JEZERA I JEZERSKI SEDIMENTI Jezera vodena tijela unutar

JEZERA I JEZERSKI SEDIMENTI

Jezera – vodena tijela unutar kopna (“kopnena mora”). Nastaju gdje postoje depresije u kojima se voda može zadržati. Voda dolazi površinskim tokovima, a ponekad i podzemnim putem. Količina taloženja mala u odnosu na marinske bazene (nekoliko stotina do nekoliko tisuća km 2). Talozi su: najčešće pijesak i mulj ali mogu svi drugi tipovi sedimenata uključujući vapnence, evaporite i organogene taloge (flora i fauna – ugljen, nafta, plin). LIMNOLOGIJA – znanost o recentnim jezerima.

RIFTNI BAZENI STRIKE-SLIP BAZENI FORELAND BAZENI SAG BAZENI (ULEGNUĆA) GLACIJALNA JEZERA PRIRODNE BRANE – klizišta, vulkanski pepeo i lava KALDERE

HIDROLOŠKI ZATVORENA JEZERA – jezera kod kojih evaporacija je jača ili u ravnoteži sa “inputom” slatke vode (područja sa visokim temp. i suhim zrakom). Nema istjecanja vode iz jezera (terminalni bazeni, zatvoreni bazeni). Ako je mala koncentracija iona jezera će ostati slatkovodna. Kod veće koncentracije iona jezera će postati slana, stvaraju su evaporitni minerali pa čak može doći do isušavanja jezera. HIDROLOŠKI OTVORENA JEZERA – jezera koja se pune do nivoa preljevanja pri čemu postoji ravnoteža između “inputa” i “outputa” tako da je nivo jezera konstantan. Jezera su slatkovodna (niska koncentracija otopljenih soli).

U sedimentološkom smislu jezera su: SLATKOVODNA JEZERA – niski salinitet, otvorena ili zatvorena (mali donos iona). SLANA JEZERA – zatvorena, trajna, zbog evaporacije visoka koncentracija iona. POVREMENA JEZERA (kratkotrajna, efemerna) – većinom aridna klima, privremena.

SLATKOVODNA JEZERA Jezerska voda je relativno statična (nema plimskih struja i oceanske cirkulacije). Vjetar stvara male valove (zbog male površine jezera), a površinske struje uzrokovane vjetrom su brzine do 30 cm/sek. Karbonati nastati svakom samo jezerusilt akoi sitni je donos terigenog reduciran. Kemogeni karbonatidio mogu Struje mogu i valovi moguupokretati pijesak. Struje materijala i valovi imaju utjeca samo na površinski nastati samo u jezerima sa povišenim salinitetom, dok u slatkovodnim jezerima karbonati su bigenog porijekla. vode (dubine do 10 -20 m dubine). Ljušture školjkaša, puževa, ostrakoda itd. , su istaložene u plitkim, priobalnim dijelovima jezera ili distribuirane valnim strujama duž obale. Raspadom algi stvara se mikrit koji se taloži u plitkim dijelovima jezera ili transportom gustim strujama u dubljim dijelovima jezera. Cijanobakterije i zelene alge stvaraju stromatolitne bioherme i biostrome u plitkim dijelovima. organizmi EPILIMNION – gornji, topliji i. Spomenuti rijeđi dio vode. Sadržimogu kisik. stvarati onkoide u plitkim i blago valovitim zonama. U takvim područima mogu se stvarati i oolitni vapnenci. Također se mogu stvarati travertini (tufa), kemogeno formirane humci i pokrovi Ca. CO 3). i gušći dio vode. Kisik koriste aerobne bakterije koji se zbog nedostatka HYPOLIMNION– donji, hladniji cirkulacije ne može obnoviti. Dno jezera je anaerobno – nema organskog raspadanja (potencijal za stvaranje ugljena); omogućena akumulacija dijelova alga i bakterija – sapropelni ugljen ili izvorišne sedimente za naftu i plin; nema bioturbacije sedimenata. THERMOCLINE – granica koja označuje promjenu temperature vode. Izmjena graduiranih pješčenjaka (turbidita) i tankih, laminiranih sitnozrnatih sedimenata (taloženih iz suspenzije)

SLANA JEZERA zatvorena, trajna, zbog velike evaporacije visoka koncentracija iona. Slanost varira: brakična (5 g/l) – slana (koncentracija iona kao u moru) – hiperslana. Kemijski sastav ovisi o drenažnom području što znači da svako jezero ima svoj jedinstveni kemijski sastav za razliku od mora koja imaju jednaki kemijski sastav. Glavni ioni u slanim jezerima su: kationi natrija, kalcija, magnezija i anioni karbonata, sulfata i klorida. Sodna jezera – minerali natrijevog karbonata (trona i natron) Sulfatna jezera – magnezijevi i natrijevi sulfati (gips i mirabilit) Kloridna jezera – sličan sastav marinskim evaporitima (halit) Dominiraju modro-zelene alge i bakterije, više biljke, crvi, crustaceoa, ptice flamengo. U sedimentnom slijedu dominiraju evaporitni minerali i crni, organskom tvari bogati šejlovi.

Sloj mulja POVREMENA + sloj evaporita JEZERA (debljine ( efemerna od nekoliko jezera, mm “playa do nekoliko lake”, “saline cm). pan”) Evaporitni minerali se Jezera koja povremeno (periodički) presušuju. Prisutna su u semiaridnim i formiraju i unuta aridnim područima sa malim padalinama i jakom evaporacijom koji okružuju Sedimenti povremenih jezera dolaze u asocijaciji ssedimenata eolskim (pustinje). – sedimenti su dinama, facijesima aluvijalnih lepeza i povremenihjezero rijeka. saturirani sa slanom podzemnom vodom koja evaporira na popvršini (“inland sabkhas”). Čest mineral je gips koji se rzvija unutar sedimenta (“desert rose”)

1. 2. 3. Dubina i veličina bazena --- uglavnom tektonika; Snabdjevanje sedimentom --- tektonika, klima; Odnos donosa vode i evaporacije --- klima. “overfilled” jezera – humidna klima, hidrološki otvorena jezera, taloženje sedimenta na rubovima (delte, plaže) i dubokim dijelovima (iz suspenzije i turbidnih struja). Razina vode u jezeru je konstantna. “balanced fill” jezera – fluvijalni “input” je uravnotežen sa gubitkom vode evaporacijom (topliji i/ili sušniji uvjeti). Osjetljiva su na klimatske varijacije jer smanjenje “inputa” i/ili povećanje evaporacije rezultira u opadanju razine vode i jezero postaje hidrološki zatvoreno. Površina jezera se smanjuje, obalna linija se pomiće prema centru, periferna područja su izložena površinskim uvjetima (desikacijske pukotine, pedogeneza, kolonizacija biljem). Jezero postaje pliće (iznad valne baze) sedimente i valni riplovi prerađuju sedimente koji su se taložili ispod valne baze. Promjena je “reverzibilna” (važnija ili/i hladnija klima) --- česte vertikalne promjene facijesa.

“underfilled” slana i povremena jezera. Slana jezera mogu postati relativno slatkovodna (važniji i hladniji uvjeti) --- pojava stratifikacije vode i kao posljedica taloženje organskim tvarima obogačenog sedimenta na dnu jezera. Povratak sušnije klime povećava evaporaciju i koncentraciju iona i dovodi da taloženja evaporita. Cikličke promjene klime vide se u jezerskim sedimentima kao izmjene slojeva tamnog, ugljenosnog mulja (ponekad i naftnih šejlova) i slojeva gipsa i drugih evaporitnih minerala. Ako je količina donosa sedimenta veća od subsidencije jezerski bazen će se postupno ispunjavati. U slučaju “overfilled” jezera to će rezultirati prijelazom iz jezerskog okoliša u fluvijalni okoliš. “Balanced fill” i “undrfilled” jezera se također mogu postupno ispunjavati sedimentom i slučaju da ispunjavanje prijeđe jezersku barijeru, jezerski okoliš postaje fluvijalnim okolišom.

Slatkovodna jezera mogu biti bogate organizmima ali su siromašne brojem vrsta (puževi, školjkaši, ostrakode, athropode). “monospecific assemblages” --- svi organizmi pripadaju jednoj vrsti. Alge i cijanobakterije su vrlo česte. Charophyte --- indikator slatkovodnih ili brakičnih uvjeta. Hladna jezera bez donosa (ili vrlo slabim donosom) sedimenata (visoke planine i polarna područja) su mjesta taloženja silikatnog mulja --dijatomeje (fitoplankton) --- svijetlo bijeli slojevi čerta (diatomiti).

Jezerske terigne klastične sukcesije nije lako razlikovati od lagunskih naslaga, naslaga vanjskih dijelova šelfa ili dubokomorskih naslaga. Glavni kriterij su organizmi i način njihovog življenja. Isključivo marinski organizmi su: koralji, ježinci, brahiopodi, cefalopodi, graptoliti, foraminifere itd. Slatkovodni organizmi su neke alge i bakterije. Sedimenti jezerskog dna ne pokazuju znakove bioturbacije, sedimenti su obogaćeni organskim tvarima. Sedimenti slanih i povremenih jezera sadrže evaporitne minerale koje se ne stvaraju u marinskim uvjetima.