłużej, a także dłużej szukają pracy. Rośnie odsetek długookresowych bezrobotnych. 92

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami. . . 93

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami… STANY ZJEDNOCZONE unikają interwencji państwa na rynku pracy (słabe związki, niskie podatki od wynagrodzeń, niskie zasiłki, niskie wydatki na aktywne wspieranie zatrudnienia, słaba prawna ochrona miejsc pracy). 94

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami. STANY ZJEDNOCZONE unikają interwencji państwa na rynku pracy (słabe związki, niskie podatki od wynagrodzeń, niskie zasiłki, niskie wydatki na aktywne wspieranie zatrudnienia, słaba prawna ochrona miejsc pracy). SZWECJA działa odwrotnie (silne związki zawodowe, wysokie podatki od wynagrodzeń, wysokie zasiłki, wysokie wydatki aktywne). 95

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami. Stany Zjednoczone unikają interwencji państwa na rynku pracy (słabe związki, niskie podatki od wynagrodzeń, niskie zasiłki, niskie wydatki na aktywne wspieranie zatrudnienia, słaba prawna ochrona miejsc pracy). Szwecja działa odwrotnie (silne związki zawodowe. A, wysokie podatki od wynagrodzeń, wysokie zasiłki, wysokie wydatki aktywne). ------------------------------------------Obserwatorzy zwracają uwagę na zalety koordynacji, czyli scentralizowanego charakteru negocjacji płacowych w Szwecji. Zapobiega ona wzajemnej rywalizacji silnych gałęziowych związków o wysokość podwyżek płac i wyścigowi roszczeń płacowych. Podobne znaczenie ma koordynacja działań reprezentantów pracodawców. A 96

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami. Stany Zjednoczone unikają interwencji państwa na rynku pracy (słabe związki, niskie podatki od wynagrodzeń, niskie zasiłki, niskie wydatki na aktywne wspieranie zatrudnienia, słaba prawna ochrona miejsc pracy). Szwecja działa odwrotnie (silne związki zawodowe. A, wysokie podatki od wynagrodzeń, wysokie zasiłki, wysokie wydatki aktywne). Mimo to w obu krajach poziom bezrobocia jest podobny (w Szwecji przeciętna stopa bezrobocia w latach 1985 -2005 wynosiła 5, 5%, a w Stanach 5, 7%B). ------------------------------------------Obserwatorzy zwracają uwagę na zalety koordynacji, czyli scentralizowanego charakteru negocjacji płacowych w Szwecji. Zapobiega ona wzajemnej rywalizacji silnych gałęziowych związków o wysokość podwyżek płac i wyścigowi roszczeń płacowych. Podobne znaczenie ma koordynacja działań reprezentantów pracodawców. A BZob. OECD, Employment Outlook; obliczenia własne. 97

Tabela zawiera wyniki szacunków Nickela i Van Oursa siły oddziaływania różnych metod obniżania bezrobocia w Wielkiej Brytanii i w Holandii u schyłku XX w. Sugerują one podobną skuteczność brytyjskich metod rynkowych i holenderskiej intensywnej interwencji państwa. Przyczyny spadku bezrobocia w Holandii i w Wielkiej Brytanii w latach 90. XX wieku Przyczyna Mniejsze związki zawodowe Słabszy wpływu związków na płace Aktywne zwalczanie bezrobocia Koordynacja negocjacji płacowych Stosunek zastąpienia Podatki od wynagrodzeń ŁĄCZNIE Zmiana udziału w stopie bezrobocia (w p. proc. ) Holandia Wielka Brytania -0, 83 -1, 47 0, 58 -1, 25 -1, 09 -2, 53 -0, 41 -0, 24 -4, 52 0, 16 0 -0, 48 -0, 72 -3, 76 Źródło: Nickel, Van Ours, The Netherlands and the UK: A European Unemployment Miracle, w: Economic Policy, 2000, vol. 30, s. 135 -80. 98

Tabela zawiera wyniki szacunków Nickela i Van Oursa siły oddziaływania różnych metod obniżania bezrobocia w Wielkiej Brytanii i w Holandii u schyłku XX w. Sugerują one podobną skuteczność brytyjskich metod rynkowych i holenderskiej intensywnej interwencji państwa. Przyczyny spadku bezrobocia w Holandii i w Wielkiej Brytanii w latach 90. XX wieku Przyczyna Mniejsze związki zawodowe Słabszy wpływu związków na płace Aktywne zwalczanie bezrobocia Koordynacja negocjacji płacowych Stosunek zastąpienia Podatki od wynagrodzeń ŁĄCZNIE Zmiana udziału w stopie bezrobocia (w p. proc. ) Wielka Brytania Holandia -0, 83 -1, 47 0, 58 -1, 09 !!! -2, 53 !!! -0, 41 -0, 24 -4, 52 -1, 25 0, 16 0 -0, 48 -0, 72 -3, 76 Źródło: Nickel, Van Ours, The Netherlands and the UK: A European Unemployment Miracle, w: Economic Policy, 2000, vol. 30, s. 135 -80. 99

Tabela zawiera wyniki szacunków Nickela i Van Oursa siły oddziaływania różnych metod obniżania bezrobocia w Wielkiej Brytanii i w Holandii u schyłku XX w. Sugerują one podobną skuteczność brytyjskich metod rynkowych i holenderskiej intensywnej interwencji państwa. Przyczyny spadku bezrobocia w Holandii i w Wielkiej Brytanii w latach 90. XX wieku Przyczyna Mniejsze związki zawodowe Zmiana udziału w stopie bezrobocia (w p. proc. ) Holandia -0, 83 Wielka Brytania -1, 47 !!! Słabszy wpływu związków na płace 0, 58 -1, 25 !!! Aktywne zwalczanie bezrobocia -1, 09 Koordynacja negocjacji płacowych -2, 53 Stosunek zastąpienia -0, 41 Podatki od wynagrodzeń -0, 24 ŁĄCZNIE -4, 52 0, 16 0 -0, 48 !!! -0, 72 !!! -3, 76 Źródło: Nickel, Van Ours, The Netherlands and the UK: A European Unemployment Miracle, w: Economic Policy, 2000, vol. 30, s. 135 -80. 100