ZEL HAKLAR zel Haklar zel haklar zel hukuk

ÖZEL HAKLAR

Özel Haklar • Özel haklar, özel hukuk ilişkilerine ilişkin haklar olup, kural olarak herkese eşit ve genel biçimde tanınır. • Bu hakların ileri sürülebilecekleri çevreye, niteliklerine, konularına ve amaçlarına göre çeşitli sınıflara ayırılacaktır.

İLERİ SÜRÜLEBİLECEĞİ ÇEVRE BAKIMINDAN HAKLAR • Haklar, ileri sürülebileceği çevre açısından mutlak haklar ve nispi haklar olmak üzere ikiye ayrılır. • Mutlak haklar, herkese karşı ileri sürülebilirken, nispi haklar ise, sadece belirli kişi veya kişilere karşı ileri sürülebilmektedir.

Mutlak Haklar • Mutlak Haklar herkese karşı ileri sürülebilen ve bu nedenle de herkesin saygı duymakla ve uymakla yükümlü olduğu haklardır. • Zamanaşımına uğramazlar, sayıları da yasada sayılanlarla sınırlıdır. • Mutlak haklar ‘maddi mallar’, ‘gayri maddi mallar’ (fikri haklar) ve ‘kişiler’ üzerinde olur ve sahibine en geniş yetkileri verir.

1. Maddi Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar • Hukuki anlamda mal, değeri para ile ölçülebilen ve başkalarına devredilebilen maddi veya maddi olmayan varlıklardır. • Maddi mal deyiminden amaç, fiziki varlığı olan, elle tutulabilen, gözle görülebilen ve uzayda bir yer işgal eden varlıklardır. • Maddi mallar, taşınır ve taşınmaz mal olarak iki gruba ayrılır.

Ayni Hak • Ayni hak, kişiye taşınır veya taşınmaz mallar üzerinde doğrudan hakimiyet kurabilme yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen ve herkesin de saygı duymak ve dolayısıyla ihlal etmemekle yükümlü olduğu malvarlığı haklarıdır. • Ayni hak, içerik itibariyle sahibine en geniş yetkileri sağlar. • Bu yetkiler, kullanma, yararlanma ve üzerinde tasarrufta bulunmadır. • Ayni hak, sahibine sağladığı yetkilere göre, mülkiyet hakkı ve sınırlı ayni haklar olmak üzere ikiye ayrılır.

a. Mülkiyet Hakkı • Mülkiyet hakkı sahibine bir eşya üzerinde en geniş yetkileri sağlayan haktır. • Malik eşyayı kullanma, yararlanma ve eşya üzerinde her türlü tasarrufta bulunma haklarına sahiptir. • Bu nedenle mülkiyet hakkı ‘tam ayni hak’ olarak da tanımlanmaktadır.

Mülkiyet Hakkı • Mülkiyet hakkı, konusunu oluşturan eşyanın taşınır ve taşınmaz olmasına göre, ‘taşınmaz mülkiyeti’ ve ‘taşınır mülkiyeti’ olarak iki şekilde olabilir • Mülkiyet hakkı maliklerin sayısını göre de ayrılmaktadır. Buna göre sadece bir kişi bir eşyaya sahip bulunuyorsa, ‘tek kişi mülkiyeti’, aynı anda birden fazla kişi eşyaya sahip oluyorsa, ‘topluluk mülkiyeti’ veya ‘ortak Mülkiyet’ söz konusu olur.

Mülkiyet Hakkı • Topluluk mülkiyeti de ‘elbirliği Mülkiyeti’ ve ‘paylı mülkiyet’ olarak ikiye ayrılır. • Elbirliği mülkiyette, maliklerin her biri eşyanın tamamı üzerinde hak sahibidir, diğer bir anlatımla, eşya üzerinde hiçbir malikin tasarrufa konu olabilecek payı yoktur, aksine eşyanın tamamı üzerindedir. • Örnek: MK 599: Mirasçılar, mirasbırakanın ölümü ile mirası bir bütün olarak, kanun gereğince kazanırlar. • MK 640: Birden çok mirasçı bulunması hâlinde, mirasın geçmesiyle birlikte paylaşmaya kadar, mirasçılar arasında terekedeki bütün hak ve borçları kapsayan bir ortaklık meydana gelir. • Buna ‘miras ortaklığı’ denir. • Mirasın taksiminde, her mirasçının tereke üzerindeki payı ve payın oranı belirlenince elbirliği mülkiyeti sona erer, paylı mülkiyet oluşur.

Mülkiyet Hakkı • Paylı Mülkiyet, maddi olarak bölünmüş olmayan bir şeyin tamamına belirli paylarla malik olması halinde söz konusu olur. Burada birden fazla kişinin belirli oranlarda bir eşyaya aynı anda malik olmaları söz konusudur. • Örnek: 150 dönümlük bir tarlada üç kişiden her birinin 1/3 oranında paya sahip olmaları gibi. • Her paylı malik, sahip olduğu pay oranı üzerinde kural olarak serbestçe tasarrufta bulunabilir, yani payını temlik ve rehin edebilir.

b. Sınırlı Ayni Haklar • Sınırlı ayni haklar, sahibine söz konusu eşya üzerinde sınırlı yetki veren haklardır. • Bu haklarda, mülkiyet hakkının malike sağladığı hak ve yetkilerden sadece bir veya bir kaçı bulunur. • Örneğin, sadece kullanma veya tüketme ya da faydalanma yetkisini verirler. • Sınırlı ayni haklar mahiyetlerine göre, ‘irtifak hakları’, ‘taşınmaz mükellefiyeti’ ve ‘rehin hakları’ olarak üç gruba ayrılırlar.

Sınırlı Ayni Haklar • (1) İrtifak Hakları: Hak sahibine eşyayı kullanma, eşyadan yararlanma veya hem yaralanma hem de kullanma yetkisini verir. • Ayni irtifak hakları olarak, geçit hakkı, kaynak hakkı, üst(inşaat) hakkı da vardır. Kişiye bağlı olan irtifak hakları ise intifa hakkı ve sükna hakkı (oturma) hakkıdır.

Sınırlı Ayni Haklar • İntifa hakkı: sahibine eşyayı hem kullanma hem de yararlanma yetkisi veren şahsi irtifak hakkıdır. • Oturma hakkı: bir binadan ya da onun bir bölümünden konut olarak yararlanma yetkisi veren bir haktır. Bu hak sahibine sadece eşyayı kullanma hakkı verir, başkasına devredilemez ve mirasçılara da geçmez.

Sınırlı Ayni Haklar • Kaynak hakkı: başkasının arazisinde bulunan kaynak üzerinde kurulan bir irtifak hakkı olup, kişiyi bu arazinin malikini suyun alınmasına ve akıtılmasına katlanmakla yükümlü kılar. • Üst (inşaat) hakkı: bir taşınmaz malikinin, üçüncü kişi lehine arazisinin altında veya üstünde yapı yapmak veya mevcut bir yapıyı muhafaza etmek yetkisini veren bir irtifak hakkıdır.

Sınırlı Ayni Haklar • (2) Taşınmaz mükellefiyeti(yükü): Bir taşınmaz malikinin, mülkü dolayısıyla sadece o taşınmazla sorumlu olmak üzere, diğer bir kimseye bir şey vermek veya yapmakla yükümlü olmasıdır. • Örnek: bir üzüm bağının maliki (A), bağından elde ettiği üzümleri şarap fabrikası sahibi (B)’ye teslim etmeyi taahhüt etmiş ve bu yükümlülüğünü de üzüm bağının değeri ile teminat altına almış olması halinde, bir taşınmaz mükellefiyeti söz konusu olur.

Sınırlı Ayni Haklar • (3) Rehin Hakkı: Hak sahibinin bir alacağını teminat altına alan ve alacak ifa edilmediği takdirde, rehne konu şeyi sattırarak elde edilen paradan alacağını almak yetkisini veren sınırlı bir ayni haktır. • Rehin hakkının konusu taşınmaz mal ise, ‘taşınmaz rehni’ (ipotek) ve taşınır mal ise ‘taşınır rehni’ söz konusu olur.

Fikri Mülkiyet Hakları

Fikri Mülkiyet Hakları • Fikri hak üzerinde , hak sahibinin maddi ve manevi hakkı vardır. • Fikri haklar; sınai mülkiyet hakları, marka, patent, coğrafi işaret, endüstriyel tasarım olmak üzere beşe ayrılır.