WADY WYMOWY U DZIECI I ICH KONSEKWENCJE W

WADY WYMOWY U DZIECI I ICH KONSEKWENCJE W PÓŹNIEJSZYCH LATACH NAUKI SZKOLNEJ

Na całokształt rozwoju dziecka w dużej mierze wpływa mowa. Umożliwia komunikację, pozwala zdobywać informacje o otaczającej rzeczywistości. l Rozwój mowy trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębnia się następujące okresy: l Od urodzenia – 1 roku życia – OKRES MELODII l Od 1 – 2 roku życia – OKRES WYRAZU l Od 2 – 3 roku życia – OKRES ZDANIA l Od 3 – 7 roku życia – OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ

l l OKRES ZDANIA (2 -3 rok życia) W tym okresie mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wypowiadać głoski: p, b, m, (p’, b’, m’), f, w, (f’, w’, )ś, ź, ć, dź, ń, k’, g’, k, g, h, t, d, n, l. Pod koniec tego okresu mogą się pojawiać już głoski: s, z, c, dz, a nawet sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem w trudniejszych zestawieniach bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi dla dziecka. Dzieje się tak na skutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ (3 -7 rok życia) l Około 3 -5 roku życia pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż. Pod koniec 4 roku życia pojawia się głoska r. Wcześniej dziecko pomijało ją lub zastępowało inną głoską: l lub j. l Zasób słownictwa systematycznie wzbogaca się, dziecko mówi już płynnymi zdaniami. Zazwyczaj ok. 5 -6 roku życia dziecko wymawia już poprawnie wszystkie głoski. l

OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY Jeżeli do 3 roku życia mowa nie rozwinie się (dziecko wymawia tylko pojedyncze wyrazy, i to proste) trzeba podejrzewać opóźniony rozwój mowy. Opóźnienie rozwoju mowy może przejawiać się: l w późniejszym pojawieniu się gaworzenia; l późniejszym pojawieniu się pierwszych słów; l ubóstwie słownika (mała liczba używanych i rozumianych słów); l późniejszym pojawianiu się zdań prostych i złożonych; l przedłużającym się okresie swoistej mowy dziecięcej. W samoistnym opóźnionym rozwoju mowy nie stwierdza się uchwytnej przyczyny. Wyrównuje się on samoistnie lub w wyniku stymulacji ok. 5 roku życia.

WADY WYMOWY l Do najczęściej spotykanych w szkole wad wymowy należy – dyslalia – nieprawidłowość wymawiania jednej głoski, kilku głosek, a nawet wszystkich. l W obrębie dyslalii wyróżniamy: wszelkiego rodzaju seplenienia, rerania, nieprawidłową wymowę głosek k, g, bezdźwięczność i inne odchylenia od normy artykulacyjnej. l

SEPLENIENIE to nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź. l Seplenienie międzyzębowe. Pojawia się ono wówczas, gdy dziecko zaczyna wymawiać głoski s, z, c, dz. Dziecko wymawia te głoski z językiem wsuniętym między zęby. Wada ta nie ustępuje samoistnie. l Inną odmianą seplenienia jest seplenienie boczne. Charakteryzuje się ono nieprzyjemnym brzmieniem. l PRZYCZYNY: nieprawidłowa budowa narządów mowy, upośledzony słuch, nieprawidłowy zgryz, naśladownictwo oraz niesprawność języka i warg, nieprawidłowe połykanie oraz niewłaściwa budowa języka (np. język duży, krótkie wędzidełko). l Nieprawidłową artykulację może także powodować zły zgryz i anomalie zębowe. l

RERANIE to nieprawidłowa realizacja głoski r. Głoska ta może być wymawiana jak l, j lub po prostu opuszczana. l R pojawia się stosunkowo późno, w 4 -5 roku życia, czasem dopiero w klasie pierwszej. Niektórzy rodzice zmuszają do przedwczesnego wymawiania tej głoski, każąc powtarzać wyrazy zawierające tę głoskę. Dziecko robi to na , , siłę” pobudzając do drgania nie język, lecz języczek, czasem nawet wargi lub policzki. Prowadzi to do deformacji głoski. l Bezpośrednią przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka. l

l l l BEZDŹWIĘCZNOŚĆ polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, np. : woda – fota, noga – noka, żaba – szapa, dzieci – cieci. Przyczyną bezdźwięczności jest zwykle zaburzenie słuchu fonematycznego (zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy). Dziecko z niedokształconym słuchem fonematycznym ma trudności w różnicowaniu wyrazów podobnych brzmieniowo: kasa – kasza, dama – tama, koza – kosa, domek – Tomek itp. Zaburzenie słuchu fonematycznego przede wszystkim utrudnia dokonywanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów w znacznym stopniu warunkujących opanowanie umiejętności pisania i czytania.

l l l l l ZABURZENIE PŁYNNOŚCI MÓWIENIA, JĄKANIE. Powstaje ono zwykle w wieku przedszkolnym, a ujawnia się wtórnie lub nasila w okresie dojrzewania. Objawy jąkania: powtarzanie dźwięków, sylab, słów, fraz; przeciąganie dźwięków; pauzy na początku wypowiedzi, w środku zdań, jak również w środku wyrazów; wtrącanie do wypowiedzi dodatkowych słów lub dźwięków, nie mających żadnego sensu; współruchy, czyli grymasy twarzy oraz ruchy całego ciała (mruganie oczami, odchylanie głowy do tyłu, tupanie nogami itp. ); unikanie mówienia.

l l l l Przyczyny jąkania są różne: silne wstrząsy emocjonalne; szok nerwowy towarzyszący urazom fizycznym (upadek, pobicie); nowe układy sytuacji życiowych (początkowy okres w przedszkolu, szkole), obniżona sprawność motoryki dużej i małej; opóźniony rozwój mowy; dziedziczność; długotrwały lęk, niepokój; Należy odróżniać jąkanie chroniczne od jąkania fizjologicznego, które jest normalnym zjawiskiem rozwojowym i na ogół w krótkim czasie zanika samoczynnie. Może ulec jednak utrwaleniu i wtedy przekształca się w trudną do usunięcia wadę wymowy.

KONSEKWENCJE WAD WYMOWY Klasa „ 0” (6 -7 lat) l - błędy gramatyczne, l - trudności z zapamiętywaniem wierszyków i piosenek, l - trudności w odróżnianiu podobnych głosek, l - trudności w wydzielaniu sylab i głosek ze słów i łączeniu ich w słowa, l - trudności w nauce czytania w zakresie określonym dla klasy” 0”. l l Młodszy wiek szkolny (kl. I-III) l - utrzymywanie się podanych wyżej objawów zaburzeń, l - mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym dźwiękowo, l - opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter i sylab, l - trudności z pisownią spółgłosek miękkich i nosowych. l Gorsza pamięć słuchowa może powodować brak zrozumienia instrukcji podawanych przez nauczyciela.

l l Dzieci z zaburzeniami mowy funkcjonują w szkole zazwyczaj poniżej swoich możliwości. Gdy są świadome zaburzenia, cały swój wysiłek kierują na przebrnięcie przez wypowiedź, upraszczając jej treść, formę i nie wyrażając w pełni swych myśli. Przykre doświadczenia (np. wyśmiewanie przez kolegów) wytwarzają poczucie mniejszej wartości, skłaniają raczej do unikania mówienia, wywołują lęk przed wypowiadaniem się. Kiedy materiał szkolny nie jest jeszcze zbyt obszerny, dziecko radzi sobie, zastępując w wyrazach i prostych zdaniach jedne głoski innymi. W miarę poszerzania słownictwa o nowe, nieznane wyrazy, zaczynają pojawiać się agramatyzmy i trudność z prawidłową budową zdań.

l l l ROLA RODZINY Przyszłość każdego człowieka zaczyna się w rodzinie. Trudno oczekiwać szybkich efektów terapeutycznych, gdy zajęcia odbywają się raz w tygodniu, a przez pozostały czas dziecko używa swoich wadliwych, nawykowych wzorców mowy. Do stymulacji, czy korekty wadliwej wymowy nie potrzeba aż tyle czasu, by nawet zapracowani rodzice nie mogli go sobie odpowiednio zagospodarować – to tylko kwestia chęci i umiejętnego zbudowania kontaktu z dzieckiem. Trzeba traktować je najzupełniej normalnie. Niezwykle istotną kwestią jest zatem świadoma praca rodziców nad rozwijaniem mowy dziecka prowadzona w różnorodny sposób. Mogą to być rozmowy, czytanie książek, wspólne oglądanie ilustracji, gry językowe. Jest to także proste poprawianie błędów w wymowie dziecka i dostarczanie mu prawidłowych wzorców wymowy.

Jak zapobiegać błędom w wychowaniu dzieci z zaburzeniami mowy? l l l śledzić uważnie proces rozwoju mowy dziecka, zwracając uwagę, czy nie pojawią się w nim niepokojące objawy; od urodzenia mówić do dziecka językiem dorosłych; zdrabniać, ale nie spieszczać, nie zaburzać prawidłowej warstwy brzmieniowej wyrazu; nie wymagać od dziecka posługiwania się mową dorosłych, ale też nie naśladować jego języka. starać się słuchać, co dziecko do nas mówi, ponieważ chętnie słuchane – chętnie mówi; starać się by zaburzenie mowy zostało usunięte przed podjęciem nauki szkolnej. jednym słowem wczesne wykrycie i terapia zaburzeń mowy przynosi szybsze i skuteczniejsze efekty oraz oszczędzi dziecku problemów w przyszłości.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ