ENGELLLE LKN MODELLER Moral Model Engellilie ilikin literatre

ENGELLİLİĞE İLİŞKİN MODELLER

Moral Model Engelliliğe ilişkin literatüre bakıldığında bu konuyla ilgili çeşitli modeller olduğu görülmektedir. Engelliliğe ilişkin en eski model, moral modeldir. Bu modele göre engellilik, doğrudan günahkarlık ve kötülüğe bağlıdır (Erkan, 2004; 31). Toplum, işledikleri bazı günahlardan dolayı insanların engelli olduklarına inanmaktadır. Bu toplumlarda engelli bireyler dışlanmakta ve hatta kötü muameleye maruz kalmaktadırlar.

Medikal Model Daha sonra ise medikal model ortaya çıkmıştır. Medikal model, bireyi toplumsal davranışlardan sapan uyumsuz bir varlık olarak tanımlamaktadır. Bu model, engelli bireylerin, engelli olmalarının sorumluluğunu, toplumsal yapı yerine kendilerinde aramalarına yol açmaktadır. Medikal model bakışına göre, toplum katı ve değiştirilemez olarak görülürken insan esnek ve değiştirilebilir olarak görülmektedir. Medikal modelde vurgu, çevreye uyum üzerindedir.

Medikal Model Medikal modelin temelinde, engelli bireylerin sınırlı olduğu düşüncesi yatmaktadır. Bu modelde, kişinin güçlü yanları göz ardı edilir ve yalnızca “eksiklik, yetersizlik ya da patoloji” üzerinde durulur. Dolayısıyla engelliyi çevreleyen ve onu engelli kılan etmenlerden çok, engellinin kendisini değiştirmesi beklenir. Medikal model engelliliğe tıbbi müdahaleyi öngörür ve engelliliğin sosyal yönü üzerinde durmaz. Bu bakış açısında engelli birey adeta “toplum çarkının dönmesine engel olan bir arıza” konumundadır.

Bireysel Model ve Trajedi Modeli Bireysel model, engelli kişileri engelleriyle birlikte birer birey olarak görür. Buna göre engel, “bireyin yenmek için mücadele vermek zorunda olduğu bir sorun” olarak tanımlanır. Amaç bireyin mümkün olduğunca “normal” davranması ve toplumla olabildiğince uyumlu olmasıdır. Trajedi modeli, engelli kişileri trajik olarak görür. Bu model acıma uyandırır ve engelli kişiyi toplumun diğer bireyleriyle eşit temellere dayalı bir hayat sürmekten alıkoyarak onun toplumdaki acıma ve iyi niyete bağımlı hale gelmesine neden olur.

Sosyal Model Sosyal model ise, medikal modeldeki eksiklikler nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu modele göre, engellilik, yetersizlik sonucunda değil, toplumdaki kısıtlayıcı, damgalayıcı ayrımcı ve dolayısıyla engelleyici tutumlar sonucunda ortaya çıkan bir durumdur. Sosyal modele göre, engellilik, tıbbi müdahaleler yoluyla baş edilmesi gereken bireysel bir sorun değil, sosyal müdahaleler yoluyla baş edilmesi gereken sosyal bir sorundur.

Sosyal Model Sosyal modelde, engelli bireylerin iyileştirilmesi gereken hastalar oldukları düşüncesinin yerine, farklı gereksinimlere yol açan farklılıklara sahip oldukları düşüncesi hakimdir. Bu modelde medikal modeldeki güçsüzlük yerine güçlenme egemendir.