zel Sektrn Bak Asndan Trkiye Arama retim Sektrndeki

“Özel Sektörün Bakış Açısından Türkiye Arama – Üretim Sektöründeki Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri” Rıdvan Uçar, Yönetim Kurulu Üyesi, Gaz Grubu Başkanı TRGas Hub Kapanış Toplantısı Ankara, 29 Şubat 2016

PETFORM Hakkında 2000 yılında kurulan PETFORM, geçtiğimiz 15 yılda arama – üretim sektörü ve doğalgaz piyasasının gelişiminde özel sektör ile kamu kurumları arasında kilit rol oynamıştır. PETFORM üyelerinin 2 ana faaliyet alanı: • Arama – Üretim Sektörü • Doğalgaz Piyasası 2

PETFORM Üyesi 54 Enerji Şirketi • AKENERJİ • CHEVRON • GLOBAL ENERGY • STATOIL • AKFEL • ÇALIK ENERJİ • GÜNEY YILDIZI PETROL • TBS PETROL • AKSA • DEMİRÖREN EGL • HATTUŞA ENERJİ • TEKFEN İNŞAAT • ALADDIN MIDDLE EAST • DOĞAL ENERJİ • HİPOT ENERJİ • TEMİ • ANATOLIA ENERGY • DOĞAN ENERJİ • IBS RESEARCH • THRACE BASIN • ANGORAGAZ • EDİSON • KİBAR ENERJİ • TIWAY • ATTİLA DOĞAN İNŞAAT • EGEGAZ • MARSA ENERGY • TOTAL • AVRASYA GAZ • ENERCO ENERJİ • NATURGAZ • TURCAS • AYGAZ • ENERJİSA • OMV • VALEURA ENERGY • BATI HATTI GAZ • ENERYA • PALMET ENERJİ • VOLT ENERJİ • BM HOLDİNG • ERDGAZ • PERENCO • YENİ ELEKTRİK • BORDRILL SONDAJ • EWE ENERJİ • POZİTİF DOĞALGAZ • ZMB GAZ DEPO • BOSPHORUSGAZ • EXXONMOBIL • ZORLU ENERJİ • BP • GDF SUEZ • RWE & TURCAS GÜNEY ELEKTRİK • GENEL ENERGY • SHELL ENERJİ 3

Türkiye’nin Enerji Görünümü (2015) Türkiye’nin 125 milyon ton petrol eşdeğeri olan birincil enerji arzında doğal gaz % 32 ile birinci sırada yer alırken, petrol % 26 ile ikinci sırada yer almaktadır. 4

Türkiye’nin Genel Enerji Dengesi (1990 – 2014) 1990 2014 Değişim Toplam Enerji Talebi (milyon ton p. e. ) 52. 9 125. 2 ↑ 118% ↑ Toplam Yerli Üretim (milyon ton p. e. ) 25. 6 32. 9 ↑ 26% ↑ Toplam Enerji İthalatı (milyon ton p. e. ) 30. 9 92. 3 ↑ 192% ↑ Yerli Üretimin Toplam Talebi Karşılama Oranı 48% 28% ↓ - 42% ↓ Kaynak: ETKB

Ülkelere Göre Petrol İthalatı (2011 – 2012– 2013 -2014) 2011 2012 2013 2014 Toplamdaki Payı (2014) (bin milyon ton) İran 9. 287 7. 561 5. 256 5. 194 29 % Irak 3. 071 3. 739 6. 000 5. 482 31 % Suudi Arabistan 1. 965 2. 823 2. 754 2. 014 11 % Rusya 2. 131 2. 113 1. 462 606 3, 5 % Kazakistan 1. 186 1. 414 1. 545 1. 525 8, 5 % Diğer 0, 452 1, 835 1. 537 2, 566 17 % Toplam 18. 092 19. 485 18. 554 17, 477 Kaynak: EPDK

Enerjinin Türkiye’nin Toplam İthalatındaki Payı (2010 – 2014) 2010 2011 2012 2013 2014 Ham Petrol & Petrol Ürünleri 20, 6 29, 2 31, 5 29, 4 27, 1 Doğal Gaz 14, 1 20, 2 23, 2 21, 2 23, 1 3, 3 4, 1 4, 6 4, 3 4, 6 38, 5 54, 1 60, 1 55, 9 54, 8 Türkiye’nin Toplam İthalatı 185, 5 240, 8 236, 5 251, 6 242, 1 Enerji’nin Türkiye’nin İthlatı İçerisindeki Payı %18, 7 %20, 5 %23, 1 %22, 2 (milyar USD) Kömür Toplam Enerji İthalatı Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

Yerli Petrol Üretiminde Dönüm Noktaları 1954 – 73 6326 : sayılı Petrol Kanunu’nun yürürlüğe girmesinin ardından arama – üretim yatırımlarında büyük artış (Zirve Noktası: 1969 → 3, 6 milyon ton/yıl üretim) 1974 – 83 Petrol : fiyatlarının sınırlandırılması, Sayılı 20 Fon uygulaması ve TPAO’ya tanınan ayrıcalıklar neticesinde rekabet gücünün kaybedilmesi (Dip Noktası: 1983 → 2, 2 milyon ton/yıl üretim)

Yerli Petrol Üretiminde Dönüm Noktaları 1984 – 91 : Liberalekonomiyegeçişinyerliveyabancıözelyatırımlaraetkisi, kur farkı uygulaması teşviki ve TPAO’nun büyük çaplı keşifleri sayesinde petrol üretiminde tarihi zirvenin yakalanması (Zirve Noktası: 1991 → 4, 4 milyon ton/yıl üretim) 1992 – 2011: Yatırım tutarı ve sondajlarda yakalanan tarihi artışa rağmen, kur farkı uygulamasının iptali ve 20 Sayılı Fon uygulamasının iptal edilmesine rağmen devam etmesi neticesinde üretim değerlerinde bir önceki dönem ortalamasının yarısı düzeyinde yatay seyreden üretim değerleri (Dip Noktası: 2007 → 2, 1 milyon ton/yıl üretim)

10

Tarihsel Petrol Üretimi Kaynak: PİGM

Türkiye’nin Petrol Tüketimi & Yerli Üretim (2004 – 2014) Kaynak: BP

Türkiye’nin Doğalgaz Arzı & Yerli Üretim (2000 – 2014) Kaynak: PİGM

Özel Sektör Yatırımları (2002 – 2014) Kaynak: PİGM

2 B Sismik Çalışmalar (2003 – 2015) 19, 3 20, 5 2 B bin km 2 Boyutlu Sismik Faaliyetler (2003 -2015) 25 12, 9 12, 6 20 12, 3 10, 7 9, 7 15 7, 5 10 3, 3 2, 2 5 1, 2 1, 4 0, 8 2, 5 2, 4 1, 6 3, 1 3, 2 3, 3 0, 5 1, 7 0, 4 deniz kara 20 15 deniz kara 20 14 deniz kara 20 13 kara deniz 20 12 deniz 20 11 kara deniz kara 20 10 deniz kara 20 09 deniz kara 20 08 kara deniz 20 07 deniz 20 06 kara deniz kara 20 05 deniz kara 20 04 deniz 20 03 kara 0 Son 13 yılda, kara alanlarında 22. 782 km deniz alanlarında 112. 349 km olmak üzere toplam 135 bin km 2 Boyutlu sismik çalışma yapılmıştır. 2015 yılında, kara alanlarında 347 km 2 Boyutlu sismik çalışma yapılmıştır.

3 B Sismik Çalışmalar (2003 – 2015) 5, 4 3 B bin km² 6, 3 4, 5 3 Boyutlu Sismik Faaliyetler (2003 -2015) 7 4, 4 4, 0 6 5 4 2, 1 2, 0 3 1, 5 1, 3 1, 2 1, 1 2, 1 0, 5 0, 2 0, 9 1, 0 0, 9 0, 6 0, 7 0, 8 0, 5 0, 4 kara deniz 20 15 deniz 20 14 kara deniz 20 13 kara deniz 20 12 kara deniz 20 11 kara deniz 20 10 deniz 20 09 kara deniz 20 08 kara deniz 20 07 kara deniz 20 06 deniz 20 05 kara deniz 20 04 kara deniz 20 03 kara 0 Son 13 yılda, kara alanlarında 13. 868 km², deniz alanlarında 32. 687 km² olmak üzere toplam 46 bin km² 3 Boyutlu sismik çalışma yapılmıştır. 2015 yılında, kara alanlarında 787 km², deniz alanlarında 4. 433 km² olmak üzere toplam 5220 km² 3 Boyutlu sismik çalışma yapılmıştır.

Ham Petrol Fiyatlarındaki Değişim Kaynak: Yerdeni Research

Ham Petrol Fiyatları ($)/ Kuyu Sayısı (2000 – 2015) Açılan Kaynak: PİGM

Arama Ruhsatlarının Dağılımı (2015) Kaynak: PİGM

Açılan Kuyuların Bölgesel Dağılımı (1934 – 2015) Kaynak: PİGM

Arama – Üretim Sektörüne İlişkin Bazı Çarpıcı Veriler • Cumhuriyet tarihimiz boyunca açılan kuyuların yıllık ortalaması sadece 51’dir. Oysa dünyada her yıl ortalama 20. 000 kuyu açılmaktadır. Yani ülkemizin aldığı pay sadece binde 2’dir. • Kuyu başına ortalama üretim günde sadece 43 varildir. • Ülkemizin toplam petrol üretimi, Ortadoğu’da büyük boyutlu tek bir kuyudan elde edilebilmektedir. • Petrol fiyatlarında varil başına 1 dolar değişim, cari açığımızın 400 milyon dolar artmasına neden olmaktadır.

Özel Sektörün Arama Yatırımını Etkileyen 5 Temel Soru 1. Petrol potansiyeli var mı? (? ) 2. Politik ve ekonomik istikrar var mı? (+) 3. Hukuki mevzuat güncel ve öngörülebilir mi? (? ) 4. Yatırımımı ne kadar sürede geri alabilirim? (? ) (+) 5. Sermaye transferinde sorun yaşar mıyım? (? )

Özel Sektör Yatırımcılarının Gözünden Temel Sorunlar 1. Hukuki Sorunlar • 6491 Sayılı Türk Petrol Kanunu Ruhsat Başvurularında, Birleşme ve Devralma gibi durumlarda Türk Petrol Kanunu’nda yer alan süreler dahilinde cevap alınamaması. Ruhsat Başvurularında, Birleşme ve Devralma gibi durumlarda bürokratik nedenlerden ötürü Kanun’da yazılı olan süreler içerisinde şirketlere geri dönüş yapılamamaktadır. Sürecin belirtilen sürelerde tamamlanması talep edilmektedir.

Özel Sektör Yatırımcılarının Gözünden Temel Sorunlar 1. Hukuki Sorunlar • 6491 Sayılı Türk Petrol Kanunu İşletme Ruhsatına ilişkin Madde 8 – (4)’de «işletme Hakkı süresi sona eren sahalar, işletme ruhsatı verilmek üzere müzayedeye çıkılmadan önce TPAO’ya sorar» ifadesi yer almaktadır. ÖNERİ Liberal piyasa ilkeleri ile uyumlu olmayan bu yaklaşımdan vaz geçilerek süresi dolan lisans alanlarının mevcut üretici dahil olmak üzere tüm potansiyel paydaşların serbestçe katılacağı bir müzayedeye çıkarılması.

Özel Sektör Yatırımcılarının Gözünden Temel Sorunlar 2. Teşvikler Ham Petrol varil fiyatının düşme trendi sebebiyle arama faaliyetlerinde yüksek risk bulunan ülkemiz yerli ve yabancı yatırımcılara cazip gelmemektedir. Bunu önlemek adına; 6491 Sayılı Türk Petrol Kanunu’nun 26. Maddesi’nde (Madde 26 – 1) «Petrol hakkı sahipleri tarafından gerçekleştirilecek yatırımlara verilecek teşvikler Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir. » ifadesi yer almaktadır. ÖNERİ Bakanlar kurulu kararı ile 19 Haziran 2012 tarih ve 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar’a aşağıdaki paragrafın eklenmesi: Ham petrol ve doğalgaz, arama ve üretim yatırımları (6491 sayılı Petrol Kanunu hükümlerine tabii olan yatırımcılar) hangi bölgede yatırım yaparsa yapsın altıncı bölgede uygulanan bölgesel desteklerden faydalanabilirler.

Özel Sektör Yatırımcılarının Gözünden Temel Sorunlar 3. Teşvikler - 2 Ham Petrol varil fiyatının düşme trendi sebebiyle arama faaliyetlerinde yüksek risk bulunan ülkemiz yerli ve yabancı yatırımcılara cazip gelmemektedir. Bunu önlemek adına; ÖNERİ Belirli bir miktarın altında günlük üretimi bulunan sahalara devlet hissesinden toplanan pay ile oluşturulan fondan destek verilmesi.

Özel Sektör Yatırımcılarının Gözünden Temel Sorunlar 4. Teşvikler - 3 Üretimi arttırmak için yerli üretimin daha yüksek fiyattan alınmasının önü açılması; ÖNERİ 5015 Sayılı Petrol Piyasası Kanunu’nda yer alan Fiyat Oluşumu (Madde 10) maddesine aşağıdaki ifadenin eklenmesi; • Üretimi yapılan yerli ham petrole emsal olarak, 30 API ve daha hafif petroller için Arab Light (34 API) petrolünün , 26 API ve daha hafif petroller için Arab Medium (31 API) petrolünün, 26 API den daha ağır petroller için Ras Gharib (21. 5 API) petrolünün otuz gün vadeli fiyatları esas alınır ve yerli ham petrol ile emsal alınan petrol arasındaki gravite farkının fiyat bakımından değerlendirilmesinde (…)

Özel Sektör Yatırımcılarının Gözünden Temel Sorunlar 5. Teşvikler - 4 Ham petrol fiyatları ve bölgesel sorunlar sebebi ile son bir yılda ciddi şekilde gözlemlenen faaliyet düşüşleri nedeniyle iş gücü kaybı ve istihdamda azalma olmuştur. ÖNERİ İş gücü kaybının ve istihdamda azalmanın engellenmesi için SGK primlerinin ham petrol varil fiyatı belirli bir seviyeye gelene kadar şirketlerden alınmaması.

Özel Sektör Yatırımcılarının Gözünden Temel Sorunlar 5. Teşvikler - 5 Arama – Üretim faaliyetlerinin arttırılmasına yönelik finansal destek sağlanması adına; ÖNERİ • Arama – Üretim yatırımları için Kamu Bankaları tarafından düşük faizli ve uzun vadeli kredi imkanı sağlanması, • Üretim ekipmanlarının ithalatının KDV’den muaf tutulması, • Faaliyetler süresince kullanılan elektrik enerjisinin daha ucuza temin edilmesi veya devlet tarafından sübvanse edilmesi, • Yabancı sermayeli petrol arama şirketleri açısından yurtdışından sermaye olarak gelen tutarlara ilişkin kur farklarının gider yazılması veya yatırım teşviki olarak kurumlar vergisi matrahından indirim sağlanması. • Devlet Hissesi hesaplamalarının kuyu başı fiyatı üzerinden yapılması.

Özel Sektör Yatırımcılarının Gözünden Temel Sorunlar 6. Mücbir Sebep Özellikle ülkemizin Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde devam eden terör olayları ve güvenlik sorunlarından ötürü petrol hakkı sahibi şirketler ruhsatlarının getirdiği yükümlükleri yerine getirmekte güçlük çekmekte ve bu sebepten ötürü hak kaybına uğramaktadır. Petrol Kanunu’nun mücbir sebeplere ilişkin 16. Maddesi, mücbir sebepleri oldukça sınırlayıcı bir biçimde ele almaktadır. Bununla birlikte mücbir sebeplere ilişkin değerlendirmenin ne şekilde yapılacağı ve petrol hakkı sahibinin hangi taleplerde bulunacağı da, maddede belirlenmemektedir. ÖNERİ: Petrol Kanunu’nun 16. Maddesinin; mücbir sebep hallerinin tek sayılmadığı, ancak hukuki açıdan mücbir sebebin söz konusu olması için gerekli olduğu üzere; önlenemez ve öngörülemez nitelikte olup, yükümlülüklerin yerine getirilmesini engelleyecek şekildeki olayların mücbir sebep teşkil edeceğine, bu çerçevede petrol hakkı sahibinin; gerekli bilgi, belge ve açıklamaları sunması şartıyla ruhsatı altındaki hak ve yükümlülüklerinin ertelenmesi, askıya alınması veya yükümlülüklerinin ortadan kaldırılmasını talep edebileceğine ve bu konuda karar verme yetkisinin yalnızca PİGM’e ait olacağına, PİGM’in bu kararı, mücbir sebebin başka merciler tarafından belgelendirilmesini talep etmeksizin, belirlenen süre içinde vermemesi halinde petrol hakkı sahipleri başvurularının kabul edilmiş sayılacağına dair prensipleri içeren yeni bir mücbir sebep maddesi önerisinin sunulması.

Diğer Çözüm Önerileri 1. İnsan kaynağımızın geliştirilmesi, milli know-how ve sermayemizin derinleştirilmesi için, özel sektörün de katkılarıyla uzun vadeli Türkiye Petrol Aramacılığı Politikası’nın geliştirilmesi 2. Sektörün ihtiyaç duyduğu daha etkin bir yönetim ve denetim mekanizması için, ETKB bünyesindeki yeni yapılanmada PİGM’in kalifiye işgücü ve mali açıdan güçlendirilmesi 3. Mevzuatın, muhtemel yatırımları beklenti olarak en büyük potansiyele sahip olabileceğimiz offshore blokları ve konvansiyonel olmayan kaynaklara yönlendirecek şekilde revize edilmesi 4. PİGM arşivlerinin, şeffaflık ve rekabetçilik açısından kurum bünyesinde kurulacak modern ve dijital bazlı yeni sisteme aktarılması ve oyunculara sunulması Data Room realitesi altında ücret karşılığı potansiyel 5. Sektörün know-how yoğun karakteristiği nedeniyle, yabancı personel istihdamında diğer sektörlerle aynı prosedürlere tabi olunmaması 6. Sektörün çalışma koşulları göz önüne alınarak iş kanununda düzenleme yapılması gece çalışmalarına ilişkin

İlginiz için teşekkür ediyoruz