Z ortografi za pan brat Opracowanie Danuta Moroz
Z ortografią za pan brat Opracowanie: Danuta Moroz Prezentacja przygotowana w oparciu o literaturę
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ó" LITERĘ "ó" PISZEMY: • jeżeli wymienia się na o, e, a w innych formach wyrazu lub w wyrazach pokrewnych PRZYKŁADY parowóz - parowozy bródka - broda • w zaniósł - zanieść pióro - pierze przeróbka - przerabiać wrócić - wracać zakończeniach -ów rzeczowników rodzaju męskiego PRZYKŁADY kolegów baranów dzbanów Holendrów
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ó" • w zakończeniach -ów rzeczowników rodzaju męskiego Kraków PRZYKŁADY kwiatów grzybów pocztówka złotówka widokówka Krukówna Nowakówna Gilówna WYJĄTKI skuwka, okuwka, podkuwka, zasuwka (zostały one utworzone za pomocą cząstki -ka czasowników skuwać, okuwać, podkuwać, zasuwać), ale podkówka (mała podkowa)
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ó" • na początku małej grupy wyrazów PRZYKŁADY ów ówczesny ówdzie ósemka ósmy • w niektórych wyrazach - mimo braku wymiany na o, a, e - "ó" niewymienne PRZYKŁADY jaskółka królewna ogórek żarówka wkrótce włóczęga różnica północ kłótnia
PISOWNIA WYRAZÓW Z "u" Zapamiętaj ! Zawsze tu pisz otwarte, zwykłe u w słowach: skuwka i zasuwka gdyż wyjątkiem są te słówka; w cząstkach: -unka, -un, i -unek, opiekunka, zdun, pakunek. Pisz je także: w cząstce -ulec, więc: budulec i hamulec w ulu, dwu, gdzie u litera wyraz kończy i otwiera.
PISOWNIA WYRAZÓW Z "u" LITERĘ "u" PISZEMY: • w cząstkach -uję, -ujesz, -ują czasowników PRZYKŁADY prasuje gotuje maluje próbują wachlują smarują rachujesz pakujesz maszerujesz spaceruję pruję ratuję ZAPAMIĘTAJ! - uje nigdy się nie kreskuje!
PISOWNIA WYRAZÓW Z "u" • w wyrazach z cząstkami -utki, -utka, -utkie, -unia, -uszek, -unek, -uszko -un, -ula, -ulec, -usia, -uchna, -unio, -uś, -ur PRZYKŁADY leciutki kruchutki wesolutka cichutka króciutkie malutkie babunia lalunia paluszek maluszek pakunek rachunek serduszko opiekun piastun matula brzydula hamulec budulec córusia kłamczuch córuchna dziadunio dzidziuś
PISOWNIA WYRAZÓW Z "u" • początki i na końcu wyrazu PRZYKŁADY umywalka ustawić uczynny (o) kotku (przy) mrowisku (do) zamku WYJĄTKI ów, ówczesny, ówdzie, ósemka, ósmy • w wyrazach, w których nie ma uzasadnienia pisownia "ó" PRZYKŁADY nauczyciel chmura lustro bluzka biurko komputer chustka cukier budowa
PISOWNIA WYRAZÓW Z "rz" Dwuznak "rz" Rosnę na wierzbie, rosnę w brzozie lubię burzę, kocham morze. Jesz mnie z chrzanem i grzybkami z czerwonymi porzeczkami. Ma mnie orzech, chrzan i perz Czym ja jestem? Czy już wiesz?
PISOWNIA WYRAZÓW Z "rz" DWUZNAK "rz" PISZEMY: • jeśli wymienia się na r w innych formach tego samego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych PRZYKŁADY morze - morski powtórzyć - powtórka dobrze - dobry mierzyć -miara mądrze - mądry podwórze - podwórko
PISOWNIA WYRAZÓW Z "rz" • w cząstkach -arz, -erz, występujących w wielu wyrazach, zwłaszcza jeśli oznaczają wykonawcę czynności PRZYKŁADY tragarz murarz blacharz kucharz harcerz kołnierz nietoperz żołnierz WYJĄTKI instruktaż (instruowanie, szkolenie kogoś) masaż (masowanie), kradzież, młodzież, odzież
PISOWNIA WYRAZÓW Z "rz" • w wyrazach z zakończeniami -mistrz, -mierz PRZYKŁADY kapelmistrz ogniomistrz zegarmistrz kątomierz kroplomierz Kazimierz • w wielu wyrazach - mimo braku wymiany na r – "rz" niewymienne PRZYKŁADY jarzębina porządek warzywa rzodkiewka korzeń porzeczka korzystać burza rzepa
PISOWNIA WYRAZÓW Z "rz" • po spółgłoskach p, b, t, d, k, g, ch, j, w PRZYKŁADY przebiśnieg przynieś brzydal brzask trzepak drzewo drzazga krzyk grzejnik Grzegorz chrząstka chrzan spójrz dojrzeć wrzawa WYJĄTKI W nielicznych wypadkach piszemy -sz * bukszpan, kształt, pszenica, pszczoła, wszystko, zawsze, Pszczyna, pszczelarz, wszyscy, *w stopniu wyższym i najwyższym przymiotników np. lepszy, najlżejszy
PISOWNIA WYRAZÓW Z „ż" Litera "ż" Ma ją żołnierz, pasażerka ale nie chce mieć kelnerka. Ma ją żmija, żuraw, wąż, każda żona, każdy mąż. jakaż to literka mała, w tych wyrazach się schowała?
PISOWNIA WYRAZÓW Z „ż" LITERĘ "ż" PISZEMY: • gdy wymienia się na g, dz, h, z, ź, s w innych formach tego samego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych PRZYKŁADY potężny - potęga dróżka -droga mosiężny - mosiądz drużyna - druh mażę - mazać wożę - woźnica mężczyzna - męski wyżej - wysoko • po literach m, l, ł, r PRZYKŁADY mżawka mży małżeństwo małżowina odwilż lżejszy sierżant szarża
PISOWNIA WYRAZÓW Z „ż" • w wyrazach obcego pochodzenia z cząstką -aż PRZYKŁADY angaż sprzedaż pejzaż bagaż • po spółgłosce g piszemy ż w wyrazach piegża (ptak), gżegżółka (kukułka) bandaż garaż
PISOWNIA WYRAZÓW Z „ż" • "Ż" występuje w wielu wyrazach - mimo braku reguły uzasadniającej jej pisownie PRZYKŁADY żegnać życzenia pożywienie odzież ponieważ wąż pasażer kożuch łyżka
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ch" Litera "ch" Mieszkam w lesie w Częstochowie, bywam także w Andrychowie. Jestem w chlebie i grochówce, lecz nie szukaj mnie w stołówce. W chórze śpiewam oczywiście. Czym ja jestem? Odgadliście?
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ch" LITERĘ "ch" PISZEMY: • gdy wymienia się na sz w innych formach tego samego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych PRZYKŁADY mucha - musze kożuch -kożuszek fartuch - fartuszek ruch - ruszyć suchy - susza brzuch - wybrzuszyć słuch - słyszeć kielich - kieliszek • po literze s schłodzić schemat PRZYKŁADY schronisko schowek wschód schody paschab
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ch" • na końcu wyrazu PRZYKŁADY pech dach kożuch orzech brzuch uśmiech WYJĄTEK Druh to jedyny wyraz z h na końcu wyrazu
PISOWNIA WYRAZÓW Z "h" Litera "h" Kłopotliwe samo h, dość szczególną skłonność ma, lubi hałaśliwe słowa: hak, harmider, hałasować, heca, hurmem, hej, hop, hura, hola, horda, hejnał, hulać, hasać, halo, hop, wataha. . . W tych wypadkach się nie wahaj.
PISOWNIA WYRAZÓW Z "h" LITERĘ "h" PISZEMY: • gdy wymienia się na g, z, ż, dz w innych formach tego samego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych PRZYKŁADY wahać - waga błahy -błazen druh - drużyna • wiele imion piszemy przez h PRZYKŁADY Hania Honorata Helena Hilary Heniek Bohdan Halinka Hubert
PISOWNIA WYRAZÓW Z "h" • w niektórych wyrazach "h" napiszemy w środku wyrazu PRZYKŁADY bohater juhas czyhać wahadełko ohydny alkohol • "h" występuje w wielu wyrazach - mimo braku reguły uzasadniającej jej pisownię PRZYKŁADY hamulec hamak hulajnoga hodowla hymn helikopter herbata hasło harcerz
PISOWNIA WYRAZÓW WIELKĄ LITERĄ Wielka Litera Ja, wielka Litera kłaniam ci się nisko napisz mnie, gdy piszesz imię i nazwisko. Napisz mnie w tytule, po kropce mnie napisz. . . bo gdy nie napiszesz, powiem, że się gapisz. Bo: mają swe nazwisko miasta, mają morza głębokie, kraje, maleńkie wioski, rzeki i góry wysokie, mają nazwy ulice, nawet zaułki ciasne - pisane wielka literą, bo to ich imię własne.
PISOWNIA WYRAZÓW WIELKĄ LITERĄ PISZEMY: · początek każdego zdania rozpoczynający tekst oraz następujący po kropce · po pytajniku i wykrzykniku · imiona, nazwiska ludzi, przydomki, pseudonimy, przezwiska PRZYKŁADY Maria Magdalena Piotr Jakub Kowalska Nowak Mickiewicz Szymborska Łokietek Chrobry Lwie Serce Krzywousty
PISOWNIA WYRAZÓW WIELKĄ LITERĄ · imiona zwierząt PRZYKŁADY Burek Azor Pikuś Dżeki Hektor Reksio Amor Madera · nazwy planet, gwiazd, konstelacji PRZYKŁADY Mars Jowisz Uran Ziemia Wielki Wóz Panna Gwiazda Polarna Mała Niedźwiedzica
PISOWNIA WYRAZÓW WIELKĄ LITERĄ · nazwy państw, regionów, miast, osiedli, wsi PRZYKŁADY Polska Włochy Stany Zjednoczone Wielkopolska Małopolska Warszawa Paryż Mokotów Saska Kępa Anin Nowa Huta Bronowice · nazwy geograficzne (oceanów, mórz, rzek, jezior, gór, wyżyn, nizin, dolin, pustyń, wysp, kanałów, wulkanów) PRZYKŁADY Ocean Atlantycki Morze Bałtyckie Wisła Góry Świętokrzyskie Kasprowy Wierch Nizina Mazowiecka Pustynia Błędowska Sahara Wezuwiusz Odra Puszcza Białowieska Wolin
PISOWNIA WYRAZÓW WIELKĄ LITERĄ · nazwy mieszkańców państw, części świata, regionów, krain geograficznych PRZYKŁADY Polak Amerykanin Małopolanin Mazowszanin · Europejczyk Rosjanin Ślązak Japonka nazwy dzielnic, osiedli, ulic, placów, rynków, parków, budowli, zabytków, cmentarzy PRZYKŁADY Praga Planty Łazienki Wawel Zamek Królewski Powązki Barbakan Cmentarz Rakowicki
PISOWNIA WYRAZÓW WIELKĄ LITERĄ · nazwy świąt i dni świątecznych PRZYKŁADY Nowy Rok Boże Narodzenie Wielkanoc Wszystkich Świętych Popielec Dzień Matki Dzień Nauczyciela Trzeci Maja WIELKĄ LITERĄ MOŻEMY NAPISAĆ: wyrazy Matka, Ojciec, Ojczyzna, Naród, dla zaznaczenia szacunku lub ze względów uczuciowych nazwy osób, do których się zwracamy w listach, podaniach, np. : Szanowna Pani Dyrektor!, Królu! Panie Prezydencie!, Pozdrawiam Cię!
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ą, ę, om" Litera ą Litera ę Zabawiono się raz grą Kto wynajdzie słówko z "ą". Jaś napisał słówek rząd, a więc: mąka, łąka, prąd, kąt, sąsiadka, bąk, bąbelek. Nie dał się zawstydzić Felek. . . Tak napisał: Mądry zając przed pogonią uciekając, krążył pod dąbrową, w głąb jej umknął z całą głową. . . Staś powiedział: - A ja chcę znaleźć słówka z samym "ę" Więc w zeszycie pisać będę: Bęc, bęc, bębni bęben. Co to będzie, co to będzie, gdy się zlęknie gęś na grzędzie? Gęś przysiędzie grzędę tę, będzie gęgać gę, gę Udały się rymy gęsie, klasa się ze śmiechu trzęsie. Roman Pisarski
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ą, ę, om" • zakończenia -ą mają rzeczowniki w liczbie pojedynczej, ale w liczbie mnogiej mają zakończenie -om PRZYKŁADY Liczba pojedyncza rzeczowników Liczba mnoga rzeczowników książką książkom szkołą szkołom wychowawcą wychowawcom matką matkom różą różom
PISOWNIA WYRAZÓW Z "ą, ę, om" • tworząc wyrazy zdrobniałe do danego wyrazu -ę zamienia się na -ą PRZYKŁADY ręka - rączka gołębie - gołąbki wstęga - wstążka zęby - ząbki księga - książka gałęzie - gałązki
OZNACZENIE MIĘKKOŚCI SPÓŁGŁOSEK • Przed spółgłoskami miękkość oznaczamy przez kreskę nad literą: ć, ń, ś, ź, dź PRZYKŁADY źrebię środa hańba Baśka śpi ślad śliwka dźwig wiśnia przebiśnieg goście liście • Na końcu wyrazu miękkość oznaczamy przez kreskę nad literą: ć, ń, ś, ź, dź PRZYKŁADY Staś Krzyś jeleń robić styczeń kąpać śledź struś maszerować spaść paźie jechać
OZNACZENIE MIĘKKOŚCI SPÓŁGŁOSEK • przed samogłoskami miękkość oznaczamy przez literę i: ci, ni, si, zi, dzi PRZYKŁADY kapcie prosięta dłonie Jadzia ciastko zielony konie dzięcioł babcia przysięga bocian ziemniak
PISOWNIA PARTYKUŁY "NIE" Z RÓŻNYMI CZĘŚCIAMI MOWY "NIE" piszemy ROZDZIELNIE: Z czasownikami Z liczebnikami Z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym Øz czasownikami PRZYKŁADY nie życzy nie marzyć nie kopie nie zjem nie zdjąć nie pracuje nie piła nie wziąć nie myśli nie rządzi nie śpiewa nie uważa WYJĄTKI niedomagać, niepokoić, niewolić, nienawidzę, niedosłyszę
PISOWNIA PARTYKUŁY "NIE" Z RÓŻNYMI CZĘŚCIAMI MOWY Ø z liczebnikami PRZYKŁADY nie pierwsza nie sto nie jeden (ale dwóch) WYJĄTKI niejeden, niejedna (wielu, wiele), niemało (niewiele, niedużo) Ø z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym PRZYKŁADY nie krótszy nie mniejszy nie najwyższy nie najlepszy nie krócej nie najwyżej nie mniej nie najlepiej
PISOWNIA PARTYKUŁY "NIE" Z RÓŻNYMI CZĘŚCIAMI MOWY "NIE" piszemy ŁĄCZNIE: Ø z rzeczownikami PRZYKŁADY nieposłuszeństwo nieprzychylność niepokój nieszczęście WYJĄTKI gdy rzeczownik jest częścią wyraźnego przeciwstawienia nie samochód (ale wrak), nie przyjaciel (lecz wróg) Ø z przymiotnikami w stopniu równym PRZYKŁADY niemały niegruby niewysoki WYJĄTKI gdy przymiotnik jest częścią wyraźnego przeciwstawienia nie ładny (ale brzydki), nie mądry (ale głupi)
PISOWNIA PARTYKUŁY "NIE" Z RÓŻNYMI CZĘŚCIAMI MOWY Ø z przysłówkami w stopniu równym pochodzącymi od przymiotników PRZYKŁADY nieładnie nieciekawie niemądrze niegrzecznie WYJĄTKI gdy przysłówek jest częścią wyraźnego przeciwstawienia tekstowego nie źle (ale świetnie)
Literatura: • Wróblewski Andrzej, Polszczyzna się kundli. [w: ] Z polszczyzną za pan brat, pod red. Jana Miodka, Warszawa 1999 • Nowy słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, pod red. Edwarda Polańskiego, Warszawa 1999 • Wielki słownik ortograficzny języka polskiego, pod red. Andrzeja Markowskiego, Warszawa 1999 • Zasoby internetowe
- Slides: 39