ZEL ETME HTYACI OLAN OCUKLARA ETM VEREN RETMENLER

ÖZEL EĞİTİME İHTİYACI OLAN ÇOCUKLARA EĞİTİMİ VEREN ÖĞRETMENLER İÇİN EĞİTİM YÖNTEMLERİ Hazırlayan: Ayşegül GÜNGÖR Özel Eğitim Formatörü 1

. GENEL EĞİTİM- ÖZEL EĞİTİM *Doğru, etkili öğretim yöntem ve kurallar normal ya da zihinsel yetersizliğe sahip tüm bireylerde işe yaramaktadır. *Bazı özel eğitim gerektiren öğrencilerin eğitim gereksinimleri normal eğitim ortamlarında, özel eğitim ortamlarına kıyasla daha iyi karşılanabilmektedir 2

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTİMİNDE YER ALAN KURALLAR ŞU ŞEKİLDE ÖZETLENEBİLİR 1 -Başarılı yaşantılar sağlama: -Özellikle öğretimin başlangıcında, çocuğa başarabileceği görevler verilmeli, doğru yanıtlayabileceği sorular sorulmalıdır. -Gerektiğinde görevi yerine getirmesine yardım edilmelidir -sorularda ipucu vermek -seçenekleri azaltmak -soruyu tekrarlamak ya da açıklayarak basitleştirmek gibi yardımlarla doğru yanıtın bulunması kolaylaştırılmalıdır. 3

. *Çocuk asla başarısız olduğu noktada bırakılmamalıdır. Kendine güven duyması akademik ve sosyal başarının artmasını sağlayacaktır. Yardımlar çocuk başarılı olana değin sürdürülmelidir. Ancak her zaman, az yardım çok yardıma yeğlenmelidir. 4

2 -Geriye bildirim ( feed back) sağlama: Çocuk verdiği yanıtın doğru olup olmadığını bilmelidir. 3 -Doğru yanıtları pekiştirme: Pekiştirme zamanı geçirilmeden ve açık bir şekilde yapılmalıdır. Kullanılacak pekiştireç yiyecek maddesi gibi somut ya da çocukla ilgilenilmesi gibi sosyal nitelikte olabilir. Pekiştireç seçiminde öğrencinin tercihleri, öğretim ortamına uygunluğu göz önünde bulundurulmalıdır. Sosyal nitelikteki pekiştireçler birinci olarak tercih edilmelidir 5

4 -Çocuğun yeterlik düzeyinin değerlendirilmesi: n Zihinsel engelli çocukların gelişimlerinde çeşitli düzensizlikler, iniş ve çıkışlar sıklıkla görülmektedir bu nedenle çocuğun yeterlik düzeyinin sürekli olarak değerlendirilmesi gerekir n Eğer öğretilecek konu çocuk için çok basitse çocuk öğrenmek için yeterince gayret göstermeyecektir. Çok zorsa, başarısız yaşantılar edinecektir. Bu nedenle çocuğa öğretilecek konuların ve verilecek görevlerin onun düzeyine uygun olması gerekmektedir 6

. 5 - Öğretilecek Konu ya da Davranışların Analizi: Öğretilecek konular ya da davranışlar, özellikle zor ve karmaşık olanları, analiz edilerek birbirlerini izleyen alt konu ya da davranışlar olarak sıralanmalı ve sırasıyla çocuğa öğretilmelidir. Böylece bir basamaktaki öğrenme diğerini kolaylaştıracaktır. . 7

. 6 -Bilgilerin Bir Durumdan Diğerine Aktarılmasına Yardımcı Olma: Bunun için aynı kavramların çeşitli durum ve ilişkiler içerisinde çocuğa öğretilmesi gerekmektedir. n 8

. 7 -Öğrenilenlerin Tekrarını Sağlama: Zihinsel engelli çocukların öğrendiklerini kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarmada çeşitli problemleri vardır. Bu nedenle öğrendikleri bir konuyu kısa bir süre sonra unutabilirler. Bu durumu önlemek için öğrenilen konu ya da davranışların zaman tekrarlanması sağlanmalıdır. n 9

. 8 -Öğrenmeye Güdüleme: Pekiştirilmek ve başarılı olmak, Bir çok duyunun kullanılması, öğrenilen konunun kendisi için gerekli olduğuna inanmak, öğretmenin coşkulu ve ders sürelerinin yeterli uzunlukta olması, öğrencileri öğrenmeye güdüler. 10

. 9 -Bir Defada Öğretilecek Kavramların Sayısını Sınırlama: Zihinsel yetersizlik gösteren çocuklar bir defada birden fazla kavram öğrenemezler. Bu nedenle kavramlar tek öğretilmeli. Bir kavram iyice öğrenilmeden diğerine geçilmemelidir. 11

n 10 -Öğrencinin saptanan amaçlara ulaşabilmesi için okulda ve evde yapılabilecek etkinlikler belirlenmelidir evde yapılacak etkinliklerle ilgili olarak aile mutlaka bilgilendirilmelidir 12

YÖNTEM SEÇİMİ Zihinsel yetersizliğe sahip olan çocukların eğitiminde kullanılacak yöntem seçilirken; n öğretilecek becerinin türü, n çocuğun bireysel özellikleri ve eğitsel gereksinimleri, n öğretim ortamları ve materyalleri sağlama durumu, n destek hizmetlerin alınabilirliliği göz önünde bulundurulmalıdır. 13

DOĞRUDAN ÖĞRETİM MODELİ n Konuları küçük basamaklarla sunmayı, öğrencilerin sunumlardan ne kadar yararlandıklarını belirlemek amacıyla sorumluluğun öğretmende başlayıp, öğrenciye aktarıldığı aşamalı bir yöntemdir. 14

DOĞRUDAN ÖĞRETİMİN UYGULAMA AŞAMALARI n 1. Bir önceki günün çalışmasını değerlendirmek, n 2. Model olma/sunu, n 3 Rehberli/yönlendirilmiş uygulama, n 4. Dönüt ve düzeltmelere yer verme, n 5. Bağımsız uygulamalar, n 6. Sürekli değerlendirmeler yaparak önceden işlenen konuları gözden geçirmek. 15

1. Bir önceki günün çalışmasını değerlendirmek: n Bu aşamada yeni bir konunun sunumuna başlamadan önce, önceki öğrenmeler kontrol edilir. Öğretmen günlük gözden geçirmeleri anlatılan konulara ait sorular sorarak yapabileceği gibi, verdiği ödevleri kontrol ederek de yapabilir. Günlük gözden geçirmelerde öğrencilerin önceki konuda eksikleri tamamlanır böylece bir sonraki konuya hazırlık yapılır. Öğretmen dersin ilk 5 -8 dakikasını günlük gözden geçirmeler için ayırmalıdır 16

2. Model olma/sunu: n Konuların sunumunda öğretmen aktif rol oynar, öğrenci pasiftir. Eğer sunulacak içerik kavramsa öğretmen kavramı açıklar kavramın örneklerini gösterir. Tanımsa tanımlamayı yapar. Beceriyse model olur. 17

3. Rehberli/yönlendirilmiş uygulama: Öğrenme sorumluluğunun aşamalı olarak öğrenciye geçtiği bir aşamadır. Bu aşamanın amacı öğrencinin öğrendiği konuyla ilgili alıştırmalar yapmasını sağlamaktır. Öğretmen konuyu bitirdikten sonra veya kısa sunumlardan sonra rehberli uygulamalara yer vermelidir. Rehberli uygulamalarda öğrenciye sözel, görsel ipuçları verilerek kazandırılacak amaçlarda öğrenciye bağımsızlaştırmak hedeflenir. 18

üRehberli uygulama´da 1 - İki tip soru yöneltilebilir. Birinci tip sorular belirli cevap gerektiren sorulardır. İkinci tip sorular ise cevabın nasıl bulunduğunun açıklanması gereken sorulardır. 2 - Sorular yoluyla veya yaptırılan etkinliklerle öğrencinin öğrenmesi kontrol edilir. 3 - öğretmen sorduğu sorulara verilen cevaplarla ilgili dönüt vermelidir. 4 - Öğrenci yanlış yaptığında öğretmen yanlışları düzeltmelidir. 19

4. Dönüt ve düzeltmelere yer verme: n n n Öğrencinin verdiği cevap doğru ise öğrenci aferin, çok güzel vb. pekiştirilir. Öğrencinin cevabı doğru ancak tereddütlü ise cevabın doğru olduğu belirtilir ve işlem dönütü verilir. “harikasın bu doğru çünkü. . . ” gibi. Çocuk yanlış cevap verdiğinde ise öğretmen hiçbir şey söylemeden ya soruyu basitleştirerek tekrar eder ya da model olma aşamasına geri döner. Yanlışlar düzeltilmeden geçilmemelidir. Yanlış bilgi eksikliğinden kaynaklanıyorsa sunu tekrar edilmelidir. 20

5. Bağımsız uygulamalar/Alıştırmalar: n n n Bu aşamada öğrenci aktif, öğretmen pasiftir. Rehberli uygulamalarda verilen ipuçları ve yapılan yardımlar sona erer. Öğrencinin cevapları hala tereddütlü ise bu aşamada ek rehberli uygulamalar yapılmalı, dönüt ve düzeltmelere yer verilmelidir. 21

6. Sürekli değerlendirme n n 1. Öğretim sonu değerlendirme: Bu aşamada öğrencilerin öğretim amaçlarının gerçekleştirip gerçekleştiremedikleri değerlendirilir. 2. Haftalık ve aylık gözden geçirme: Öğretilen bilgi, beceri ve kavramlar her hafta ve her ay yapılan değerlendirmelerle kontrol edilmelidir. 22

GÖZLEYEREK ÖĞRENME n n Öğrencilerin yaparak yaşayarak öğrenmelerine fırsat verildiği durumlarda zihin engeli olan öğrencinin de arkadaşını izleyerek öğrenmesi mümkündür. Öğrencinin arkadaşını rahatlıkla gözlemleyebilmesi için ortamda gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Öğretim süreci içerisinde, öğrencilerin verdikleri doğru tepkiler her seferinde pekiştirilmelidir. Başlangıç aşamasında , model olan öğretmenin ya da model olarak kullanılan öğrencinin yaptıklarının sözel olarak ta ifade edilmesi ancak sözel açıklamanın süreç içerisinde giderek azaltılması gerekir. 23

DOĞAL ÖĞRENME YÖNTEMİ Öğretmen çocuğun etkinliği başlatmasını sağlayacak ortamı oluşturur Çocuğun konuşmasını genişletmek için sorular sorar ve cevap vermesi için süre tanır. İstenen cevap gelirse cevap tekrar edilerek onaylanır vb. şekilde pekiştirilir. İstenen cevap gelmediği takdirde ipucu verilerek cevaplaması için süre tanınır gerekirse ipuçları arttırılır Tekrar, beceriyi kendisinin yapması için fırsat tanınır Doğru tepki pekiştirilir. Örnek: Makas –kağıt- şekil sıraya konur… Oyun kurma ve katılımını sağlama 24

BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİM n n n Eğitimde bilgisayarı kullanma zihinsel yetersizliğe sahip çocuklara kavram öğretiminde ve başka bazı bilgi ve becerilerin kazandırılmasında etkili bir yöntemdir. Zihinsel yetersizliğe sahip çocuklar bilgisayar sayesinde öğrenmeye daha kolay güdülenmektedir. Bilgisayar paket programları içerik, renk, şekil ve hareketlilik özellikleri ile çocukların dikkat süreleri üzerinde olumlu etki yapmaktadır. 25

İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME 26

İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME İşbirlikçi öğrenme; öğrencilerin küçük gruplar halinde çalışarak ve birbirinin öğrenmesine yardım ederek öğrenmeyi gerçekleştirme sürecidir. Kaynaştırma sınıflarında yoğunlukla kullanılan bir yöntemdir. 27

İŞBİRLİKÇİ ÖĞRENMENİN YARARLARI n Öğrencilerin dikkatlerini sürdürmelerine yardım eder. n Özel eğitime muhtaç çocukları daha kolay kabul ederek onların gelişimleri için rehberlik etmektedir. n Başkalarının fikirlerine saygılı olmayı, hoşgörülü olmayı, tartışmayı öğrenmektedirler n Öğrencilerin öz saygı ve yeterlilik duygularını geliştirmelerine yardım etmektedir n Öğrencilerin hata yapma korkusu ve kaygı düzeyini en aza indirerek öğrenme öğretme sürecine etkin katılımlarını sağlamaktadır. 28

İŞBİRLİĞİ İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR n n n n Grup ödülü/ortak ürün: Grup üyelerinin başarılı olabilmek için önce grubun başarılı olmasının gerektiğine inanmalarıdır. Olumlu bağımlılık: Esas olan amaç bağımlılığıdır. Bireysel değerlendirebilirlik: Grup başarısının tek bireylerin öğrenmesine bağlı olması durumudur. Yüz yüze destekleyici etkileşim: Grup üyelerinin birbirinin çabasını özendirmesi ve kolaylaştırmasıdır. Sosyal beceriler: kişiler arası ilişkilerin nasıl olması gerektiği öğretilmeli ve bütün öğrencilerin bunları kullanmaları özendirilmelidir. Grup sürecinin değerlendirilmesi: Grup etkinliğinin sonunda, hangi davranışların sürmesi, hangilerinin değişmesi gerektiğinin saptanmasıdır. Eşit başarı fırsatı: Öğrencilerin başarı durumlarına bakılmaksızın eşit derecede gayret etmeleri ve her öğrencinin katkısının değerlendirilmesi demektir. 29

üyeler n n n Lider Sözcü Yazıcı Zaman tutucu Cesaretlendirici Seçimlerde gönüllülük esastır, ama rollerde dönüşümlülük esastır. 30

AKRAN DESTEKLİ ÖĞRENME 31

Akran destekli öğrenme n Akran destekli öğretim, bireyin diğer bireye belirlenen konuyu materyaller kullanarak usta çırak ilişkisi içinde tecrübe aktarımı yoluyla öğrettiği, bireylerin akademik ve sosyal becerilerini geliştirmeyi hedef alan bir öğretim yöntemidir. 32

Akran destekli öğretim yöntemi üç ayrı kategoride toplanmaktadır. Tüm sınıf akran destekli öğretim yöntemi: bu yöntemde tüm sınıftaki bireyler yer alır n Farklı yaş akran destekli öğretim yöntemi: Yaşça büyük olan bireyin yaşça küçük olan bireye eğitim vermesi durumu söz konusudur. n Aynı yaş akran destekli öğretim yöntemidir: Öğretimi verecek olan akranın hedeflenen becerilerde eğitimi verecek bir düzeye sahip olması gerekir. Düşük performansa sahip birey için öğretim programı hazırlanır ve nasıl öğretilmesi gerektiği öğreten akran olarak seçilen bireye kazandırılır. Sonrasında öğreten akran, bu öğretim programını akranına uygular. n 33

Akran destekli öğretim programının basamakları şu şekildedir: n n n 1. Öğretim içeriğinin seçilmesi, 2. Öğreten akranın yetiştirilmesi, 3. Öğretimin planlanması 4. Programın uygulanması, 5. Etkinliğin değerlendirilmesi 34

n n Akran öğretimi haftada 3 kez 30 dakika yapılır, Ders saati sırasında yapılır, Her iki öğrencinin ailesi bilgilendirmelidir, Öğreten ve öğrenen kişilerin konumları kimi zaman yer değiştirmelidir. 35

Gösterip Yaptırma Yöntemi 36

Gösterip Yaptırma Yöntemi n n n Mesleki beceriyi kazandırmayı amaçlayan öğretim alanları Uygulama düzeyindeki davranışların kazandırılması Herhangi bir şeyin en uygun biçimde ya da ustaca nasıl başarılacağını 37

Öğretmen bu yöntemi uygularken: n Beceriyi önce kendi yapmalı n Becerinin zihinsel hazırlığını yaptırmalı n Her öğrenciye tekrar fırsatı vermeli n Basitten karmaşığa- adım gitmeli n Öğrenilmeden sonraki aşamaya geçmemeli n Gerekli araç gereci sağlamalı n Plan ya da krokiyi tahtaya çizmeli, n Otomatikleşinceye kadar tekrar işlem basamaklarını analiz etmeli 38

Gösterip Yaptırma Yöntemi Öğretmen (merkezde) n Davranışı göstermek n Uygulamak Öğrenci(merkezde) n Öğretmen denetiminde yapma n Tekrar etme n Model olma n Otomatik hale getirme Öğretmen ve öğrenci merkezli bir yöntem 39

HİKAYE HARİTASI YÖNTEMİ 40

n n n Türkçe dersinde metin üzerinde dinlediğini anlamaya yönelik uygulanır. Hikayenin analizi yapılır, Hikaye haritası oluşturulur. 41

HİKAYE ANALİZİ Yer Zaman Kahraman Problem Çözümü Tepki 42

HİKAYE HARİTASI Yer Zaman Kahraman Problemin çözümü Tepki 43

• Öğrencilere hikaye okunur, • Hikaye haritası üzerinde yazılar veya resimlere anlatılır, • Öğrenciye yeni bir hikaye ve hikaye haritası verilir. 44

HİK YE HARİTASI YÖNTEMİYLE ÖĞRETİMİN YARARLARI n n n Çocuğun hatırlama yeteneğini geliştirir. Çocukları aktif olarak derse katma açısından iyi bir yoldur. Çocuk soru sormayı ve cevaplamayı öğrenir. Kim, ne zaman, nasıl soruları sorulup cevaplanır. 45

PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİ 46

Problem Çözme Yöntemi n n Öğrenci merkezlidir. Öğretmenin öğrenciye sadece yardımcı olduğu bir öğrenme yoludur. Problem çözme yöntemi eleştirel düşünme becerisi geliştirme, karar verme, sorgulama ve yansıtıcı düşünme için temel beceri alışkanlıkları kazandırır. 47

Probleme dayalı öğrenme sonunda, öğrencilerin kazanabileceği beceriler A. Problem çözme becerileri B. Düşünme becerileri C. Grup çalışması becerileri D. Zamanı ayarlama becerileri E. Bilgi edinme ve değerlendirme becerileri F. İletişim becerileri 48

Problem Çözme Yöntemi/Faydaları n Öğrenci aktif olarak katılır n Algılama ve akılda tutma daha uzun süreli olur n İlerdeki sorunlara çözüm modelleri sağlar n Hem bilişsel hem duyuşsal alanda öğrenmeyi kapsar n Öğrencilerin sorumluluklarını geliştirir n İlgiyle öğrenme ve güdülenme sağlar n Nasıl bağımsız düşüneceklerini öğrenirler. n Başarısız oldukları durumlarda da öğrenirler 49

SİSTEMATİK ÖĞRETİM SIRASINDA FIRSAT ÖĞRETİMİ n n BEP’nda yer alan amaçların gerçekleştirilebilmesi için uygun öğretim fırsatı yakalamanın bir yoludur. Günlük rutinler iyi bir öğretim fırsatı sağlar. Ders sırasında veya diğer zamanlarda çocukla ilgili öğretim hedeflerimizin diğer konular içinde aynı anda gerçekleştirilmeye çalışılmasıdır. Hedeflenen bilgiyle hedeflenmeyen bilginin aynı anda sunulması, hedeflenmeyen bilgininin daha sonra planlandığı zamanda öğretimi sırasında, daha az zamanda öğrenilmesini sağlayacaktır. 50

ÇOK DUYUYA DAYALI ÖĞRETİM n n n Çok duyuya yönelik öğretim etkinliklerinin planlanması zihinsel engelli öğrencilerin eğitiminde etkili bir stratejidir. Görme , işitme, dokunma, koklama ve tad alma duyularının iki ya da daha fazlasının bir becerinin öğretiminde birarada kullanılmasıdır. Özellikle görme ve işitme duyusu ikilisinin diğer duyularla desteklenmesi öğretimin etkililiğini arttırmaktadır. 51

52