DEYMLER VE ATASZLER 1 ATASZLERMZ Gemiten gnmze gelen

DEYİMLER VE ATASÖZLERİ 1

ATASÖZLERİMİZ �Geçmişten günümüze gelen, uzun deneyimlerden yararlanarak kısa ve özlü öğütler veren, toplum tarafından benimsenerek ortak olarak kullanılan kalıplaşmış sözlere “atasözü” denir. Örnek: Besle kargayı oysun gözünü. �Örnek: Acele işe şeytan karışır. �Örnek: Sütten ağzı yanan, ayranı üfleyerek içer. �Örnek: Sakınan göze çöp batar. 2

�Atasözleri bir toplumun duygu, düşünce inanç ve kültür yapısını yansıtır. Atasözlerinin kim tarafından ne zaman söylendiği bilinmez. Yani atasözleri anonimdir. �Bu sözler topluma mal olmuş, toplum tarafından benimsenmiş ve yüzyılların düşünce ve mantık isteminden geçerek günümüze ulaşmış kısa ve özlü sözlerdir. �Atasözleri, bir düşünce açıklanırken ya da savunulurken tanık olarak da gösterilirler.

Atasözü : Ağaç yaşken eğilir. Açıklaması : İnsan, çocuk yaşta daha kolay eğitilir. Büyüdüğü zaman da ona söz dinletmek zor olur.

Atasözü : Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi olmamış. Açıklaması : Bazı insanlar çok alıngan olurlar ve kızdıkları konuda çevrelerine bir şey söylemeyerek kendilerini üzerler.

Atasözü : Takke düştü, kel göründü. Açıklaması : Bir kusuru olan kişi bunu ne kadar saklamaya çalışsa da, gerçek bir gün mutlaka ortaya çıkar

Atasözü : Su içene yılan bile dokunmaz. Açıklaması : Hiç sevmediğiniz biri de olsa o kişiyi su içerken rahatsız etmemeliyiz.

Atasözü : Kurttan çoban olmaz. Açıklaması : Aç gözlü, çıkarcı kimseler değerli şeyleri korumakla görevlendirilmez

Atasözü : Kedi uzanamadığı ciğere “mundar” der. Açıklaması : Bazı insanlar çok istedikleri bir şeye sahip olamadıkları zaman onu kötüleyerek, kendilerine lâyık olmadığını söyleyerek beceriksizliklerini gizlerler.

Atasözü : Kelin ilâcı olsa, kendi başına sürer. Açıklaması : Faydası olmayacağını bildiğimiz kimselerden yardım beklememeliyiz.

Atasözü : Her yiğidin gönlünde bir aslan yatar. Açıklaması : Her insanın ulaşmak istediği bir mevki vardır.

Atasözü : Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar. Açıklaması : Sözünü esirgemeyen, doğruları konuşan cesur kişi; başkasının yalanını hatalarını onların yüzlerine vurursa, o kişilerce sevilmez ve sürekli rahatsız edilerek, bulunduğu yerden uzaklaştırılmak istenir.

�Türk Dil Kurumu’nun (TDK), şarkılarında çok sayıda deyim ve atasözüne yer veren ünlü sanatçı Tarkan‘a ödül verdiğini biliyor muydunuz?

v Danışan dağı aşmış, danışmayan yolu şaşmış. v Devlet adama ayağıyla gelmez. v Islanmışın yağmurdan korkusu olmaz. v Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez. 14

15

Deyimler Bir olayı, bir durumu, bir kavramı daha etkileyici anlatmak için bir araya getirdiğimiz sözcüklerden oluşan kalıplaşmış sözcük topluluğuna deyim denir. Deyimler, hem yazılarımıza hem konuşmalarımıza derinlik katar. Anlattıklarımızı ilgi çekici ve somut bir hâle getirir. Birkaç cümleyle anlatabileceğimiz bir durumu, iki üç sözcükten oluşan bir deyimle anlaşılır biçimde anlatabiliriz. Bu durum da deyimlerin kısa ve özlü anlatım olanağı sağladığını göstermektedir.

Deyimlerin Özellikleri �Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. �Deyimlerde bulunan sözcüklerin yerine eş anlamlıları getirilemez. �Deyimi oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilmez.

Örnek: Suratından düşen bin parça (Y) Yüzünden düşen bin parça (D)

Üstüne tuz biber ekmek (D) Üstüne tuz biber serpmek (Y)

Üstüne tuz biber ekmek (D) Üstüne tuz biber serpmek (Y)

İPUCU Deyimler sözcük grubu ya da cümle şeklinde bulunabilir. Örnek: Ağzı kulaklarına varmak (sözcük grubu) İğne atsan yere düşmez. (cümle grubu) İçi içine sığmamak(sözcük grubu) Ne tadı var ne tuzu. (cümle grubu)

DEYİMLERE ÖRNEK VERELİM § GARIBINE GITMEK § YAŞINI İÇİNE AKITMAK § GÖZÜNÜ DİKMEK § BAYILMAK § KÜPLERE BİNMEK § DİBİ DÜŞMEK 27

SORULAR 1) Aşağıdaki atasözlerinden hangisi insanlar arası ilişkilerle ilgili değildir? a) Etle tırnak arasına girilmez. b) Tavşan dağa küsmüş dağın haberi olmamış. c) Gönül bir parça saraydır kırılırsa yepılmaz. d) Gündüzün mum yakan geceleyin bulamaz. 28

2) Aşağıdaki hangi cümlede deyim yoktur? a)Sınavın sonucu arkadaşım içn yıkım oldu. b) Bu işler akıl vermekle olmaz. c) Mutlu olmak içn iyi ve güzel işler yapmalıyız. d) Herşeyi bir kalemde silip atmazsın. 29

� 3) “Mustafa , arkadaşının kalemine göz dikti” cümlesinde altı çizili sözcük nedir? �A)şiir �B)fııkra �C) deyim �D) atasözü 30

� 4)“ bir düşünceyi, bir duyguyu, bir ilkeyi kesin ve kısa bir dille anlatan , genelde kimin söylediği belli olmayan şeylere. . . Denir”. . Yerine ne gelmelidir? �A) özdeyiş �b) fıkra �C) deyim �D) atasözü 31

� 5) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde verilen deyim açıklamasıyla çelişir? �A) ağıza vermiş gizli konuşuyorlardı �B) ağız birliği etmişler aynı açıklamaları yapmışlardı �C) çok güzel konuşmuş ağzına geleni söylemiştirler �D) başına gelenden ağzı yanmış herşeyi incelemeye karar vermiştir. 32

� 6)Aşağıdaki değimlerden hangisi öfke ilgili değildir? �A)gözleri dönmek �B) sinir olmak �C) canı sıkılmak �D) küplere binmek 33

� 7) aaşağıdakilerden hangisi “ dayanışma”yı anlatan bir atasözüdür ? �A) yatan aslandan gezen tilki iyidir �B) devlet adama ayağıyla gelmez �C) yazın başı pişenin kışın aşı bişer �D) birelin nesi var iki elin sesi var 34

� 8)“Yaşını içine akıtmak” deyiminin anlamı aşağıdakilerden hangisidir? �A) acısını sezdirmemek �B) bir köşede ağlamak �C)gizli bir iş yapmak �D) dışına su sızdırmak 35

� 9) Hangi atasözü eğitim ile ilgilidir? �A) işleyen demir ışıldar �B) ağaç yaşken eğilir �C)damlaya göl olur �D) ayağını yorganına göre uzat 36

Bilgi ve Doküman Kaynağınız 37