CMLE TRLER 3 GELERN DZLNE GRE CMLELER YKLEMN

CÜMLE TÜRLERİ: 3. ÖGELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER (YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER)

CÜMLE TÜRLERİ: 3. ÖGELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER (YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER) • Türkçede cümle yapısı şöyledir: özne + nesne + yüklem • Tamlayıcılar, önem sırasına göre, cümlenin herhangi bir yerinde gelebilirler. • Çeşitli sebeplerden dolayı, bu kural her zaman geçerli değildir ve ögelerin yeri değişebilir. • Ögelerin dizilişine göre cümleler derken, cümlede diğer ögelerin yeri değil, yüklemin yeri önemlidir. • Yüklemin yerine göre cümleler şöyle olabilir:

1. Kurallı (Düz) Cümleler – Yüklemi sonda bulunan cümlelere, kurallı cümle denir. Türkçenin özelliğine göre, asıl unsur cümlenin sonunda, yardımcı unsurlar ise ondan önce gelir. Konuşma dilinde vurgulanmak istenen unsur daha dik söylenir, ancak yazıda, vurgulanmak istenen unsurlar, yükleme daha yakın yazılır. Yükleme en yakın unsur, en çok vurgulanmak istenen unsurdur.

• Örnekler: Kapalıçarşı'da birkaç istikametten düdük sesleri gelmeye başladı. Bu, her akşam üzeri çarşı bekçilerinin verdiği bir işarettir ki, kapanma saatinin geldiğini ve dükkanını kapamaya geç kalanların acele etmesini ilân eder. O saatte Sahaflar Çarşısı tarafındaki büyük kapıdan içeri bir göz atmak korkunçtur.

2. Devrik Cümleler – Herhangi bir nedenden dolayı, yüklemi sonda bulunmayan cümlelere, devrik cümleler denir. Görmüyor musun sana doğru geldiğini? Bendim dün gece evinizin önünden geçen. Cümlede bir anlam vurgulanmak istendiğinde, yüklemin yeri değişebilir. Bunu özellikle konuşma dili ve ahenkten dolayı şiir dilinde görmek mümkündür:

Çok insan anlayamaz eski musikimizden Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden. Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden, Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak, Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak. . . • Atasözlerinde de kafiye amaçlı devrik cümlelere rastlanır: Sakla samanı, gelir zamanı. Besle kargayı, oysun gözünü. • Ünlem cümleleri de devrik cümle olabilir: Gel buraya!

• Devrik cümlelerde, yüklemin dışındaki diğer unsurlardan biri, birkaçı veya hepsi yüklemden sonra gelebilir: Ali verdi bana kitabı. Bardak kırıldı yere düşerek. Söyledim ben sana bundan yemek olmaz diye. • Öznenin yüklemden sonra gelmesine örnekler: Onu gördüm ben. Ferahlattı içimi su. • Nesnenin yüklemden sonra gelmesine örnekler: Ben aldım artık o evi. Kapatsana gözlerini. Verdim ona çikolata.

• Yer tamlayıcısının yüklemden sonra gelmesine örnekler: Çok insan anlayamaz eski musikimizden Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden. • Cümle dışı unsurunun yüklemden sonra gelmesine örnekler: Bize de gelmez misiniz, Adile Hanım? Sen ne diyorsun, bre adam? Sözlerimi dinle, ey gafil!

• Zarf tamlayıcısının yüklemden sonra gelmesine örnekler: Sıcaklardan bunalmıştı yaz boyunca. Kapıcı beni bırakır mı hiç? • Birden çok unsurun yüklemden sonra gelmesine örnekler: Murada ereceksin yarın sen tek başına. (yarın: zarf t. ; sen: özne; tek başına: zarf t. ) Kırk yıl önce uğramış kıtlık belası buralara. (kıtlık belası: özne; buralara: yer tamlayıcısı)

3. Eksiltili (Kesik) Cümle – Çeşitli nedenlerden dolayı yüklemi olmayan cümlelere, eksiltili cümleler denir. Eksiltili cümlelerde eksik olan yüklemi okuyan kişi tamamlayabilir. Aksi halde, o ifade cümle olmaz: İnsan böyle bir olayla karşılaşınca neler düşünmüyor ki. . . - Okula dün sabah kim geldi? - Arkadaşım. (geldi)

Aşağıdaki cümleleri sentaktik bakımdan çözünüz: • Bu yıl 400 yayınevi ve sivil toplum kuruluşunun katılımıyla düzenlenecek olan İzmir Kitap Fuarı’nda söyleşi, şiir dinletisi, panel ve çocuk etkinlikleriyle birlikte 150 kültür etkinliği düzenlenecek. • Aralarında Süreyya Berfe, Can Dündar, Canan Tan, Ayşe Kulin, Hakan Günday, İlber Ortaylı, Deniz Kavukoğlu, Ece Temel Kuran, Ali Kırca, Enver Aysever, Ataol Behramoğlu ve pek çok değerli yazar, şair, bilim insanı dokuz gün süresince okurlarıyla bir araya gelecek.

Aşağıdaki cümleleri sentaktik bakımdan çözünüz: • Tatilin öğrencilerin gelişimi açısından çok önemli olduğunu hatırlatan Ceylan, ‘Aileler çocuklarına hem bilgilerini canlı tutabileceği hem de keyif alabileceği kitapları İzmir kitap fuarından seçebilirler. Böylece öğrenciler yaz tatili gelmeden yaza hazırlık yaparak tatili daha verimli kullanmaları gerektiğini öğrenecektir. ’ diye konuştu. • Aynı zamanda birden fazla seçeneği gören çocuklar yaz için seçecekleri kitapları daha büyük hevesle alabilirler.

BUGÜNLÜK BU KADAR.