ZAGAIVANJE EKOSISTEMA KOPNENIH VODA Voda na Zemlji Voda

ZAGAĐIVANJE EKOSISTEMA KOPNENIH VODA

Voda na Zemlji • Voda pokriva oko 2/3 Zemljine površine, a njena ukupna količina iznosi približno 2 x 1018 tona ili 1, 6 milijardi km 3 • Mora i okeani zauzimaju oko 71% površine Zemlje, nasuprot kopnu koje zauzima svega 29% – u morima i okeanima se nalazi 97% ukupne vode na Zemlji – oko 2% vode zamrznuto je u polarnim oblastima ili “zarobljeno u lednicima” – svega oko 1% vode se nalazi na kopnu, u atmosferi i živim organizmima

• Voda je u prirodi najrasprostranjenija supstanca i deli se na: površinsku, podzemnu i atmosfersku.

Kopnene vode nisu ravnomerno raspoređene - Ogromne pustinjske oblasti = 18% (voda u minimumu) - Arktik i Antarktik – mnogo vode ali nedostupne (= ideje o transportu lednika sa Arktika za navodnjavanje – ozelenjavanje pustinja) Srbija – relativno bogata vodama (47 mesto u svetu) Tri sliva – Crnomorski, Jadranski, Egejski Hidrografsko čvorište Srbije i CG – planina Crnoljeva (Kosovo) = 1364 mnv

Značaj vode za žive organizme • Iako je voda jedno od najjednostavnijih hemijskih jedinjenja, ona je neophodan preduslov postojanja života na planeti Zemlji • Život je nastao u vodi i u njoj se razvijao milijardama godina • Pored mnogih složenih prilagođenosti na suvozemne uslove, na kopnu život ne može opstati na mestima gde nema makar i minimalne količine vode

Značaj vode za žive organizme • Voda je osnovni gradivni element živih bića – Tela najvećeg broja živih organizama sastavljena su od 80 -90% vode • Voda održava strukturu organizama • U procesu fotosinteze voda je jedna od osnovnih komponenti za proizvodnju organskih supstanci • Voda je jedna od najznačajnijih neorganskih komponenti ekosistema, kao i jedan od najznačajnijih klimatskih ekoloških faktora • Osim toga, voda predstavlja neposrednu životnu sredinu za ogroman broj organskih vrsta

Značaj vode za žive organizme • Izuzetno veliki značaj vode za žive organizme zasniva se na njenim jedinstvenim fizičko-hemijskim osobinama • Voda je idealan medijum za život, jer: – je obilna na većem delu površine Zemlje – je odličan rastvarač i medijum u kome se odvijaju hemijski procesi – dozvoljava visoke koncentracije molekula koji su neophodni za brze hemijske reakcije – svojom fluidnošću omogućava kretanje organizama

Termalne karakteristike vode • Voda se odlikuje specifičnim termalnim karakteristikama: – tečna je u širokom opsegu temperatura – zbog svog velikog toplotnog kapaciteta pruža otpor promenama temperature – brzo provodi toplotu – pruža otpor promenama stanja: • mržnjenje zahteva oslobađanje toplote od 333, 6 J/g • isparavanje zahteva dodavanje toplote od 2441 J/g

Termalne karakteristike vode • Voda ima i druge neobične termalne osobine • Mnogim supstancama se povećava gustina sa snižavanjem temperature • Do određene tačke voda takođe postaje gušća, ali: – dostiže maksimum gustine na 4°C, a sa daljim snižavanjem temperature počinje da se širi – nakon mržnjenja nastavlja da se širi • Ova osobina ima izuzetno veliki značaj za život na Zemlji: – dna jezera i okeana se ne mrznu – plutajući sloj leda koji je pokriven snegom obrazuje zaštitnu, izolacionu površinu

Gustina vode • Gustina vode (800 puta veća od gustine vazduha) i obezbeđuje njenu plovnost • Akvatični organizmi postižu odgovarajuću gustinu putem: – redukcije (koštane ribe) ili eliminacije (ajkule) teških skeletnih komponenti – korišćenja mehurova za plivanje koji su ispunjeni vazduhom (ribe, biljke) – akumulacije lipida

• Gustina - viskozitet vode usporava kretanje organizama (neki organizmi su aerodinamični, drugi razvijaju izraštaje koji funkcionišu kao padobrani)

Rastvorene supstance • Sve prirodne vode sadrže rastvorene supstance – Zbog polarnosti molekula koji je izgrađuju, voda je dobar rastvarač – Gotovo sve supstance se do izvesne mere rastvaraju u vodi – Gotovo sve vode sadrže neke rastvorene supstance: • apsolutno čiste vode nema u prirodi • kiša (prirodna destilacija) sadrži rastvorene gasove i minerale u tragovima – ‘’najčistija prirodna voda’’ • jezera i reke sadrže 0, 01 – 0, 02% rastvorenih mineralnih supstanci • okeani sadrže 3, 4% rastvorenih mineralnih supstanci

p. H vode • Normalni opseg p. H vrednosti površinskih voda je 6 -9 • Kisele kiše mogu nekada da snize p. H vrednost do 4 • Kiselost rastvara minerale – voda u krečnječkim područjima je tvrda, sa značajnom količinom Ca 2+ i HCO 3 - jona – većina organizama održava p. H vrednosti oko neutralne – adaptacije na život izvan ravnoteže sa spoljnim medijumom (visok ili nizak p. H) su zahtevne (da bi se bio različit potrebne su znatne količine energije)

Gasovi u vodi • Pri uobičajenim p. H vrednostima (6 -9), rastvorljivost CO 2 u vodi je oko 0, 03% zapreminski – ugljendioksid se brzo prevodi u HCO 3 -: CO 2 + H 2 O → H 2 CO 3 → H+ + HCO 3– ovaj proces smanjuje količinu rastvorenog CO 2, omogućavajući novim količinama CO 2 da uđu u vodu i dodatno obogate zalihu HCO 3 - koji je biljkama dostupan za usvajanje • U vodi je koncentracija kiseonika ograničena: – malom rastvorljivošću – ograničenom difuzijom • Ispod granice prodiranja svetlosti, kao i u sedimentima koji su bogati organskim supstancama, nastaju uslovi anaerobije ili anoksije

Svetlost • Svetlost se u vodenoj sredini, u zavisnosti od dubine, odlikuje smanjenim intenzitetom i izmenjenim kvalitetom

Ciklus kruženja vode u prirodi, hidrološki ciklus • Ciklus kruženja vode u prirodi predstavlja kretanje vode na, u i iznad Zemlje. Voda na planeti je u stalnom kretanju i uvek u drugom agregatnom stanju, od tečnog, preko gasovitog, do čvrstog, i nazad. Ciklus kruženja vode u prirodi postoji milijardama godina i sav život na Zemlji zavisi upravo od njega.

Akvatični biomi • Najveći deo biosfere predstavljaju upravo akvatični biomi - hidrobiomi • Postoje dva osnovna tipa akvatičnih bioma – Slatkovodni biomi • U slatkovodnim biomima koncentracija soli je obično manja od 1% – Marinski biomi • Koncentracija soli je prosečno 3%

Slatkovodni biomi • Slatkovodni biomi su blisko povezani sa okolnim terestričnim (kopnenim) biomima • Slivanje vode niz kopnene mase stvara potoke i reke, a na mestima gde se slivena voda zadržava nastaju bare i jezera • Karakteristike slatkovodnih bioma direktno zavise od tipa i brzine toka • Takođe, karakteristike slatkovodnih bioma zavise i od osnovne klimatske zone u kojoj se nalaze

Kopnene vode • Kopnene vode se mogu klasifikovati na više načina, npr. prema: - Sadržaju rastvorenih materija (soli): slatke, slane, zaslanjene, mineralne, termomineralne. . - Poziciji – položaju: podzemne i površinske - Prema kretanju - brzini toka: tekuće stajaće (uslovno !) - Veličini (tekuće): potok planinska reka nizijska reka velika nizijska reka - Veličini (stajaće): lokva efemerna bara jezero veliko jezero - Statusu nutrijenata - produktivnosti: oligotrofne mezotrofne eutrofne distrofne - Prema poreklu: prirodne i veštačke - Prema dužini trajanja: stalne i povremene

Klasifikacija prema toku i veličini • Kopnene – površinske vode se dele na tekuće / lotičke (lotus lat. =spran) i stajaće / lentičke (lentus lat. =spor) – u tekuće kopnene vode se ubrajaju izvori, potoci ( 5 m) i reke – u stajaće kopnene vode se ubrajaju jezera, bare, močvare, tresave, ritovi. . (kretanje ipak postoji, primeri …. ) Istraživanjima kopnenih voda bavi se Limnologija koja se može podeliti na Limnologiju u užem smislu (izučava jezera i ostale stajaće vode) i Potamologiju – nauku o živom svetu reka

Klasifikacija prema statusu nutrijenata • Oligotrofne – nisko produktivne – manjak nutrijenata neophodnih biljkama, količina fitoplanktona i zooplanktona mala, potrošnja kiseonika mala, voda zasićena rastvorenim kiseonikom čak i pri dnu – proces taloženja je vrlo spor, usporeni su i redukcioni procesi – boja vode je plavo-zelena, bistra i obično su to vode veće dubine • Mezotrofne – srednje produktivne – između dva tipa (oligotrofne i eutrofne) • Eutrofne – visoko produktivne – bogate nutrijentima, karakterišu se visokom produkcijom biomase (intenzivan rast algi), a koncentracija kiseonika je relativno niska, naročito pri dnu – biološki i biohemijski procesi su vrlo intenzivni na čitavoj dubini, kao i pri dnu, što dovodi do taloženja velike količine organskih materija (mulja) koji se intenzivno razlaže, pri čemu se troši kiseonik – boja vode je zelena do mrka, relativno mutna i obično su to plitke vode • Distrofne (=politrofne) – visoko produktivne, ali sa malom razgradnjom – organska produkcija relativno visoka, ali nema razgradnje jer nema dovoljno kiseonika – pojava intenzivnog taloženja organskih materija, što stvara humusni tip jezera – boja vode je žuto-mrka, providnost beznačajna, a p. H vredost niska (kisela)

Tekuće kopnene vode • Tekuće vode predstavljaju tip kopnenih voda kod kojih se celokupna vodena masa kreće od izvora ka ušću usled razlike u nadmorskoj visini ovih tačaka • Postoji čitav niz različitih tipova tekućih voda, često u okviru istog vodotoka: – Reke - počinju kao izvorišne vode - transformišu se u brzotekuće reke - završavaju kao sporotekuće nizijske reke – Potoci - manje tekuće vode (do 5 m širine) – Izvori – različiti. . (sublakustrični, vrulje) – Veštački kanali

Životne zajednice tekućih kopnenih voda • Od izvora do ušća menjaju se – brzina toka – tip dna – temperatura – hemijski sastav vode • Prema njima se ceo tok reke može podeliti na tri dela – Gornji – Srednji – Donji • Jedan od najznačajnijih ekoloških faktora tekućih voda je brzina toka vode – U gornjim delovima toka, gde je brzina vode najveća, dno je izgrađeno od stenja, kamenja i krupnog šljunka – U srednjim delovim toka dno je uglavnom šljunkovito, a u donjim muljevito, sa puno detritusa

Životne zajednice tekućih kopnenih voda • Temperatura vode u izvorišnom delu reke je tokom cele godine relativno niska i uglavnom stalna • Nizvodno su kolebanja temperature sve veća: leti je voda topla, a zimi hladna • I prozračnost vode se bitno razlikuje – Dok su izvori, planinski potoci i reke u gornjem toku bistri i prozračni do dna, voda u srednjem i donjem toku reke je mutna, a u dubljim delovima reke može vladati gotovo potpuni mrak • Usled različitih kombinacija ekoloških faktora u svakom delu potoka i reka razvijaju se različite životne zajednice • One sa staništem na kome se nalaze obrazuju karakteristične ekosisteme gornjeg, srednjeg i donjeg toka reke

Gornji tok reke • Osnovne osobine gornjeg toka reke i potoka su velika brzina vode, dno uglavnom kamenito, ujednačena godišnja temperatura, dosta rastvorenog kiseonika i veoma prozračna voda • U ovom delu reke žive različite vrste silikatnih algi, mahovina, beskičmenjaka i riba • Područje pastrmke – salmonidne vode, po pravilu

Srednji tok reke • Osnovne osobine srednjeg toka reke su: umerena brzina vode, šljunkovito i peskovito dno, veća godišnja kolebanja temperature, manja prozračnost, manje kiseonika, a više ugljendioksida nego u gornjem toku • Područje mrene

Donji tok reke • Osnovne osobine donjeg toka tekućih voda su: mala brzina mutne vode, peskovito ili muljevito dno sa puno detritusa, velika godišnja kolebanja temperature; ponekad, naročito leti, veoma malo kiseonika • Zbog male brzine vode ovde žive organizmi karakteristični za stajaće vode • Na rečnom dnu se razvija specifična zajednica rečnog bentosa, a u slobodnoj vodi životna zajednica planktona i nektona • Područje deverike (šarana) cyprinidne vode, po pravilu

Stajaće kopnene vode - jezera • Prema dubini i karakteristikama dna, stajaće vode se dele na jezera, bare i močvare • Jezera su veoma duboke stajaće vode koje se prema načinu postanka dele na: – Tektonska ili kotlinska • Nastala radom endogenih sila (Ohridsko, Prespansko, Dojransko, Bajkalsko itd. ) – Erozivna • Nastala radom egzogenih sila – Erozijom lednika nastala su lednička (glacijalna) U postglacijalnom periodu u cirkovima se zadržala voda i to su cirkna ili gorske oči (Crno, Biogradsko, Livadičko. . )

Jezera – U preizdubljenim delovima nastala su valovska jezera (Bohinjsko i Bledsko) – Radom erozivnih sila nastalo je Palićko (eolsko) – erozija vetra – Rečna erozivna jezera su u odsečenim rečnim meandrima (Obedska bara) – Kraška su u vrtačama, uvalama i poljima (Skadarsko je nastalo potapanjem kraškog polja) – Pećinska su nastala radom reka ponornica – Akumulativna • nastala akumulacijom rečnog i ledničkog materijala (Plavsko; Plitvička – taloženje Ca. CO 3 i stvaranje barijera) – Veštačka • Nastala pregrađivanjem rečnih dolina nasipima i branama (Đerdapsko – Dunav; Perućačko – Drina; Pivsko – Piva; )

Jezera i bare - razlike • Jezera i bare su kopnene vode koje se razlikuju po dubini – Jezera su po pravilu duboka • U njima se izdvaja obalna zona (litoral), u kojoj ima svetlosti i dubinska zona (profundal), u kojoj vlada mrak – Bare su plitke, a po svojim osobinama veoma slične obalnoj zoni jezera (Bare su ‘’jezera bez dna’’) • Zbog toga su životne zajednice obalne zone jezera i bare gotovo istovetne

Jezera i bare - razlike • Jezera i bare se razlikuju i po temperaturi vode – Temperatura vode u bari tokom leta može biti znatno viša, a zimi znatno niža od temperature jezera • Zbog plitkoće vode bare mogu u toku leta potpuno da presuše, a zimi potpuno da se zalede • Za razliku od bara, u jezerima se u toku leta samo može smanjiti nivo vode, a zimi im se može zalediti samo površinski deo • Zbog viših temperatura, koncentracija O 2 u barama može biti znatno niža od koncentracije O 2 u jezerskoj vodi

Jezera - zonacija

Jezera - zonacija Jezerska topografija se prema dubini, nagibu i izgledu dna deli na tri reljefne celine: 1) Litoral – obalna zona jezera 2) Sublitoral – deo jezerskog ekosistema u kojem dopire sunčeva svetlost 3) Profundal – dubinski deo jezerskog ekosistema u kojem nema sunčeve svetlosti U jezerskim basenima moguće je razlikovati tri ekološke celine koje naseljavaju potpuno različite grupe živih organizama Prva celina je dno jezera (bental) ØDruga celina je slobodna voda iznad obalnog regiona (litoral) ØTreća celina je slobodna voda iznad profundala (pelagijal) Živa bića se prema načinu kretanja dele na: plankton, nekton i pleuston (neuston)

Jezera - temperatura

Oligotrofna jezera Eutrofna jezera

Zonacija biljnih zajednica • U jezerskim i barskim ekosistemima od obale prema dubljim delovima vode veoma je izražena smena životnih zajednica • Na obalama gde nivo vode znatno varira, proteže se zona visokih amfibijskih biljaka, čiji se korenovi i donji deo stabla nalaze u vodi, a gornji deo u vazdušnoj sredini • U dubljim delovima vode javlja se zona plutajućih biljaka, koje se najvećim delom nalaze ispod površine vode, a samo listovi plutaju na površini • U najdubljim delovima vodenog basena nalazi se zona podvodnih biljaka, koje su potpuno potopljene u vodu

Zona visokih amfibijskih biljaka = Emerzna vegetacija

Zona plutajućih biljaka = Flotantna vegetacija

Zona podvodnih biljaka = Submerzna vegetacija

Zajednica životinja • Životinjske zajednice bara i jezera su veoma raznovrsne • Iako izuzetno veliki broj životinja živi u ovim ekosistemima, moguće je uočiti tri grupe koje se veoma razlikuju po svojim potrebama i navikama – Prvu grupu čine prave vodene životinje, koje čitav život provode u vodi (hidra, barski puž, jezerska pastrmka) • Ponekad se mogu naći i na suvom, ali samo u trenucima kada se voda povremeno povuče i kada one na kopnu prelaze u stanje mirovanja – Drugu grupu sačinjavaju takozvane amfibijske životinje, koje se rađaju u vodi u kojoj provode jedan deo života kao vodeni organizmi (larve komarca, žabe, mrmoljci) • Posle toga izlaze na kopno, gde drugi deo života provode kao prave kopnene životinje – Treću grupu sačinjavaju kopnene životinje, koje žive i koje se razmnožavaju na kopnu, a hranu nalaze gotovo isključivo u vodenoj sredini (barska kornjača, belouška, čaplje) • Zbog toga ove kopnene životinje stalno nalazimo pored bara i jezera, pa ih uključujemo u zajednicu vodenih ekosistema

Močvare • Močvare su veoma vlažni delovi kopna, na kojima se plitka voda zadržava kraći ili duži period u toku godine • Močvare nastaju na mestima gde su ranije bila jezera i bare, kao i na meandrima reka koje su promenile tok • One predstavljaju jednu od faza u prirodnoj sukcesiji od vodenih prema kopnenim ekosistemima • S obzirom da močvare predstavljaju staništa koja su u jednom periodu godine prekrivena vodom, a u drugom periodu potpuno suva, one predstavljaju prelaz između vodenih i kopnenih ekosistema • Na dnu močvara nalazi se treset • Treset predstavlja prvu fazu degradacije organskih ostataka biljnih delova koji se nisu mogli u potpunosti razgraditi zbog smanjene koncentracije kiseonika u podlozi • Prema izgledu i osobinama treseta, razlikuju se niske i visoke močvare

Niske močvare • Životna zajednica niskih močvara je slična životnoj zajednici bara • Niske močvare su udubljene, pa je tresetna podloga duže ili kraće vreme prekrivena vodom • U njima su najzastupljenije visoke amfibijske biljke, sa veoma bogatim naseljem najrazličitijih ptica močvarica

Visoke močvare • Visoke močvare, po pravilu, nastaju u planinskim krajevima i imaju specifične životne zajednice • Visoke močvare imaju ispupčeni oblik, koji nastaje stalnim rastom tresetnh mahovina • Voda se na površini visokih močvara pojavljuje i zadržava samo po obodu, dok je centralni ispupčeni deo gotovo uvek izvan vode • U njima dominiraju bele tresetne mahovine (Sphagnum sp. ) • U ovim zajednicama je čest i beli bor, što ukazuje na prelazni karakter ovih staništa

Upotrebljive kopnene vode je inače MALO na planeti Zemlji - neravnomerno je raspoređena - nemilosrdno se zagađuje Zašto je sve manje upotrebljive kopnene vode ? - Globalno zagrevanje !? - Uništavanje vegetacije - Ekstenzivna poljoprivreda - Intenzivna urbanizacija - Prevelika potrošnja - Komunalne vode - Industrijske vode Ipak, ta voda nije izgubljena, ali je zagađena

ZAGAĐIVANJE AKVATIČNIH BIOMA Kontaminacija voda (engl. Contamination) - promena sastava voda koja nastaje unošenjem, ispuštanjem ili odlaganjem hranjivih i drugih materija, uticanjem energije ili drugih uzročnika, u količini kojom se menjaju korisna svojstva voda, pogoršava stanje vodenih ekosistema i ograničava namenska upotreba voda. Zagađenje voda (engl. Pollution) je kontaminacija većeg intenziteta koje nastaje unošenjem, ispuštanjem ili odlaganjem u vode opasnih materija, energije ili drugih uzročnika u količinama, odnosno koncentraciji iznad dozvoljenih graničnih vrednosti, čime se dovode u opasnost život i zdravlje ljudi i stanje okoline ili usled kojeg mogu nastupiti poremećaji u drugim područjima.

Oblici zagađivanja vodenih ekosistema § Hemijsko (organske i neorganske materije - teški metali, pesticidi, nafta, mineralne soli); § Biološko - unošenje alohtonih (stranih, često invazivnih vrsta); § Fizičko (čvrsti otpad, toplota, buka, vibracije); § Vizuelno zagađenje (betoniranje obale. . . ) § Radioaktivno;

Uticaj hemijskih – nerazgradivih materija na organizme, zajednice i ekosisteme – VEOMA OPASNO (teški metali (Pb, Hg, Zn. . ); fenoli; pesticidi. . . ) • zagađujuće materije se koncentrišu u telima organizama u lancima ishrane (proces bioakumulacije) fitoplankton zooplankton ribe ptice čovek • uticaj pojedinih zagađujućih materija može se manifestovati na velikim prostorima i u dugom vremenskom periodu (primeri: pomor pataka u SAD (DDT), pesticidi u masnom tkivu pingvina na Antarktiku) • negativan uticaj ne samo na jedinke već na čitave zajednice i ekosisteme

Uticaj hemijskih – razgradivih materija na organizme, zajednice i ekosisteme – MANJE OPASNO (To su, pre svega, organske materije i mineralne soli = nutrijenti) Živa bića ih razgrađuju, koriste i tako prečišćavaju vodene ekosisteme SAMOPREČIŠĆAVANJE = AUTOPURIFIKACIJA Međutim, ovaj proces je, ipak, ograničen !!! Klasična posledica zagađivanja vodenih ekosistema organskim materijama i mineralnim solima jeste UBRZAVANJE PROCESA EUTROFIZACIJE Inače, EUTROFIZACIJA JE PRIRODNI PROCES koji se dešava usled geološkog starenja svakog, relativno zatvorenog vodenog basena (= ekosistema)

Geološko starenje vodenog ekosistema = “antiklimaks” Geološkim starenjem (koje se meri hiljadama godina), jedno oligotrofno jezero postepeno prelazi preko mezotrofnog, u eutrofno stanje, da bi na kraju bilo potpuno zatrpano – doživelo svoj “antiklimaks” i postalo neki kopneni ekosistem – npr. šuma Neminovna sudbina svakog jezera je da postane šuma, ili neki drugi kopneni ekosistem

Eutrofikacija slatkovodnih bioma MOŽE SE UBRZATI DOTOKOM HRANLJIVIH MATERIJA U KOLIČINAMA KOJE SU MNOGO VEĆE OD PRIRODNIH • dotokom đubriva (obično kišom) iz agroekosistema (đubriva su bogata fosfatima i nitratima, koji su inače ograničavajući faktor bujanja života u vodi. Uz višak ovih soli, biljke, posebno alge, počinju da bujaju) • dotokom deterdženata (kanalizacionim vodama), koji takodje obiluju fosfatima i nitratima • bujanje algi prati i povećanje broja uginulih algi, koje razlažu saprofiti pri čemu troše kiseonik. Procesi redukcije preuzimaju dominaciju, O 2 se naglo i brzo troši što dovodi do umiranja = gušenja i masovnog pomora vodenih organizama • U uslovima smanjene koncentracije kiseonika ili čak, anaerobnim uslovima i samo razlaganje neće biti potpuno, pa se stvaraju produkti razlaganja koji vodi daju loš ukus, neprijatan miris i uopšte lošiji kvalitet.

Eutrofikacija slatkovodnih bioma • Takva voda ne može da se koristi za piće i može izazvati uginuće stoke, ako se koristi kao pojilo. • Osim promene u kvalitetu vode, menja se i sastav vrsta. One koje su prilagođene životu u čistoj vodi zamenjuju druge, kojima odgovaraju novonastali uslovi. • Po uginuću nekih vrsta algi u vodu dospevaju tzv. endotoksini koji su po hemijskom sastavu alkaloidi, ciklični polipeptidi ili kompleksnija hemijska jedinjenja koja se međusobno razlikuju u pogledu fiziološke aktivnosti. • Završna – vidljiva slika procesa eutrofizacije je pojava “CVETANJA VODE” • S obzirom na dugoročnost posledica, eutrofikacija je jedan od najznačajnijih negativnih trendova u vezi sa vodama. • Čak i ogromna jezera mogu postati mrtva (npr. Jezero IRI) • Kod nas – Palićko jezero, Savsko jezero. . .

“Cvetanje vode” – završna faza eutrofizacije Otpadne vode fabrike “Vital” u Vrbasu

Tipovi voda u odnosu na stepen zagađenosti (organskim materijama i nutrijentima) 1) Katarobne = ksenosaprobne (čiste vode) – u Srbiji samo neke reke u svom izvorišnom delu (=I kategorija) 2) Oligosaprobne (relativno čiste vode) – u gornjim delovima svojih tokova i slivova; to su npr. reke Tara, Piva, Lim a od jezera glacijalna kao na Durmitoru, Šari ili Prokletijama (=I kategorija) 3) Mezosaprobne (srednje zagađene vode) – u Srbiji najveći broj reka, kao i mnoga eutrofna jezera i veštačke akumulacije; dele sa na beta mezosaprobne (manje zagađene = II kategorija) i alfa mezosaprobne (više zagađene = III kategorija) 4) Polisaprobne (jako zagađene vode) – npr. Borska reka, Sitnica, Topčiderska reka = IV kategorija

Biološko zagađivanje kopnenih voda • Patogeni mikroorganizmi • Virusi Izvor Bolnički – medicinski otpad i razne laboratorije § Unošenje alohtonih (stranih, često invazivnih) vrsta §Beli amur (Kina, herbivor – makrofite) §Tolstolobik (sivi i beli), Kina, hrani se algama §Kalifornijska pastrmka. . . . Beli amur Sivi tolstolobik Kalifornijska pastrmka

Fizičko zagađivanje kopnenih voda • Komunalni i industrijski otpad – naročito uočljivo na branama i prilikom većeg vodostaja • Buka i vibracije – voda dobro prenosi • Nafta – kombinacija hemijskog i fizičkog zagađivanja • Termalno zagađivanje – izraženo naročito pored termoelektrana i nuklearnih elektrana Radioaktivno zagađivanje – kao specifičan oblik fizičkog zagađivanja životne sredine = posebno predavanje

U 21. VEKU RATOVI SE VIŠE NEĆE VODITI ZA NAFTU, VEĆ ZA VODU