ZGODA JAKO ZABEZPIECZENIE PRAW PACJENTA I PRAW LEKARZA
ZGODA JAKO ZABEZPIECZENIE PRAW PACJENTA I PRAW LEKARZA Dr Agata Wnukiewicz-Kozłowska Interdyscyplinarna Pracownia Prawa Medycznego i Bioetyki Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski
PARTNERSTWO W RELACJI LEKARZPACJENT � OD PATERNALIZMU DO AUTONOMII � Interpretacja zasady SALUS AEGROTI SUPREMA LEX ESTO/THE HEALTH OF MY PATIENT WILL BE MY FIRST CONSIDERATION � PRAWO PACJENTA DO SAMODECYDOWANIA � PRAWO PACJENTA DO INTEGRALNOŚCI
PRAWNE ZNACZENIE AUTONOMII zgoda (informed consent) jako warunek sine qua non interwencji medycznej � Obowiązek poszanowania autonomii pacjenta: prawo do poszanowania godności, prawo do integralności fizycznej i psychicznej, prawo do prywatności, wolność wyboru, zakaz dyskryminacji, zakaz nieludzkiego i niehumanitarnego traktowania � Świadoma
BIOETYCZNE ZNACZENIE AUTONOMII � Autonomia jako jedno z pryncypiów współczesnej bioetyki: � Nieszkodzenie; � Dobroczynność; � Sprawiedliwość; � Autonomia;
ISTOTA ZGODY ü Zgoda ü Zgoda poinformowana (objaśniona); dobrowolna, skonkretyzowana; odpowiadająca formalnym wymogom; uprzednia; możliwa do cofnięcia; legitymizująca działania lekarza
DOBRA OSOBISTE � Art. 23 kc: „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.
DOBRA OSOBISTE – ZADOŚĆUCZYNIENIE, ODSZKODOWANIE Art. 24 kc: 1: „Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonania naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na skazany cel społeczny. � 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. ” �
WARUNKI ZGODY � Art. 32. 1. UZL: „Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta”.
WYMÓG ZGODY PISEMNEJ � Art. 34. 1. UZL: „Lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody. � 2. Przed wyrażeniem zgody przez pacjenta w sytuacji, o której mowa w ust. 1, lekarz ma obowiązek udzielenia mu informacji zgodnie z art. 31. ”
ZAKRES INFORMACJI � Art. 31. 1. UZL: „Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. ”
DZIAŁANIE BEZ ZGODY, ZGODNIE Z USTAWĄ � Art. 33. 1. UZL: „Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. ”
ORZECZNICTWO Przypadek I �U 77 -letniej pacjentki wykonano gastroskopię. W jej wyniku doszło do przebicia przełyku, co stanowi rzadkie, aczkolwiek niebezpieczne powikłanie zabiegu. Chora nie została uprzedzona przed jego wykonaniem o takim niebezpieczeństwie.
Wyrok SA w Lublinie z 2. 10. 2003 r. , I Aca 369/03 � „Wina lekarza przeprowadzającego zabieg inwazyjny wymagający zgody pacjenta może polegać na wykonaniu go niezgodnie z zasadami sztuki lekarskiej lub przeprowadzeniu go bez uzyskania świadomej zgody chorego po rzetelnym poinformowaniu o technicznej stronie zabiegu i ewentualnym jego ryzyku”
Przypadek II �W dokumentacji wydanej pacjentowi umieszczono informację dotyczącą leczenia szpitalnego, używając zwrotu: „Antygen Hbs/H dodatni”. Określenie to było niezrozumiałe dla pacjenta, który nie zdawał sobie sprawy, że jest nosicielem żółtaczki. Nie zachował w związku z tym odpowiednich zasad bezpieczeństwa i zaraził wszystkich domowników.
Wyrok SA w Poznaniu z 9. 05. 2002 r. ACa 221/02 � Sąd stwierdził, że: „brak powiadomienia o chorobie zakaźnej należy uznać za czyn niedozwolony, uzasadniający odpowiedzialność odszkodowawczą szpitala”
Przypadek III � Pobranie pacjenta próbki do badania bez zgody
Wyrok SN z 22. 09. 1967 r. , I CR 188/67 � „Pobranie wycinka skóry dla celów badania histopatologicznego dopuszczalne jest tylko za zgodą pacjenta. Jeżeli takie pobranie – bez zgody pacjenta – wywołało rozstrój zdrowia lub inną szkodę na osobie, może ono powodować odpowiedzialność za szkodę, choćby nawet dokonane zostało zgodnie z wymogami sztuki lekarskiej w zakresie diagnozy raka skóry. ”
Przypadek IV � Podczas operacji żylaków pacjentowi zamiast żyły odstrzałkowej, usunięto żyłę odpiszczelową, która również była niewydolna. Lekarz co najmniej przekroczył zakres zgody, a w istocie działał bez zgody.
Wyrok SA w Lublinie z 14. 04. 2011 r. , I ACa 130/11 � „Szpital ponosi odpowiedzialność za dokonanie operacji w zakresie nie będącym przedmiotem zgody pacjenta zamiast operacji uzgodnionej, choćby ta pierwsza była medycznie uzasadniona w drugiej kolejności bądź zakres uzgodnionej operacji był zbyt ograniczony. ”
Przypadek V � Pacjent udzielił zgody, nie będąc poinformowany co do zakresu zabiegu, jego istoty, konsekwencji i ryzyku.
Wyrok SN z 16. 05. 2012 r. , III CSK 227/11 � „Sama aprobata dokonania zabiegu, uzyskana w braku udzielenia mu przystępnej informacji, nie może być traktowana jako zgoda w rozumieniu art. 32 i 34 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. ”
Przypadek VI � Pacjentowi usunięto guz nowotworowy okolicy szyjnej. W czasie operacji okazało się, że guz wyrasta z jednego z pni nerwowych splotu barkowego, w związku z czym dla usunięcia nowotworu konieczne było wycięcie tego pnia. Zabieg spowodował porażenie mięśni lewej ręki unerwionych przez górny pęczek splotu barkowego. Usunięcie guza było uzasadnione medycznie i zgodne ze sztuką lekarską.
Wyrok SN z 7. 03. 1974 r. , I CR 43/74 � „Jeżeli skutki zabiegu operacyjnego są do przewidzenia, a przed jego dokonaniem pacjent nie został poinformowany, to brak pouczenia pacjenta o normalnych przy tego rodzaju zabiegu następstwach w zdrowiu operowanego nie wyłącza odpowiedzialności Skarbu Państwa za wyrządzoną powodowi szkodę z powołaniem się na wyrażoną przez pacjenta uprzednio zgodę. ”
BRAK ZGODY W UJĘCIU PRAWNOKARNYM � Art. 192 par. 1 KK: „Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. � 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. ”
KONKLUZJE � Zgoda jako warunek legalności czynności medycznej (zniesienie bezprawności działania lekarza); � Obowiązek poszanowania wymogów skutecznej prawnie zgody (zabezpieczenie interesu lekarza – ochrona przed odpowiedzialnością prawną); � Obowiązek rzetelnego poinformowania pacjenta o planowanej czynności medycznej jako istotny i niezbędny warunek zgody;
�DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
- Slides: 26