Zbilansowana dieta dla modziey Boena Wajszczyk Zakad Epidemiologii

Zbilansowana dieta dla młodzieży Bożena Wajszczyk Zakład Epidemiologii i Norm Żywienia Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie

Dzieci i młodzież w wieku szkolnym są najbardziej narażone na najmniejsze nawet błędy w żywieniu. W tym okresie ma miejsce bardzo intensywny wzrost i rozwój organizmu kończący się dojrzałością płciową. Dlatego ważne jest aby szczególnie w okresie rozwojowym zadbać o dobrze zbilansowaną dietę i kształtować prozdrowotne nawyki żywieniowe. Racjonalna dieta w okresie dzieciństwa i młodości jest warunkiem prawidłowego rozwoju i osiągnięcia optymalnej, zaprogramowanej genetycznie budowy ciała, rozwoju intelektualnego i emocjonalnego oraz zdrowia.

Zbilansowana dieta gwarantuje dostarczenie organizmowi energii i wszystkich niezbędnych składników pokarmowych w odpowiedniej ilości i odpowiednim stosunku przy uwzględnieniu liczby posiłków i ich rozłożeniu w ciągu dnia.

Prawidłowo zestawiona dieta dla młodzieży powinna dostarczać: 10 -15% energii z białka 2/3 białka (nie mniej niż połowa) powinno pochodzić z produktów zwierzęcych. Aby temu sprostać produkty zawierające białko zwierzęce powinny wchodzić w skład 3 -4 posiłków w ciągu dnia. 30% energii z tłuszczu Ograniczenie spożywania tłuszczów zwierzęcych i produktów obfitujących w cholesterol 55 -60% energii z węglowodanów Przede wszystkim węglowodany złożone zawarte produktach zbożowych z pełnego przemiału, płatkach śniadaniowych, pieczywie pełnoziarnistym i z dodatkiem ziaren, orzechy, oraz warzywa i owoce, cukier powinien być ograniczany gdyż jest źródłem „pustych kalorii”.

Struktura diety w dietach młodzieży w wieku 11 -15 lat z Warszawy % Charzewska i wsp. 1999/2000

Ø Młodzież powinna spożywać co najmniej 4 posiłki dziennie (optymalny model 5 -cio posiłkowy) z zachowaniem równomiernych przerw między nimi (nie dłuższe niż 4 godziny) i prawidłowym rozkładem energii w ramach poszczególnych posiłków. 1. Śniadanie: 2. II śniadanie: 3. Obiad: 4. Podwieczorek: 5. Kolacja 20 -25% 15 -20% 35 -40% 5 -10% 10 -15% Ø Przynajmniej jeden posiłek powinien być spożyty w szkole

Ø Zbyt długie przerwy między posiłkami wpływają niekorzystmie na organizm, dochodzi do znacznego spadku poziomu glukozy we krwi, co wpływa na zmniejszenie wydolności fizycznej i umysłowej, obniżenie zdolności koncentracji, powoduje rozdrażnienie. Ø Nieregularne spożywanie posiłków jest przyczyną otyłości oraz zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia, cukrzycy i miażdżycy. Ø Ostatni posiłek powinien być jedzony nie później niż 2 godziny przed snem.

Częstość spożywania drugich śniadań województwo podkarpackie 2002/2003 miasto wieś Hamułka J. Charzewska i wsp. Szponar i wsp.

Badania SANEPID-u z roku 2001 - sklepiki szkolne posiadało 32, 8% szkół podstawowych, 37, 7 gimnazjów Produkty mleczne Szkoły podstawowe 14, 3 Gimnazja Napoje bezmleczne 92, 1 95, 0 Pieczywo niecukiernicze 28, 9 34, 9 Gotowe kanapki 11, 6 18, 1 Pieczywo cukiernicze 80, 0 84, 3 Słodycze 95, 2 94, 7 Gorące dania 11, 2 18, 6 Owoce 12, 5 14, 9 17, 8

Wartość wskaźnika BMI w zależności od liczby posiłków spożywanych w ciągu dnia p<0, 05 Charzewska i wsp. 1999/2000

NADWAGA OTYŁOŚĆ Krawczyński i wsp. Szponar i wsp. Charzewska i wsp.

Częstość występowania otyłości i nadwagi (w %) wśród uczniów ze szkół sportowych i niesportowych (wg. kryterium Cole’a i wsp. 2000) chłopcy dziewczęta * * * * *, * p<0, 05 Charzewska i wsp.

U młodzieży w wieku pokwitania najczęściej mamy do czynienia z niedoborem w diecie: WAPNIA ŻELAZA CYNKU WITAMIN B 1 I B 2 WITAMINY D Wynika to ze zwiększonego zapotrzebowania na te składniki oraz z nieprawidłowych nawyków żywieniowych.

Zawartość żelaza w dietach młodzieży (poziom bezpieczny) mg Szponar i wsp . Czeczelewski i wsp. Błaszczyk i wsp . Waluś i wsp.

Zawartość wapnia w dietach młodzieży Szponar i wsp. Charzewska i wsp. Ustymowicz – Przysławski Paradowska Fabiszewska i wsp. -Stankoiewicz i wsp. Czeczelewski i wsp.

Zawartość witaminy D w dietach dziewcząt w wieku pokwitania oraz częstość występowania wystarczających poziomów witaminy D w surowicy. Zawartość w diecie mg Poziom wystarczający > 50 nmol/l Badanie 1 (zima 2002) 2, 53 8, 6% Badanie 2 (lato) 2, 15 82, 8% Badanie 3 (zima 2003) 2, 03 8, 6% Projekt Komisji Europejskiej „OPTIFORD”

Zawartość cynku w dietach dzieci i młodzieży w porównaniu z normą % Szajkowski Charzewska i wsp.

Właściwy dobór produktów sposobem na zwiększenie zawartości cynku w dietach młodzieży Chleb żytni jasny 0, 77 (100 g) Chleb żytni razowy 2, 54 (100 g) Chleb zwykły (100 g) 1, 17 Chleb pszenny z ziarnem pszenicy (100 g) 2, 07 Kajzerki (100 g) 0, 77 Bułki grahamki (100 g) 2, 00 Kasza jęczmienna gotowana (100 g) 0, 29 Kasza gryczana gotowana (100 g) 1, 26 Chrupki kukurydziane 0, 28 Musli z rodzynkami i orzechami ( 30 g) 0, 9 0, 23 Orzechy włoskie (30 g) 0, 82 (30 g) Chipsy solone ( 30 g) Suma dziewczęta chłopcy 3, 5 mg Suma 9, 6 mg 26, 9 % 21, 9 % % pokrycia zapotrzebowania 73, 6% 59, 7%

POJADANIE MIĘDZY POSIŁKAMI Pojadanie między posiłkami w populacji dzieci i młodzieży może być zjawiskiem pozytywnym. Zwłaszcza u osób bardziej aktywnych oraz tych, które nie są w stanie zjeść dużych objętościowo posiłków i w związku z tym często są głodne na długo przed następnym regularnym posiłkiem. Pojadanie między posiłkami może pomóc zaspokoić potrzeby energetyczne przez cały dzień. W skład pojadania powinny wchodzić owoce, warzywa, przetwory mleczne, nasiona i orzechy, soki. Nie zaleca się spożywania żywności typu „fast-food” takich jak frytki (tłuszcz 48%), hamburgery, cheesburgery (37 -47% tłuszczu), pizza (33 -33% tłuszczu) ponieważ zawierają dużo tłuszczu ponadto spożywanie tych produktów zmniejsza spożycie warzyw, owoców, produktów mlecznych, chudego mięsa i ryb, przyczynia się natomiast do konsumpcji nadmiaru tłuszczu (szczególnie nasyconego i trans). Niewystarczająca w takiej diecie jest także podaż mikroelementów i witamin.

Powody dla których dieta wegetariańska nie jest polecana w żywieniu dzieci i młodzieży § Niedostateczna ilość białka niskiej jakości nie jest w stanie pokryć zapotrzebowanie rosnącego organizmu § Niska przyswajalność składników mineralnych, przede wszystkim wapnia, żelaza i cynku. § Stosując dietę wegetariańską trudno pokryć zapotrzebowanie na witaminę B 12 i D które w produktach roślinnych w ogóle nie występują. Niedobór witaminy D często prowadzi do zaburzeń w gospodarce wapniowej co powoduje osiąganie niskiej szczytowej masy kości. Niedobór witaminy B 12 jest przyczyną anemii megaloblastycznej. ¡ Zwiększona podaż składników antyodżywczych oraz pozostałości po środkach ochrony roślin i nawozach.

PODSUMOWANIE Zarówno niedobory składników odżywczych jaki i ich nadkonsumpcja mają negatywne konsekwencje zdrowotne. Żywienie niedoborowe : v powoduje nadmierną drażliwość i zaburzenia koncentracji v zmniejsza odporności organizmu v jest przyczyną niedokrwistości v zmniejsza wydolność układu krążeniowo-oddechowego, v zwiększa ryzyko osteoporozy w wieku dojrzałym Nadmierne spożycie jest przyczyną: v próchnicy zębów v otyłości v czynnikiem ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych takich jak: miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca insulinoniezależna, nowotwory

PODSUMOWANIE cd. Szczególnego znaczenia nabiera upowszechnianie wśród młodzieży zasad prawidłowego żywienia i prozdrowotnego stylu życia. Tylko zakrojone na szeroką skalę programy edukacyjne mogą wpłynąć na poprawę zdrowia Polaków poprzez przenoszenie nabytych w młodości nawyków żywieniowych w dorosłe życie. Skuteczność żywieniowych programów edukacyjnych zmniejsza się z wiekiem, dlatego działania takie należy podejmować już we wczesnym dzieciństwie.

Dziękuję za uwagę