znw w akcji TOPOS POSTA MOTYW KOMPOZYCJA PRZESTRZE

znów w akcji…

TOPOS POSTAĆ MOTYW KOMPOZYCJA PRZESTRZEŃ CZAS KOMPOZYCJA

MOTYW n n łac. motivus - ruchomy Elementarna, dająca się analitycznie wyodrębnić, jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego w utworze, jego składnik pierwiastkowy: zdarzenie, przedmiot, sytuacja, myśl, przeżycie. . . Motywy podlegają w dziele określonym zasadom kombinacji, tworząc zespoły wyższego rzędu, takie jak postać, wątek, temat.

MOTYW DWUCZŁONOWOŚĆ MOTYWU Człon indywidualizujący Umiejscowienie motywu w konkretnym świecie przedstawionym utworu Człon schematyzujący Odpowiada powracalności tego motywu w całej klasie utworów

MOTYWY Związek z fabułą spoiste Związane organicznie z linią tematyczną utworu Funkcja luźne Poza relacjami konstytutywnymi dla tematu Epizody, elementy w dygresjach dynamiczne statyczne Dzięki nim świat przedstawiony rozwija się w czasie Kształtują przestrzeń świata przedstawionego Istotne dla fabuły Np. zdarzenia Np. przedmioty, elementy krajobrazowe, składniki wyglądu osób

MOTYW n n charakter mniej lub bardziej konwencjonalny, należą do tradycji literackiej M. OBIEGOWE (WĘDROWNE) - o wyrazistym członie schematyzującym. Powtarzają się one w dużych zespołach przekazów powstałych niejednokrotnie w różnych czasach i literaturach. Np. Motyw dobrego i złego brata: Biblia (Kain i Abel), legenda o smoku wawelskim oraz Krakusie i Rakuzie itd.

TOPOS n n gr. tópos – miejsce, topoi - obraz W antycznej retoryce topoi znaczy dokładnie tyle, co łac. loci communes, czyli miejsce wspólne odwieczne i stale podejmowane motywy i tematy będące świadectwem ciągłości śródziemnomorskiej kultury i uzewnętrznianiem jej archetypicznej wspólnoty (archetyp) TOPIKA: n n Badanie toposów, ustalenie ich znaczenia, zasięgu występowania i przekształceń w tradycji europejskiej zbiór wszystkich toposów

rezultat petryfikacji tradycyjnego motywu, który zostaje trwale powiązany z pewnym znaczeniem, zastosowaniem oraz z rozpoznawalną „półgotową” formą językową. T OP OS

TOPOS Wszystkie toposy są motywami, ale nie wszystkie motywy są toposami!

ekskordialne TOPOSY finalne Antytetyczne zestawienia Starzec – młodzieniec Miłość ziemska – miłość niebiańska Opatrzenie wartościującymi określeniami Koncept interpretacyjny Wyspy – szczęśliwe Poeta – szalony Ojczyzna – matka Świat na opak Świat jako teatr Dusza jako ogród

POSTAĆ LITERACKA n n n fikcyjna osoba występująca w świecie przedstawionym utworu literackiego w dramatach i epice zachowująca niezależność względem podmiotu, w liryce zaś często z nim tożsama jest całością zbudowaną z różnych motywów STEREOTYP LITERACKI Dodaj więcej, a otrzymasz FIGURĘ KONWENCJONALNĄ Commedia dell’arte sielanka POZALITERACKI MODEL OSOBOWY Dodaj więcej, a powstanie postać (prawie) prawdopodobna Powieść biograficzna IDEAŁ ODAUTORSKI Dodaj więcej, a otrzymasz takiego bohatera, jakiego chcesz pokazać jako autor – boh. pozytywny/negatywny

POSTAĆ LITERACKA n POSTAĆ: n n n Typowość = reprezentatywność w stosunku do pewnych znanych czytelnikowi ról społecznych, zgodność z literackimi szablonami osoby przedstawionej → właściwa postaciom literatury dydaktycznej. Charakterystyczność= wyposażenie p. l. w cechy indywidualne i niepowtarzalne, decydujące o jej odrębności: wobec innych postaci, wobec tradycyjnych schematów oraz wobec pozaliterackich wzorów osobowych → właściwa postaciom dramatu romantycznego czy XXwiecznej powieści psychologicznej. istotne funkcje konstrukcyjne: współtworzy sieć postaci ukazanych, wiąże w większe zespoły motywy fabularne, zwłaszcza zdarzenia

POSTAĆ LITERACKA Rola w kształtowaniu ciągu fabularnego Zasięg funkcji POSTAĆ GŁÓWNA Koleje jej losu tworzą osnowę fabuły aktywne pasywne determinujące zdeterminowane Np. Wokulski w Lalce POSTACIE DRUGOPLANOWE Występują tylko w niektórych zdarzeniach Np. Ochocki w Lalce POSTACIE EPIZODYCZNE Pojawiają się jednokrotnie Np. Studenci w Lalce

POSTAĆ LITERACKA wg Markiewicza n n Indywidualny, antropomimetyczny układ cech jakościowych i relacyjnych, nazwanych bezpośrednio lub wskazywanych pośrednio – interferowanych bądź sugerowanych przez inne cechy, czynności i stany zewnętrzne, treści psychiczne, stosunki z innymi przedmiotami przedstawionymi. Zawartość i struktura p. l. : n n n charakter bytowy (rzeczywisty/fikcjonalny) aspekty, w których się przejawia cechy fizyczne cechy osobowościowe dominanta osobowościowa relacje między poszczególnymi cechami

PRZESTRZEŃ jeden z podstawowych elementów strukturalnych dzieła, rozmaicie kształtowany w różnych gatunkach i epokach n n przebiega na 3 płaszczyznach: n opisu→ opis znajduje się zawsze u początku narastania całości przestrzennej, jego rola jest pierwszoplanowa n scenerii→ jest rozciągłością stanowiącą otoczenie dla zjawisk innego porządku: zdarzeń, osób, przeżyć n sensów naddanych→ wytwarza znaczenia dodatkowe, nadbudowane nad tekstem opis bezpośredni lub pośredni ujęcia przestrzenne mogą zyskiwać pozycję dominującą, gdy wybrana scena pokazywana jest w dużym zbliżeniu, a więc zatrzymany został przepływ powieściowego czasu gatunkami, które koncentrują się na przedstawianiu przestrzeni są przede wszystkim poemat opisowy i liryka opisowa.

PRZESTRZEŃ n Przestrzeń jest rozmaicie przedstawiana, np. : n n n klasycyzm→ ujmowana w kategoriach ogólnych , podporządkowana wiedzy racjonalnej; układ przestrzenny jako realizację powszechnych zasad romantyzm→ ujmował ją w jej konkretności, poprzez pryzmat poznającego ją podmiotu, często podporządkowywał ekspresji lirycznej osobliwie traktowana jest w micie→ opowiadane w nim zdarzenia umieszczone są w przestrzeni sakralnej (np. miejsce jako mityczny środek świata). Przestrzeń w dziele literackim nabiera różnorakich znaczeń metaforycznych (metaforyka przestrzenna gra dużą rolę w języku i jest zwykle wyposażona w sensy moralne i religijne) Przestrzeń nabiera znaczeń symbolicznych, staje się przestrzenią symbolicznie zamkniętą, labiryntem, np. w twórczości Kafki.

KOMPOZYCJA budowa świata przedstawionego dzieła układ i powiązanie jego elementów, sieć wzajemnych relacji miedzy motywami oraz stosunków łączących poszczególne motywy z całościowym schematem konstrukcyjnym n n Kompozycja jest podporządkowana określonemu zespołowi norm kompozycyjnych, które decydują o tym, jaki element świata przedstawionego spełniać może rolę dominanty kompozycyjnej; Kompozycja ustala też związki między elementami świata przedstawionego: n n n czasowe przestrzenne przyczynowo – skutkowe teleologiczne funkcjonalne i decyduje, który z typów związków wysuwa się w świecie przedstawionym dzieła na pierwszy plan

KOMPOZYCJA ZAMKNIĘTA ŁAŃCUCHOWA PIERŚCIENIOWA OTWARTA STERNOWSKA SZKATUŁKOWA

CZAS Jeden z podstawowych elementów struktury dzieła literackiego Czas jest różnie kształtowany w poszczególnych rodzajach literackich: • w liryce – czas wypowiadania • w dramacie czas bezpośrednio przedstawianych scen • w epice czas narracji i czas świata przedstawionego (od dystansu do przenikania)

CZAS Czas w dziele literackim może odwoływać się do czasu historycznego. Na kształtowanie czasu w dziele literackim wpływ mają często koncepcje czasu formułowane przez filozofów.

Bibliografia 1. 2. 3. 4. Głowiński M. , Kostkiewiczowa T. , Okopień-Sławińska A. , Sławiński J. , Słownik terminów literackich, Wrocław 2002. Miłkowski T. , Szkolny słownik terminów literackich dla gimnazjum i liceum, Warszawa 2000. Romkowska E. , Leksykon ucznia – język polski, Warszawa 1991. Ogrom wiedzy wyniesiony z zajęć z poetyki oraz teorii literatury