Zarzdzanie rodowiskiem dr Anetta Zieliska 1 LITERATURA UZUPENIAJCA

Zarządzanie środowiskiem dr Anetta Zielińska 1

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA 1. 2. 3. 4. 5. Zarządzanie środowiskiem. Teraźniejszość i przyszłość, red. B. Poskrobko, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 2003. Poskrobko B. , Zarządzanie środowiskiem, PWE, Warszawa 1998. Podstawy ekonomii środowiska i zasobów naturalnych, red. B. Fiedor S. Czaja, A. Graczyk, Z. Jakubczyk, Wydawnictwo C. H Beck, Warszawa 2002. Prawo środowiskowe dla ekonomistów, red. S. Czaja, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2007. Gospodarka a środowisko i ekologia, red. K. Małachowski, Wydawnictwo Fachowe Cedetu Sp. Z o. o. , Warszawa 2007. 2

6. Becla A. , Czaja S. , Zielińska A. , Ecological information management in the context of sustainable development. Chosen issues, Wydawnictwo I-Bis, Wrocław-Jelenia Góra 2010. 7. Becla A. , Czaja S. , Zielińska A. , Analiza kosztów-korzyści w wycenie środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo DIFIN, Warszawa, 2012. 3

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA • Ekonomia jest nauką badającą, jak sobie radzić z rzadkością, a zatem brakiem nieograniczonej dostępności dóbr. • Jest to nauka, która pozwala na racjonalne zaspokojenie ludzkich potrzeb. Przedmiotem ekonomii są relacje zachodzące pomiędzy człowiekiem a wszelkimi dobrami i zasobami, co oznacza, że przedmiotem działalności ekonomicznej jest także środowisko przyrodnicze. Relacje zachodzące między gospodarowaniem a środowiskiem wskazują na dynamiczny charakter gospodarowania i statyczny charakter środowiska. 4

• Dla ekonomii problem ochrony środowiska pojawia się dopiero wtedy, gdy efekty zanieczyszczenia są na tyle istotne, że zmuszają podmioty gospodarcze lub budżety państw do ponoszenia nakładów w celu podjęcia przeciwdziałań. Efekty zanieczyszczeń poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego poddawane są wycenie i estymacji, tak aby było możliwe wyrażenie ich w jednostkach pieniężnych. 5

• Uwzględnienie czynnika ekologicznego w naukach ekonomicznych stało się koniecznością, za przyczynę tego stanu rzeczy uważa się wielkość zagrożeń ekologicznych, takich jak np. : Ø efekt cieplarniany (szklarniowy) spowodowany zwiększoną ilością zanieczyszczeń w atmosferze, a w szczególności wzrostem zawartości dwutlenku węgla. Charakterystyczną właściwością dwutlenku węgla jest to, że przepuszcza krótkofalowe promieniowanie Słońca i pochłania długofalowe, cieplne promieniowanie z Ziemi przeciwdziałając wypromieniowaniu ciepła z Ziemi. 6

cd. efekt cieplarniany Wzrost globalnej emisji gazów cieplarnianych o dalsze 37% i 52% (rok 2050. Może on doprowadzić w roku 2050 do podwyższenia temperatury na świecie powyżej poziomu przedindustrialnego, o 1, 7– 2, 4°C, a w konsekwencji do nasilenia fal upałów, suszy, sztormów i powodzi oraz towarzyszących im poważnych szkód infrastruktury i zniszczeń upraw rolnych; 7

Ø niszczenie warstwy ozonowej „dziury” ozonowej przypisuje się głównie wzrastającej zawartości freonów w atmosferze. Freon w atmosferze ulega rozpadowi pod wpływem nadfioletowego promieniowania słonecznego dostarczając atmosferze katalizatora rozpadu ozonu jakim jest chlor. Natomiast ozon stanowi warstwę ochronną przed szkodliwym dla biosfery promieniowaniem ultrafioletowym i ma decydujący udział w bilansie energetycznym Ziemi; 8

Ø niszczenie lasów wyrąb lasów tropikalnych, Ø erozję gleb czy Ø postępujący deficyt wody. Niedobory zasobów wody będą się pogłębiały ze względu na niewłaściwe gospodarowanie jej zasobami oraz zmiany klimatyczne. Liczba ludzi zamieszkujących obszary dotknięte poważnymi brakami wody ma zwiększyć się o kolejny miliard do ponad 3, 9 miliarda. 9

• W ekonomii o ochronie środowiska mówi się raczej o pożądanym stanie środowiska przyrodniczego i o optymalnym (z punktu widzenia ekonomicznego) poziomie zanieczyszczeń niż o zupełnym ich wyeliminowaniu. • Pożądany stan środowiska przyrodniczego osiągany jest wówczas, gdy społeczne koszty jego ochrony są równe lub zbliżone do społecznych kosztów zniszczenia poszczególnych jego walorów. 10

• Praktycznie każda działalność gospodarcza człowieka, a więc to, co jest przedmiotem badań ekonomii, wymaga użytkowania szeroko rozumianych zasobów naturalnych: powietrza, surowców mineralnych, wody, energii itp. • Zarządzanie środowiskiem jako element gospodarowania na rzecz zapewnienia zrównoważonego rozwoju. • Nowe postrzeganie rozwoju poprzez zrównoważony rozwój. 11

Zgodnie z zapisem art. 3 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62 z 2001 r. , poz. 627, z późniejszymi zmianami), jeżeli mówi się o zrównoważonym rozwoju, należy przez to rozumieć taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego jak i przyszłych pokoleń. 12

• Gospodarowanie jest podstawowym procesem aktywności ludzkiej. Gospodarowanie przybiera postać produkcji lub konsumpcji: Ø Produkcja to działalność ludzka przystosowująca zasoby i siły przyrody w celu wytworzenia dóbr lub świadczenia usługi. Ø Konsumpcja polega natomiast na wykorzystaniu wytworzonych (a w niektórych przypadkach nieprzetworzonych) dóbr lub usług w celu zaspokojenia określonej ludzkiej potrzeby. 13

• W teorii ekonomii gospodarowanie traktowane jest jako proces wyboru decyzyjnego warunkowany z jednej strony nieograniczonymi potrzebami człowieka, z drugiej natomiast rzadkimi zasobami. We współczesnej ekonomii rosnąca ilość i zróżnicowanie potrzeb ludzkich (nadkonsumpcja) traktowana jest jako wyraz rozwoju cywilizacyjnego człowieka. • W procesie gospodarowania środowisko przestało być traktowane jako dobro wolne. 14

• Rzadkość zasobów jest generalnym problemem nauki ekonomii i działalności gospodarczej. Jest wynikiem relacji między potencjalnym zapotrzebowaniem ludzi na dobra i usługi a ich ograniczonymi ilościami. • Stopień rzadkości danego dobra (usługi) zależy od relacji między potencjalnym zapotrzebowaniem na nie, a jego ilością, która pozostaje do naszej dyspozycji. Relacja ta jest niejednakowa w czasie, przestrzeni i sytuacji funkcjonowania człowieka. Rzadkość jest zatem relacją względną i zmienną. 15

• Gospodarowanie jest procesem ciągłego dokonywania wyboru pomiędzy różnymi alternatywnymi możliwościami wykorzystania zasobów. Wszystkie zasoby są rzadkie, ale większość z nich daje się alternatywnie zastosować. To niesie określone konsekwencje wykorzystania gospodarczego zasobów. • Gospodarowanie jako relacja między: środowiskiem, pracą, kapitałem i wiedzą. 16

• Zarządzanie środowiskiem to nauka i działalność praktyczna, polegająca na projektowaniu, wdrażaniu, kontrolowaniu lub koordynowaniu procesów gospodarowania środowiskiem. • Procesy gospodarowania środowiskiem: 1) użytkowanie środowiska (bezpośrednie i pośrednie), 2) ochrona środowiska, 3) kształtowanie środowiska na różnych poziomach organizacji przyrody (genetycznym, gatunkowym, ekosystemowym i krajobrazowym). 17

Ad. 1) Użytkowanie środowiska to korzystanie przez człowieka z zasobów i walorów przyrody: • Użytkowanie bezpośrednie – korzystanie ze środowiska celem zabezpieczenia podstawowych procesów życiowych w organizmie człowieka, wielu procesów rozwojowych gatunku, zaspokojenia potrzeb duchowych. • Użytkowanie pośrednie – korzystanie ze środowiska w procesach działalności gospodarczej. Umożliwia zabezpieczenie potrzeb życiowych człowieka. 18

Ad. 2) Ochrona środowiska to ograniczenie lub ukierunkowanie korzystania z ożywionych i nieożywionych zasobów i walorów przyrody celem zapewnienia ciągłości ich użytkowania i utrzymania właściwej jakości elementów biosfery. Ad. 3) Kształtowanie środowiska to świadome wprowadzenia zmian w ekosystemach, czyli pomoc człowieka w takim ukierunkowaniu rozwoju ekosystemów, które nie spowodują ich degradacji, a jednocześnie przyniosą możliwie największe, długotrwałe korzyści gospodarcze i społeczne. 19

• Przezwyciężanie kryzysu ekologicznego to nie tylko proekologiczne „usprawnianie” istniejących systemów wytwarzania i zarządzania, ale jednocześnie zmiana w koncepcji funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa. • Należy przeorientować główne cele systemów organizacji i zarządzania. Zmiany powinny dotyczyć właściwego gospodarowania środowiskiem, pracą, kapitałem i wiedzą w celu zapewnienia najlepszych warunków rozwoju ludzkości. 20

• Należy ukierunkować system zarządzania na rozwój: - wiedzy pracowników (produkcji i usługi), - jednakowe traktowanie potrzeb materialnych i pozamaterialnych człowieka, - odmaterializowanie produkcji i usług, - właściwe gospodarowanie czasem i przestrzenią. 21

• Istotnym jest aby dostrzegać: - prawo do życia, - znaczenie i rola innych gatunków, - potrzeba istnienia ekosystemów i krajobrazów. • Potencjalne bariery w wdrażaniu zmian: - ekonomia, - świadomość społeczna. • Absolwentów polskich uczelni uczy się tego co było, a nie to co ich czeka w XXI wieku!!!!! 22

• System ekologiczny pełni dwie ważne funkcje, bez których system ekonomiczny nie mógłby działać: Ø stanowi źródło wszelkiego rodzaju zasobów naturalnych, Ø przejmuje wszelkie odpady powstające w czasie produkcji i konsumpcji. 23

• Jako system otwarty możemy traktować układ: społeczeństwogospodarkaśrodowisko przyrodnicze 24

• Układ ten stanowi makrosystem składający się z trzech podsystemów: Ø społeczeństwa, którego elementami są ludzie; Ø gospodarki, obejmującej całokształt procesów produkcji i konsumpcji; Ø środowiska przyrodniczego (przyrody), która obejmuje atmosferę, litosferę, hydrosferę i biosferę. 25

• Zasoby ekonomiczne można podzielić na: Ø zasoby kapitałowe, Ø zasoby ludzkie, Ø zasoby naturalne. 26

• Do zasobów naturalnych zaliczamy: Ø przestrzeń geograficzną wraz z kompleksem glebowo-fizjograficznym, Ø zasoby mineralne, Ø zasoby wodne, Ø zasoby biotyczne (rośliny i zwierzęta), Ø użytki (trudno mierzalne i niemierzalne komponenty przyrody). 27

• Jeden z podziałów dzieli zasoby naturalne na: Ø zasoby nieodnawialne (rudy metali, ropa naftowa, gaz, węgiel, siarka, kamienie użyteczne itp. ), Ø zasoby odnawialne. 28

• Zasoby można podzielić na rezerwy: Ø bieżące – to zasoby surowcowe, które są zmierzone, zlokalizowane, całkowicie rozpoznane i w każdej chwili mogą być wydobywane i poddane procesom przetwarzania, Ø potencjalne – uzależnione są od ceny eksploatacji, Ø zapasy surowcowe. 29

• W nauce o zrządzaniu środowiskiem największą uwagę przywiązuje się do systemu zarządzania środowiskiem. • System zarządzania środowiskowego to część ogólnego systemu zarządzania w zakresie struktury organizacyjnej, planowania, decydowania, zasad i procedur postępowania oraz części procesów i środków niezbędnych do zrealizowania polityki środowiskowej jednostki. 30

• Świadomość ekologiczna jako składowa świadomości społecznej, obejmuje pewien typ postaw, ocenianych z punktu człowieka do szeroko rozumianej przyrody. • Świadomość ekologiczna wyraża się szacunkiem dla przyrody, unikaniem działań stwarzających zagrożenie dla środowiska, podejmowaniem prac na rzecz zachowania różnorodności biologicznej. 31

• Świadomość ekologiczną można rozpatrywać w dwóch ujęciach: - szerszym - jako całokształt uznawanych idei i poglądów oraz poznanych zasad kształtowania relacji: człowiek środowisko; - węższym (praktycznym) - świadomość ekologiczna jest stanem wiedzy, poglądów i wyobrażeń o środowisku przyrodniczym, jego antropogennym obciążeniu, stopniu wyeksploatowania, zagrożenia i ochrony, a także o sposobach i instrumentach sterowania użytkowaniem i ochroną środowiska. 32

• Narodowy Program Edukacji Ekologicznej określa świadomość ekologiczną jako stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego zasobach oraz zagrożeniach wynikających z działalności człowieka, a także stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania, użytkowania i ochrony środowiska. 33

• Proces kształtowania się świadomości ekologicznej społeczeństwa dzieli się na ogół na trzy stadia: 1) okres potocznej świadomości ekologicznej, 2) okres kształtowania elementów ideologicznej świadomości ekologicznej, 3) okres powszechnej, naukowej świadomości ekologicznej, rozumianej jako względnie spójny system. 34

Ad. 1) Świadomość ekologiczna potoczna w podstawowej mierze opiera się na wiedzy przyswajanej z wykorzystaniem zdrowego rozsądku, codziennych kontaktów z przyrodą, a więc obserwacji lub opinii najbliższego środowiska na ten temat. 35

Ad. 2) Świadomość ekologiczna o charakterze ideologicznym, stanowi zespół przekonań, poglądów i dyrektywy działania zorientowanych na realizacje celów i wartości ekologicznych. Poglądy tego typu występują przeważnie w postaci programów partii i ruchów proekologicznych. 36

Ad. 3) Świadomość ekologiczna o charakterze naukowym, to wiedza ekologiczna typu naukowego. Dostarczają ją nauki przyrodnicze, medyczne, techniczne, ekonomiczne, a także społeczne. Tego typu świadomość oparta jest na wynikach badań, a także na wiedzy pochodzącej z innych źródeł. Jest ona udziałem wąskiej kategorii osób, ale jej ranga i znaczenie poszerza się drogą edukacji ekologicznej, poprzez proekologiczne działania jednostek i grup społecznych. 37

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) „System Zarządzania Środowiskiem można zdefiniować, jako zbiór składający się z powiązanych relacjami elementów współdziałających ze sobą dla osiągnięcia założonego celu, przy czym środowisko należy traktować jako układ dynamiczny, który może zachować się często w sposób tym trudniej przewidywalny im więcej posiada wariantów możliwych zachowań”. (M. Turek, M. Chaber, 2001) 38

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) SZŚ można określić jako pomoc, narzędzie w walce z negatywnym wpływem przedsiębiorstwa na środowisko przyrodnicze. Umożliwia on każdemu przedsiębiorstwu na ciągły, systematyczny nadzór, kontrolę nad wpływem jaki wywiera na otaczające środowisko. SZŚ ma na celu poprawę relacji, zachowania równowagi pomiędzy działalnością człowieka a naturalnym środowiskiem. SZŚ stanowi część ogólnego systemu zarządzania przedsiębiorstwem, dzięki któremu organizacja określa politykę i strategię środowiskową. 39

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) SZŚ pozwala przedsiębiorstwu na uporządkowanie i ustalenie priorytetowych zadań środowiskowych. Głównym celem SZŚ określonym przez jego twórców jest wyznaczenie elementów, na które przede wszystkim należy położyć nacisk, czyli: - ograniczenie zanieczyszczeń, - zapobieganie powstawania odpadów, - zagospodarowanie odpadów, - minimalizacja powstawania odpadów u źródeł. 40

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) System Zarządzania Środowiskiem może: Ø obniżyć koszty wewnętrzne, Ø stać się bardziej konkurencyjny na rynku, Ø poprawić wizerunek firmy, Øpostępować według regulacji prawnych oraz ustalić system mający na celu zgodność z tymi regulacjami. 41

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) SZŚ umożliwia organizacji określenie polityki i celów środowiskowych, ich realizację oraz wykazanie, że zostały one osiągnięte. 42

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) Najbardziej znanym SZŚ jest system ISO 14000, którego główny celem jest doskonalenie ogólnych efektów działalności środowiskowej, zgodnie z polityką ekologiczną przedsiębiorstwa. Rodzina norm ISO 14000 wywodzi się z zobowiązania ISO do wsparcia zrównoważonego rozwoju omawianego na Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i rozwój” w Rio de Janeiro w 1992 r. 43

Rodzina norm ISO 14000 System zarządzania środowiskowego Auditowanie i badania związane ISO 19011: 2002 ISO 14015: 2001 Ocena cyklu życia ISO 14040: 2006 ISO 14044: 2006 ISO/TR 14047: 2003 ISO/TR 14049: 2000 ISO/TS 14048: 2002 ISO 14001: 2004 ISO 14004: 2004 Ocena efektów działalności środowiskowej ISO 14031: 1999 ISO 14032: 1999 Organizacja Etykietowanie ISO 14020: 2000 ISO 14021: 1999 ISO 14024: 1999 ISO 14025: 2006 środowiskowe Projektowanie pod kątem środowiska ISO/TR 14062: 2002 ISO Guide 64: 2008 Komunikowanie zagadnień środowiskowych (ISO 14063) Gazy cieplarniane (ISO 14064 i ISO 14065) Terminologia ISO 14050: 2002 Wyrób 44

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) Normy ISO stanowią narzędzie dla wszystkich trzech wymiarów zrównoważonego rozwoju – środowisko, aspekty ekonomiczne i społeczne: - Normy serii ISO 14000 - zarządzanie środowiskowe, - Normy ISO dla wyrobów, usług, materiałów, systemów – promują efektywność i skuteczność, ułatwiają handel i upowszechnianie nowych technologii – wymiar ekonomiczny, - Pozytywny wpływ norm ISO dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa, ISO 26000 – odpowiedzialność społeczna – wymiar społeczny. 45

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) Normy dotyczące systemów zarządzania są narzędziem umożliwiającym organizacji, niezależnie od wielkości i rodzaju oraz poziomu rozwoju, nadzorowanie wpływu jej działań, wyrobów lub usług na środowisko. 46

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) Innym SZŚ jest system oparty na strategii Czystszej Produkcji, którego podstawą jest dobrowolne zobowiązanie się przedsiębiorstwa do ciągłego zmniejszania jego oddziaływania na środowisko. Celem Czystszej Produkcji jest ograniczanie ryzyka dla ludzi oraz środowiska przyrodniczego zarówno ze strony procesów, jak i samych produktów. 47

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) Działanie na rzecz coraz czystszych produktów wytwarzanych coraz czystszymi metodami, wyróżnia systematyczne doskonalenie wraz z postępem naukowo-technicznym, zaostrzeniem wymogów środowiskowych, wzrostem świadomości ekologicznej producentów i konsumentów. Koncepcji Czystszej Produkcji przyświeca zasada „przewiduj i zapobiegaj”. Jej celem jest nie tylko spełnianie obowiązujących norm w zakresie stężeń zanieczyszczeń, lecz także zachowanie zasobów naturalnych. 48

System Zarządzania Środowiskiem (SZŚ) Do SZŚ zaliczamy też unijny system Ekozarządzania i Audytowania (Eco-Management and Audit Scheme – EMAS). Założeniem systemu EMAS jest promocja zasad zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do produkcji i konsumpcji oraz tworzenie ram dla efektywnej, ciągłej poprawy, polegającej na minimalizacji wpływu przedsiębiorstw na środowisko przyrodnicze. 49

Tabela 1. Efekty ekologiczne i ekonomiczne w przedsiębiorstwie w wyniku zarządzania środowiskowego Efekty ekologiczne Zmniejszenie obciążenia środowiska przyrodniczego zanieczyszczeniami Lepsze wykorzystanie ilościowe surowców Lepsze jakościowo wykorzystanie surowców Efektywniejsze wykorzystanie zasobów przyrodniczych Sprostanie ekologicznym gustom konsumentów Wypracowanie ekologicznego imagu firmy Efekty ekonomiczne Redukcja kosztów przez zmniejszenie udziału w nich opłat ekologicznych Odsuniecie perspektywy pojawienia się barier ekologicznych i wzrostu kosztu pozyskania rzadkich zasobów Wyższa jakość produktów Obniżenie kosztów i wzrost efektywności ekonomicznej Rozszerzenie popytu na swoje produkty Umocnienie pozycji konkurencyjnej na rynku 50

W ramach zarządzania środowiskiem zidentyfikowano następujące problemy: - szacowanie ryzyka narażenia zdrowia - skażenie wody pitnej, skażenia chemiczne itp. , - zapobieganie zanieczyszczeniu, - oszczędzanie energii, - jakość powietrza, - jakość wody, - zarządzanie odpadami, - bezpieczeństwo i higiena pracy. 51

Zarządzanie środowiskiem, będące myślowym skrótem nazwy zintegrowany system zarządzania ochroną środowiska w przedsiębiorstwie, jest to ogólny zasób wiedzy, umiejętności oraz technik zarządzania przedsiębiorstwem, zapewniający osiągnięcie wysokiej efektywności ekonomicznej produkcji i usług, minimalne obciążenie środowiska przyrodniczego, a także dobry komfort pracy wytwórców. 52

Szkic procedury zarządzania środowiskowego obejmuje: Ø postanowienie zainteresowanych o przystąpienie do wprowadzenia zarządzania ekologicznego w danym przedsiębiorstwie, Ø przegląd ekologiczny przedsiębiorstwa, Ø zdefiniowanie strategii przedsiębiorstwa i polityki ochrony środowiska, Ø opracowanie programu zarządzania środowiskowego, Ø wdrożenie zarządzania środowiskowego, Ø kontrolę przebiegu i weryfikację programu zarządzania ekologicznego. 53

Kadra kierownicza przedsiębiorstw produkcyjnych jest świadoma, że pomimo kosztów, które są nieodzownie związane z systemami zarządzania środowiskiem, nie ma już innej możliwości utrzymania się na rynku. 54

Determinanty i kryteria procesu gospodarowania: Nieograniczone potrzeby Gospodarowanie Rzadkie zasoby Oczekiwane korzyści z dokonanego wyboru Koszty alternatywne dokonanego wyboru 55

Relacje między skutecznością a ekonomiczną efektywnością działania: Skuteczność prakseologiczna Działania skuteczne ale ekonomicznie nieefektywne Działania skuteczne i efektywne ekonomicznie Granica skuteczności Działania nieskuteczne i ekonomicznie nieefektywne Działania nieskuteczne ale efektywne ekonomicznie Granica efektywności Efektywność ekonomiczna 56

Kryteria oceny efektywnościowo-optymalizacyjnej gospodarowania EFEKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA Relacje cele – efekty Relacje efekty – nakłady lub nakłady – efekty Kryterium celowości i skuteczności (użyteczność efektu) Kryterium sprawności ekonomicznej Relacje cele – nakłady Kryterium oceny realności doboru celów i trafności doboru środków OPTYMALNOŚĆ EKONOMICZNO-SPOŁECZNA 57

Relacje między danymi, informacjami i wiedzą oraz mądrością: Dane opisujące za pomocą nośnika i symboli określone zjawisko, fakt czy proces (element rzeczywistości) przetwarzanie danych Informacje posiadające aspekt ilościowy, semantyczny i użytecznościowy interpretacja i zrozumienie informacji Wiedza odbiorcy czyli uporządkowany zbiór informacji właściwe wykorzystanie wiedzy Mądrość czyli zdolność do właściwego wykorzystania wiedzy i działania połączonego z emocjonalnym zaangażowaniem 58

Relacje między danymi, informacjami i wiedzą oraz mądrością: Podstawowym elementem informacyjnym są dane opisujące określone zjawiska, fakty czy procesy jako elementy rzeczywistości. Pozyskiwane i gromadzone są one przy pomocy różnych technik, a następnie przetwarzane. Proces ten prowadzi do opracowania informacji, które posiadają swoje aspekty ilościowe, semantyczne i użytecznościowe. Informacje poddawane są procesom interpretacji oraz zrozumienia. Wówczas mogą tworzyć uporządkowane zbiory, określane mianem wiedzy. Właściwe wykorzystanie wiedzy w ramach odpowiednich działań zamyka krąg na poziomie mądrości, czyli zdolność do właściwego wykorzystania wiedzy i działania połączonego z emocjonalnym zaangażowaniem dla dobra innych ludzi, ludzkiej cywilizacji oraz planety Ziemia. 59

SYSTEMY INFORMACJI ŚRODOWISKOWEJ TO: zorganizowany kompleks oprogramowania oraz sprzętu komputerowego oraz danych dotyczących środowiska wraz z osobnymi zasobami służących do efektywnego zbierania, gromadzenia, aktualizacji i wykorzystania wszystkich form informacji środowiskowych. 60

SYSTEMY INFORMACJI ŚRODOWISKOWEJ Obowiązki organów związane z gromadzeniem i upowszechnianiem informacji dotyczą w szczególności: Øinformacji o zagrożeniach, Øinformacji o planowanych i prowadzonych przedsięwzięciach mających wpływ na środowisko, Øraportów o stanie środowiska, Øtekstów aktów prawnych, Øwytycznych polityki, planów i programów, Ømiędzynarodowych konwencji, traktatów i porozumień. 61

Etapy realizacji funkcji zarządzania informacją 1. Określenie potrzeb informacyjnych 2. Generowanie czyli tworzenie i/lub pozyskiwanie informacji 3. Gromadzenie informacji wraz z jej segregacją 4. Przechowywanie informacji 5. Przekazywanie czyli transmisja informacji 6. Przetwarzanie informacji 7. Interpretacja informacji 8. Wykorzystanie (zastosowanie) informacji 62

1. Określenie potrzeb informacyjnych: Świadomość zakresu niezbędnych informacyji, niż tradycyjny rachunek mikroekonomiczny opierający się na wewnętrznym systemie ewidencji zdarzeń gospodarczych (systemie księgowania i rachunkowości). 63

2. Generowanie czyli tworzenie i/lub pozyskiwanie informacji: Generowanie informacji polega bowiem na identyfikowaniu sygnałów płynących z danego obiektu (zjawiska lub procesu) i przedstawianiu ich w postaci ciągu znaków pewnego języka. Obojętne jest natomiast to czy informacje te mają charakter wiadomości czy nowin. Ważna jest jednak w tym momencie klasyfikacja informacji z punktu widzenia jej związków z realizowanym celem (zadaniem), dla którego realizowany jest proces gromadzenia informacji (tworzenia zbioru informacji). 64

3. Gromadzenie informacji wraz z jej segregacją: Gromadzenie polega na tworzeniu pewnego zbioru informacji, którego pojemność informacyjna (wielkość) przekroczy taką wielkość krytyczną, aby stał się on użyteczny z punktu widzenia zadania (celu), dla którego informacje są gromadzone, a jednocześnie będą generowane zjawiska szumu informacyjnego czy redundancji informacyjnej. 65

4. Przechowywanie informacji: Każda informacja podlega bowiem procesowi starzenia się. Funkcje starzenia się informacji mają istotny wpływ na użyteczność (cenność) przechowywanej informacji. Funkcje te mają różny przebieg, co przekłada się na tempo utraty użyteczności (cenności) informacji. 66

5. Przekazywanie czyli transmisja informacji: Współczesna infrastruktura informacyjna umożliwia bardzo szybkie przesyłanie dużych zbiorów informacji, ale jednocześnie pojawiają się nowe zagrożenia na tym etapie realizacji funkcji informacyjnej, związane z zakłóceniami powstającymi w czasie przesyłania, możliwościami utraty ważnych, kluczowych informacji, niedostateczną ich ochroną czy spowolnieniem samej transmisji ze względu na nieproporcjonalnie duże ilości przesyłanych informacji, niezwiązanych z samym rachunkiem mikroekonomicznym czy analizą kosztów-korzyści. 67

6. Przetwarzanie informacji: Związane jest ono z posiadanymi możliwościami technicznymi i informatycznymi oraz, przede wszystkim, celem, dla jakiego realizuje się daną funkcję informacyjną. W przypadku analizy kosztówkorzyści przetwarzanie informacji polega przede wszystkim na takich działaniach, dzięki którym uzyskamy informacje odpowiadające teoretycznym i implementacyjnym podstawom samej analizy. 68

7. Interpretacja informacji: Rozumienie informacji jest bezpośrednio powiązane ze sposobami jej interpretacji. Zagadnienie to wiąże się nie tylko z zasygnalizowanymi wcześniej kwestiami sprawności kodowania, redundancji czy szumów informacyjnych, pojmowanych jako zakłócenia w kanale informacyjnym i/lub natłok (nadmiar) przesyłanych informacji, jak i ograniczonymi zdolnościami odbioru informacji, a w zasadzie jej filtrowania. 69

8. Wykorzystanie (zastosowanie) informacji: W przypadku wykorzystania informacji aspekty gospodarowania są szczególnie wyraźne. Dotyczy to zarówno determinant samego gospodarowania, jak i zakresu możliwych zastosowań pozyskanej informacji. 70

Procedura identyfikacji, kwantyfikacji i waloryzacji wielkości gospodarczych: Identyfikacja – rozpoznanie wszystkich istotnych dla danego zjawiska (procesu) elementów składowych, decydujących o jego wielkości Kwantyfikacja (pomiar) – przedstawienie rozmiarów powyższych elementów w jednostkach naturalnych, typowych dla danego elementu Waloryzacja – sprowadzenie tych elementów do wspólnej jednostki umożliwiające ich agregację; w przypadku zjawisk gospodarczych będą to jednostki pieniężne 71

METODY WYCENY ZASOBÓW ŚRODOWISKOWYCH 1. Metody bezpośrednie: • metoda wyceny warunkowej (metoda deklarowanych preferencji), • metoda kosztów podróży. 2. Metody pośrednie: • metody hedoniczne (metoda cen hedonicznych, metoda płac hedonicznych), • metody kapitału ludzkiego (metoda kosztu choroby, metoda funkcji produkcji zdrowia), • metoda efektów produkcyjnych, • metoda nakładów prewencyjnych (metoda kompensacyjna) i kosztów restytucji (metoda odtworzeniowa), • koncepcja minimalnego standardu bezpieczeństwa. 72

Klasyfikacja metod szacowania wartości środowiska przyrodniczego: Metody waloryzacji środowiska przyrodniczego Metody oparte na rynkach zastępczych lub pokrewnych Metody oparte na rynkach hipotetycznych 73

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Zwyczajowe narzędzia zarządzania środowiskiem koncentrują się na procesie technologicznym lub konkretnym miejscu w całym systemie, np. : dotyczą procesu przetwarzania surowców. Natomiast zakres analizy metodą LCA obejmuje podejście „od narodzin do śmierci”, czyli od momentu wydobycia surowców mineralnych aż do ostatecznej utylizacji produktu. 74

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Analiza metodą LCA pozwala na: • porównanie alternatywnych produktów i technologii wytwarzania, • identyfikację miejsc generujących największy wpływ na środowisko w całym cyklu życia, • ustanawianie kryteriów dla eko-etykiet, w celu identyfikacji produktów najlepszych ekologicznie, • porównanie alternatywnych sposobów utylizacji odpadów. 75

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Analizę metodą LCA przeprowadza się w kilku etapach: 1. Zdefiniowanie celu i zakresu badań. 2. Analiza stanu posiadania (katalog materiałów, energii oraz emisji i odpadów). 3. Szacowanie wpływu na środowisko. 4. Interpretacja. 76

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Pierwszy etap obejmuje zdefiniowanie jednostki funkcjonalnej czyli usługi lub funkcji, według której oceniane będą alternatywne produkty lub systemy ekonomiczne. Jednostka funkcjonalna to niekoniecznie ilość materiału, gdyż np. : alternatywne sposoby pakowania produktu powinny być porównywane na podstawie ilości zapakowanego towaru, a nie na podstawie ilości zużytego opakowania. Etap ten często jest nazywany kwalifikacyjnym, gdyż należy ustalić, skąd pochodzą materiały i energia. 77

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Drugi etap metody LCA polega na identyfikacji i obliczeniu elementów wchodzących do analizowanego systemu ze środowiska oraz elementów wychodzących z tego systemu do środowiska. W efekcie otrzymuje się katalog wszystkich wykorzystywanych materiałów i energii oraz wszystkich generowanych emisji i odpadów. 78

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Dla etapu trzeciego punktem wyjścia jest uprzednio przygotowany katalog materiałów i energii oraz emisji i odpadów. Poszczególne elementy tego katalogu są następnie przypisywane do poszczególnych kategorii wpływu, po czym zgodnie z przyjętym modelem określa się wskaźniki kategorii, co w efekcie pozwala na określenie poziomu szkód wyrządzanych przez poszczególne elementy katalogu. 79

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Po uzyskaniu oceny całkowitego wpływu na środowisko przeprowadzany jest ostatni etap analizy metodą LCA, czyli interpretacja danych otrzymanych w efekcie prac podczas etapów poprzedzających. Zestaw takich danych nosi nazwę eko-profilu. Przy interpretacji danych pojawia się problem związany z nieporównywalnością pewnych kategorii np. : czy efekt cieplarniany jest ważniejszy od zakwaszenia? 80

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Metoda LCA, ze względu na swój kompleksowy charakter, pozwala na zdefiniowanie w jaki sposób efektywnie gospodarować zasobami zarówno pod względem ekologicznym, jak i ekonomicznym. Dlatego też stanowi potężne narzędzie w opracowywaniu sposobów redukcji konsumpcji surowców naturalnych i energii przy zachowaniu wystarczającej podaży dóbr i usług. Dodatkowo analiza metodą LCA dostarcza informacji pozwalających określić, czy dana technologia jest naprawdę bardziej czysta ekologicznie niż alternatywne. 81

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) Analiza z wykorzystaniem metody LCA powinna być częścią rozwijania się koncepcji rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Koncepcja ta może być wykorzystywana przez rządy państw, jako strategia umożliwiająca przeniesienie kosztów zarządzania np. : odpadami miejskimi z gestii samorządów lokalnych do tych, którzy mają największy wpływ na charakterystykę produktu. 82

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA (LCA) W koncepcji zarządzania środowiskiem brakuje uwzględnienia pośrednich aspektów środowiskowych, co może być uzupełnione przez analizę LCA. Jeśli metoda LCA ma się rozwijać jako narzędzie potencjalnych wpływów wywieranych przez cały okres życia produktu, to konieczne jest usystematyzowanie procesu zbierania danych. Istotną kwestią jest również opracowanie uzgodnionych metodologii i dostępności danych. Wraz z rozwojem norm ISO dotyczących standardów LCA, przyszłe wykorzystanie metody LCA będzie jeszcze bardziej zadowalające niż wykazują dotychczasowe doświadczenia. 83

Związki pomiędzy przemianami cywilizacyjnymi a podstawowe kategorie współczesnej ekonomii Przemiany ekonomiczno-społeczne, techniczne, przyrodnicze - cywilizacyjne Czynniki społeczne i demograficzne Rozwój endogeniczny Tradycyjnie rozumiany wzrost-rozwój gospodarczy Uwzględnianie poziomu życia i zaspokojenia potrzeb ludzkich Wzrost gospodarczy Uwarunkowania psychologiczne i aksjologiczne Dobrobyt ekonomiczny Rewolucja naukowotechniczna Innowacyjny rozwój społecznogospodarczy Uwarunkowania informacyjne Ekorozwój Jakość życia Rozwój gospodarczy Rozwój społecznogospodarczy Uwarunkowania przyrodnicze i geograficzne Dobrobyt ekonomicznospołeczny Dobrobyt ekonomiczno -społeczny w społeczeństwie poindustrialnym Zrównoważon y i trwały rozwój „Szczęściomierz” Zrównoważon y i trwały rozwój oparty na BAT Zrównoważon y i trwały rozwój społeczeństwa informacyjneg o i gospodarki opartej na wiedzy 84

Ustawy związane z ochroną środowiska: Ø Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz. 627; zmiana z 26 kwietnia 2007 r. (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150), Ø Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 Nr 62, poz. 628; zmiana Dz. U. z 2007 r. nr 39, poz. 251), Ø Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U z 2004, Nr 92, poz. 880; zmiana Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220), Ø Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008; Dz. U. z 2011 r. nr 152, poz. 897), 85

Ø Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717; zmiana Dz. U. z dnia 12 grudnia 2008 r. Nr 220 poz. 1413 ), Ø Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2007 r. nr 75, poz. 493), Ø Ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. nr 239, poz. 2019 z późn. zm. ), Ø Ustawa o udostępnianiu informacji o Środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r. (Dz. U. Nr 199, poz. 1227), 86

Ø Ustawa Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. nr 228, poz. 1947 z poźn. zm. ), Ø Ustawa z 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2002 r. nr 112, poz. 982 z późn. zm. ), Ø Ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach (tekst jednolity Dz. U z 2005, nr 45, poz. 435), Ø Ustawa z dnia 13 października 1995 roku – Prawo łowieckie (tekst jednolity Dz. U 127/2005, poz. 1066), Ø Ustawa o ochronie roślin z 18 grudnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. nr 11, poz. 94 z późn. zm. ). 87

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 88