Zasada bezporednioci Istota zasady 31 Zasada bezporednioci wyraa

Zasada bezpośredniości

Istota zasady 31 Zasada bezpośredniości wyraża się nakazem maksymalnego zbliżenia organu procesowego dokonującego ustaleń faktycznych do przedmiotu udowodnienia – zatem okoliczności istotnych z punktu widzenia zastosowania określonych przepisów prawa materialnego. Procesowe poznanie musi mieć charakter poznania pośredniego, ale zasada bezpośredniości wymaga, aby pośrednikiem w tym poznaniu stawało się jak najmniej ogniw, choć zawsze przynajmniej jedno.

Definicje zasady bezpośredniości M. Cieślak: ujmuje zasadę w ramach trzech nakazów: sąd powinien opierać się tylko na dowodach, które zostały przeprowadzone na rozprawie sąd powinien zetknąć się bezpośrednio z materiałem dowodowym podstawę ustaleń sądu powinny stanowić przede wszystkim dowody pierwotne przed pochodnymi. S. Waltoś ujmuje zasadę bezpośredniości w ramy dwóch dyrektyw - pierwsza, wyrażająca formalny aspekt zasady, nakazuje organowi procesowemu bezpośredni, osobisty kontakt ze źródłem i środkiem dowodowym, - druga, obejmująca aspekt materialny, nakazuje dokonywanie ustaleń przede wszystkim za pomocą dowodów pierwotnych.

Obowiązywanie zasady bezpośredniości Przepisy pozytywnie wyrażające obowiązywanie zasady – art. 174, art. 93 i art. 410 kpk ? Przepisy – wyjątki pozwalające na wnioskowanie o obowiązywaniu zasady bezpośredniości – art. 389 i n. Obowiązywanie zasady bezpośredniości w postępowaniu przygotowawczym: brak normatywnych podstaw.

Wyjątki od zasady bezpośredniości na rozprawie głównej Uzasadnienie istnienia wyjątków: Brak dowodu pierwotnego (względny i bezwzględny; dowód pierwotny nie istnieje lub nie jest dostępny). Potrzeba skontrolowania dowodu pierwotnego. Uproszenie postępowania i jego przyspieszenie. Dopuszczenie tych dowodów które z istoty są pochodne (np. opinia biegłego) Ochrona szczególnych wartości w postępowaniu karnym. Szczególny model postępowania kontrolnego zakładający dokonywanie ustaleń faktycznych przy wykorzystaniu przede wszystkich dowodów pochodnych.

334 kpk od 15 kwietnia 2016 r. Przepis przewiduje przesłanie sądowi wraz z aktem oskarżenia akt postępowania przygotowawczego wraz z załącznikami.

Przesłanki dopuszczalności ujawnienia protokołów wyjaśnień w trybie 389 kpk Oskarżony odmawia wyjaśnień – w tym także odmawia odpowiedzi na pytania Oskarżony wyjaśnia, lecz odmiennie niż wyjaśniał poprzednio – zagadnienie znaczenia przesłanki odmienności Oskarżony oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta. Oskarżony nie stawił się na rozprawę (nowe brzmienie art. 389 § 2)

Zakres wyjaśnień podlegających ujawnieniu Niedopuszczalność ujawnienia protokołów zeznań, nawet na wniosek i za zgodą oskarżonego. Sąd Najwyższy: Odczytanie protokołu zeznań, jakie oskarżony złożył w postępowaniu przygotowawczym w danej sprawie w charakterze świadka, nie jest dopuszczalne nawet wtedy, gdy oskarżony o to wnosi, zagadnienie wyjaśnień obwinionego i wyjaśnienia innych postępowań przewidzianych przez ustawę. kwestia procesowego wykorzystania protokołów wyjaśnień oskarżonego, który następnie zmarł – nowa regulacja art. 389 § 3 (wolno na rozprawie odczytywać wyjaśnienia współoskarżonego, który zmarł)

Odczytanie wyjaśnień a treść zarzutu Problem dopuszczalności ujawniania wyjaśnień w zakresie, w jakim dotyczą one okoliczności odnoszących się poza treść zarzutu przedstawionego podejrzanemu przed przesłuchaniem w danym postępowaniu. 9

Wyrok SA we Wrocławiu z 31. 08. 1994 (II Akr 265/94), Zawarte w art. 334 § 1 k. p. k. zezwolenie na odczytanie wcześniejszych wyjaśnień dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy te wcześniejsze wyjaśnienia zostały złożone w trybie i w warunkach określonych w k. p. k. Z tego też powodu, nie jest dopuszczalne odczytanie w trybie art. 334 § 1 k. p. k. wcześniejszych wyjaśnień z postępowania przygotowawczego, w zakresie, w jakim oskarżony (podejrzany) przyznał się do innych czynów nie objętych treścią postanowienia w przedstawieniu zarzutów, a także nie zawartych w informacji o treści zarzutów, w sytuacji określonej w art. 276 § 1 k. p. k.

Wyrok SN z 7. 06. 2007 r. (III KK 389/05), Zawarte w art. 389 § 1 KPK zezwolenie na odczytywanie wcześniejszych wyjaśnień oskarżonego, o ile zachodzą warunki przewidziane w tym przepisie, pozwala na odczytywanie wyjaśnień złożonych przez oskarżonego (podejrzanego) w postępowaniu przygotowawczym w pełnym zakresie, a więc także w tej ich części, która nie odnosi się bezpośrednio do postawionego wcześniej podejrzanemu zarzutu, pod warunkiem że są to właśnie wyjaśnienia złożone w takim charakterze, tj. takie depozycje, które podał on do protokołu przesłuchania po przedstawieniu mu zarzutów (art. 313 § 1 KPK) lub w sytuacji, o której mowa w art. 308 § 2 KPK.

Sposób odczytania i inicjatywa w zakresie odczytania protokołów wyjaśnień Art. 389 § 1: „wolno na rozprawie odczytywać tylko w odpowiednim zakresie treść protokołów jego wyjaśnień złożonych poprzednio”:

Przesłanki odczytania protokołów zeznań świadka Bezwzględna niemożność bezpośredniego uzyskania zeznań świadka: 1. świadek bezpodstawnie odmawia zeznań, 2. świadek oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta, 3. świadek przebywa za granicą, 4. świadkowi nie można było doręczyć wezwania, 5. świadek nie stawił się na przesłuchanie z powodu niedających się usunąć przeszkód, 6. świadek zmarł,

cd Względne (usuwalne) przeszkody wykluczające bezpośrednie przesłuchanie świadka: 1. zaniechanie bezpośredniego przesłuchania ze względów ekonomii procesowej (art. 392), 2. zaniechanie wezwania świadka mającego stwierdzić okoliczności, którym oskarżony nie zaprzeczył (zgodnie z art. 333 § 2), 3. zaniechanie bezpośredniego przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego w sprawie o przestępstwa z rozdz XXV i XXVI kk zgodnie z art. 185 a oraz świadka małoletniego zgodnie z art. 186, 4. niestawiennictwo świadka wynikające z przeszkód zbyt trudnych do usunięcia Przesłanką opierającą się na potrzebie kontroli jest złożenie zeznania odmiennego od złożonego poprzednio.

Art. 350 a Przewodniczący składu orzekającego może zaniechać wezwania na rozprawę świadków, którzy zostali przesłuchani, przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, które nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie, w szczególności takie, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył. Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 182

Sposób realizacji odczytania w trybie art. 391 - Obecnie zbliżony do omówionego powyżej w kontekście art. 389; - Przewodniczący umożliwia wypowiedzenie się świadkowi (o ile jest obecny) co do treści protokołu i wyjaśnienie sprzeczności

Przedmiot odczytania w art. 391 Dopuszczalność odczytania zeznań zmarłego świadka uprawnionego do skorzystania z prawa do odmowy zeznań Zagadnienie dopuszczalności wykorzystania protokołów zeznań złożonych poza postępowaniem karnym: art. 83 kpa specyfika zeznań z art. 50 kpa (wyjaśnienia i zeznania na piśmie złożone na żądanie organu, niekoniecznie osobiście) – ewentualne ujawnienie w trybie art. 393 par. 1 Wyjaśnienia składane przez stronę w ramach rozprawy administracyjnej nie stanowią dowodu i nie są równoważne z przesłuchaniem strony

Zeznania z procedury cywilnej Dowód z przesłuchania stron w post. cywilnym: art. 304 kpc in fine, zgodnie z którym do dowodu z przesłuchania stron mają zastosowanie odpowiednio przepisy dotyczące świadków Dowodu z przesłuchania stron nie dostarcza tzw. wysłuchanie informacyjne prowadzone w trybie art. 212 kpc Zgodnie z art. 1191 § 1 kpc prawem sądu polubownego jest prowadzenie postępowania dowodowego w tym przesłuchanie świadków. Postępowanie polubowne znajdując swoją pierwotną podstawę w treści kpc (art. 1161 i n. ) stanowi w rozumieniu art. 391 kpk inne postępowanie przewidziane przez ustawę.

Odczytanie protokołów czynności państwa obcego Uzyskanych w wyniku pomocy prawnej wynika wprost z art. 587 kpk: Sporządzone na wniosek polskiego sądu lub prokuratora protokoły oględzin, przesłuchań osób w charakterze oskarżonych, świadków, biegłych lub protokoły innych czynności dowodowych, dokonanych przez sądy lub prokuratorów państw obcych albo organy działające pod ich nadzorem, mogą być odczytywane na rozprawie na zasadach określonych w art. 389, 391 i 393, jeżeli sposób przeprowadzenia czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Dopuszczalne jest odczytanie na rozprawie w odpowiednim zakresie na zasadach określonych w art. 391 k. p. k. , protokołów zeznań świadka złożonych przez niego w postępowaniu przygotowawczym, prowadzonym przez prokuratora państwa obcego albo organ działający pod jego nadzorem lub przed sądem państwa obcego, jeżeli sposób przeprowadzenia tych czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej, mimo że czynności te nie zostały podjęte na wniosek polskiego sądu lub prokuratora (art. 587 k. p. k. ) ani też przed przejęciem ścigania (art. 590 § 4 k. p. k. ). (SN 28. 03. 2002, V KKN 122/00)

Podstawę takiego odczytania stanowi odpowiednio art. 389 i art. 391 wprost, nie zaś art. 587 kpk 20

Specyfika stosowania art. 333 par. 2 i 392 kpk art 392 kpk – brak niezbędności bezpośredniego przesłuchania oceniany przy uwzględnieniu: wagi przedmiotu dowodu stopnia trudności oceny dowodu art. 333 kpk – doniosłość przede wszystkim w odniesieniu do przedmiotu udowodnienia nie zaś środka dowodowego (zeznania świadków stwierdzających okoliczności, którym oskarżony nie zaprzeczył w wyjaśnieniach; lub świadek przebywa za granicą)

WZ 13/07 postanowienie SN z 4 maja 2007 r. W świetle treści art. 392 § 1 k. p. k. tylko w przypadku, gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne, a więc jeżeli dowód taki nie ma zasadniczego znaczenia dla sprawy, nie pozostaje w zasadniczej sprzeczności z innymi dowodami i jest wewnętrznie niesprzeczny, może być odczytywany na rozprawie głównej.

Wyrok SN z 6 października 2006 III KK 42/06 1. Gdy oskarżeni nie przyznają się do zarzucanych im czynów, to niezbędne jest przesłuchanie na rozprawie pokrzywdzonych, a nie korzystanie z możliwości ujawnienia ich zeznań składanych w innych sprawach. 2. Jeżeli zeznania świadka dotyczą okoliczności o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, a przy tym są sprzeczne z wyjaśnieniami oskarżonych lub innymi dowodami w sprawie, to nieodzowne jest bezpośrednie przeprowadzenie dowodu z tych zeznań na rozprawie głównej.

SA w Krakowie II AKa 135/06 Na podstawie art. 392 k. p. k. odczytaniu na rozprawie podlegają protokoły czynności sporządzone nie tylko w postępowaniu przygotowawczym w badanej sprawie, ale także "w innym postępowaniu", zatem nie tylko w postępowaniu karnym, ale i w każdym innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę.

Art. 393 par. 3 - Wielka Nowela wprowadziła możliwość odczytania wszelkich dokumentów prywatnych powstałych poza postępowaniem karnym – choćby dla jego celów; - Dokument prywatny zgodnie z art. 174 nie może jednak prowadzić do zastąpienia wyjaśnień lub zeznań; - Zagadnienie tzw. opinii prywatnej jako dokumentu prywatnego

Postanowienie SN z 4 stycznia 2005 r. V KK 388/04 Opinia prywatna, czyli pisemne opracowanie zlecone przez uczestnika postępowania, a nie przez uprawniony organ procesowy, nie jest opinią w rozumieniu art. 193 k. p. k. w zw. z art. 200 § 1 k. p. k. , i nie może stanowić dowodu w sprawie.

I CSK 57/10, wyrok SN z 17. 11. 2010 KPC: Dowód z opinii biegłego nie może być zastąpiony przez opinię wykonaną przez biegłego na zlecenie prywatne strony gdyż nie jest to tryb przewidziany w kodeksie postępowania cywilnego Opinia taka jest dokumentem prywatnym a nie jest dowodem z opinii biegłego

Zmiana 394 par 2 § 2. Protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie można uznać bez ich odczytania za ujawnione w całości lub w części. Należy jednak je odczytać, jeżeli wnosi o to strona, która nie miała możliwości zapoznania się z ich treścią. Przepis art. 392 § 2 stosuje się odpowiednio. 40

Wyjątki od zasady bezpośredniości w postępowaniu ponownym Dopuszczalność poprzestania na ujawnieniu dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie orzeczenia Podstawa ustalenia powyższego zakresu - Sąd odwoławczy w odniesieniu do określonego dowodu przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji może się wypowiedzieć: pozytywnie, stwierdzając, że sposób jego przeprowadzenia nie miał wpływu na uchylenie orzeczenia; negatywnie, stwierdzając, że sposób przeprowadzenia danego dowodu miał związek z uchyleniem zaskarżonego orzeczenia; -nadto może nie wypowiedzieć się wcale, pomijając milczeniem związek danego z dowodu z wyrokiem uchylającym.

cd Dwa poglądy: jedynie wyraźne wskazanie przez sąd odwoławczy braku związku pomiędzy dowodem, a uchyleniem orzeczenia pozwala na ujawnienie tego dowodu z postępowaniu ponownym z pominięciem konieczności bezpośredniego przeprowadzenia Sąd Najwyższy stwierdza że milczenie sądu odwoławczego co do określonego dowodu oznacza brak jego związku z uchyleniem orzeczenia (uchwała I KZP 19/01))

Odmienna ocena dowodów przez sąd ad quem a orzekanie reformatoryjne A, Kaftal: kodeks dopuszcza dokonywanie ustaleń faktycznych jedynie na podstawie odmiennej oceny przeprowadzonych w pierwszej instancji SN: ograniczał go do sytuacji, w których: „zebrane dowody mają jednoznaczną wymowę, a ich ocena przez sąd pierwszej instancji była oczywiście błędna (V KRN 449/73) SN w wyroku z 8. 11. 2002: Odmienna ocena w postępowaniu odwoławczym dowodów przeprowadzonych przez sąd I instancji - jeżeli przewód sądowy nie został w tym postępowaniu uzupełniony - dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy ma jednoznaczną wymowę, a jego ocena dokonana przez sąd meriti jest błędna w stopniu oczywistym.

cd 32 R. Kmiecik: nie jest możliwa zmiana na niekorzyść oskarżonego ustaleń faktycznych przez sąd ad quem w sytuacji, gdy sąd ten nie prowadzi uzupełniającego postępowania dowodowego, a opiera się jedynie na odmiennej ocenie materiału zgromadzonego przed sądem pierwszej instancji

Funkcjonariusz policji jako świadek ze słyszenia Oskarżony po opuszczeniu izby zatrzymań, w trakcie rozmowy ze świadkami, którzy w sprawie tej zaangażowani byli służbowo, jako funkcjonariusze wykonujący czynności operacyjne, posiadał status świadka, a nie podejrzanego. W sytuacji zatem, w której następnie (za wyjątkiem pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego) oskarżony zaprzeczał sprawstwu, niedopuszczalnym byłoby dokonywanie ustaleń faktycznych w oparciu o zeznania świadków - funkcjonariuszy Policji wykonujących czynności służbowe - którym oskarżony, wówczas jeszcze świadek, przekazywałby okoliczności związane ze zdarzeniem. (wyrok SA w Katowicach z 12. 09. 2005 I Aka 249/05)

kpc Art. 235 Postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, który może powierzyć wykonywanie niektórych czynności dowodowych sędziemu wyznaczonemu lub sądowi wezwanemu. Dokonanie przez sąd ustaleń faktycznych w oparciu o dowody, które nie zostały w formalny sposób dopuszczone i przeprowadzone na rozprawie, narusza ogólne reguły postępowania dowodowego w zakresie bezpośredniości,

„Dowód z akt” SA w Rzeszowie I ACa 250/13 Zasada bezpośredniości przewidziana w art. 235 KPC nie ma charakteru bezwzględnego. Pozwala ona na przeprowadzenie dowodu z dokumentów, które znajdują się w aktach innej sprawy, z tym, że dowód taki powinien polegać na wskazaniu treści poszczególnych dokumentów, a nie akt całej sprawy, ponieważ art. 244 KPC przewiduje tylko dowód z dokumentów, a nie dowód z akt innej sprawy.

235 cd Sprzeczne z zasadą bezpośredniości wyrażoną w art. 235 KPC, a przez to niedopuszczalne jest ustalanie faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie wyłącznie w oparciu o dowody przeprowadzone w innym postępowaniu. Dowody przeprowadzone w innej sprawie mogą być wykorzystane jako materiał pomocniczy przy ocenie wiarygodności i mocy dowodów przeprowadzonych bezpośrednio przed sądem

Wyrok sądu karnego a ustalenia sądu cywilnego SA w Warszawie 13. 01. 2016 (VI Aca 27/15) Stosownie do treści art. 11 k. p. c. ustalenia zawarte w wydanym w postępowaniu karnym prawomocnym wyroku skazującym za popełnienie przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym co do faktu popełnienia przestępstwa. Nie są zatem wiążące w postępowaniu cywilnym wszystkie ustalenia faktyczne, których dokonał sąd w wyroku karnym. W postępowaniu cywilnym możliwe jest dokonanie dodatkowych ustaleń, istotnych z punktu widzenia przesłanek odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody, które nie były istotne dla określenia znamion przestępstwa i podstaw odpowiedzialności karnej.

CD: Niedopuszczalne jest zastępowanie wymaganych przez prawo własnych, samodzielnych ustaleń sądu orzekającego, ustaleniami poczynionymi w innej sprawie pozostającej w związku faktycznym i jurydycznym. Zatem dokonanie przez sąd ustaleń faktycznych na podstawie dowodów, które nie zostały w formalny sposób dopuszczone i przeprowadzone na rozprawie, narusza ogólne reguły postępowania dowodowego w zakresie bezpośredniości, jawności, równości stron i kontradyktoryjności.

Problem dowodu z „akt sprawy” (SN III CSK 465/14) • Co do zasady poszczególne protokoły zeznań świadków, stron, opinii biegłych zawarte w innych aktach sądowych są dokumentami w rozumieniu art. 244 k. p. c. • Możliwe jest dopuszczenie poszczególnych, ściśle określonych dokumentów. Wydając postanowienie dowodowe sąd powinien ujawnić te dokumenty w taki sposób, aby strony mogły się ustosunkować do treści każdego z tych dokumentów i zgłosić odpowiednie wnioski.

„Pisemne zeznanie” świadka w kpc • Niedopuszczalne jest zastąpienie takiego dowodu przez oświadczenia pisemne • Takie ujęcie instytucji zeznań umożliwia stronom uczestniczenie w postępowaniu dowodowym, poprzez zadawanie pytań świadkom i biegłym oraz ustosunkowywanie się do przeprowadzanych dowodów. • Protokół zeznań w innej sprawie (mimo że jest dokumentem urzędowym) nie może zatem zastąpić przesłuchania bezpośrednio przed sądem orzekającym.

KPC – opinia biegłego z innego postępowania cywilnego (SA w Krakowie I Aca 640/15) Za niezgodne z zasadą bezpośredniości uznać należy dokonywanie przez sąd ustaleń w oparciu o opinię biegłego wydaną w innym postępowaniu.

Zakres materiałów stanowiących podstawę wydania opinii przez biegłego – czy odrębne postepowanie dowodowe? • Biegły sądowy może i często korzysta z materiałów zgromadzonych poza postępowaniem sądowym. Jednak taka sytuacja ma miejsce jedynie wówczas gdy dochodzi do uzupełnienia postępowania dowodowego, a nie jego przeprowadzenia w całości. • Zgodnie z art. 235 § 1 k. p. c. postępowanie dowodowe w zasadzie odbywa się przed sądem orzekającym.

Sąd wezwany a sędzia wyznaczony pojęcie „odezwy” Postępowanie dowodowe lub jego część zamiast sądu orzekającego może przeprowadzić tylko sędzia wyznaczony lub sąd wezwany. Zlecenie przeprowadzenia dowodu następuje w postanowieniu dowodowym. Odezwa o udzielenie przez sąd wezwany pomocy prawnej (art. 235 k. p. c. ) nie jest orzeczeniem ani zarządzeniem, należy do grupy czynności techniczno-organizacyjnych.

Treść odezwy – Regulamin urzędowania sądów powszechnych We wniosku lub zleceniu przeprowadzenia dowodu lub dokonania innej czynności przez sąd wezwany, zwanych dalej "odezwą" należy dokładnie określić, jakie czynności mają być dokonane, oznaczyć wyczerpująco fakty i okoliczności podlegające stwierdzeniu przez poszczególne osoby, a w razie potrzeby - przytoczyć fakty i okoliczności, na które należy zwrócić szczególną uwagę.

Odezwa cd: W odezwie należy również wskazać adresy osób, które mają być przesłuchane lub zawiadomione o terminie czynności i podać, które z osób mają być przesłuchane po odebraniu przyrzeczenia. Odezwę podpisuje przewodniczący posiedzenia lub rozprawy. Do odezwy dołącza się w razie potrzeby odpisy dokumentów z akt sprawy; akta w całości lub w części dołącza się tylko w razie konieczności i jeżeli nie wstrzyma to biegu postępowania.

Przesłanki przeprowadzania dowodu w drodze pomocy sądowej: Wyjątki od przeprowadzenia dowodu przed sądem orzekającym uzasadnione są właściwościami fizycznymi lub technicznymi dowodu lub miejscem, w którym się znajdują. Poważne niedogodności to np. stan osoby, która powinna być przesłuchana w charakterze świadka, pozbawienie wolności, znaczna odległość miejsca zamieszkania od siedziby sądu orzekającego. Przykładem sytuacji, w której charakter dowodu uniemożliwia przeprowadzenie go przed sądem orzekającym może być potrzeba oględzin przedmiotu (np. nieruchomości położonej daleko od siedziby sądu)