YOT YETERSZL HASTALIKLARI 1 YOT NEDR p yot

İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI 1

İYOT NEDİR? p İyot insan vücudunda çok az miktarda bulunan bir eser elementtir. 2

İYOT Vücutta 15 -20 mg kadar iyot bulunur. Gas mu trik koz ada a nd Ka Tir be oid (% zind 75 e ’i) e m e M inde r e l z be

Besinlerle alınan iyodun yaklaşık %50’si emilir. Atımı ise; Büyük oranda idrarla (%90) Emilim mide ve bağırsaklarda gerçekleşir ve 1 saatte tamamlanır. Ter Dışkı

İYOTUN GÖREVLERİ Hücre solunumunda ve oksijen tutulumunda Büyüme ve gelişmede Protein sentezinde ve enerji üretiminde Sinir ve kemik dokusunun yapısı üzerine Vücut ısısının düzenlenmesi TİROİD HORMONLARININ YAPIMI İÇİN

Tiroid bezi, boynun ön kısmında yerleşmiş olan ve salgıladığı hormonlarla vücut metabolizmasını düzenleyen endokrin bir organdır. 6

İyot, tiroid bezinden salgılanan v “triiyodotironin” (T 3) v “tiroksin” (T 4) hormonlarının bileşiminde bulunur. 7

Tiroid bezinde I Bu hormonların kandaki düzeyi Tiroksin Triiyodotironin hipofiz bezinden salgılanan bir hormonla (Tiroid Stimüle Edici Hormon-TSH) ayarlanır. Tirozin 8

İYOT EKSİKLİĞİNİN NEDENLERİ Diyette iyot eksikliği İyodun barsaklardan yetersiz emilimi Dışkı ve idrarla iyot kaybının artması Emziklilik Gebelik Vücudun tiroid hormonlarına ihtiyacının artması Antitiroid ilaçlarla uzun süreli tedavi Aşırı terleme gibi yollarla iyot kaybının artması

Günlük iyot gereksinimi karşılanamadığı zaman p İyot Yetersizliği Hastalıkları adı verilen bir dizi gelişimsel ve fonksiyonel hastalık ortaya çıkabilir. 10

Bu hastalıkların belki de en az problem yaratanı, yetersizliğinin en sık ve en kolay görülen belirtisi guatırdır. 11

İyot yetersizliği; p Dünyada, önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarının en önemli nedenidir. 12

İYH (İyot Yetersizliği Hastalıkları) ile İLGİLİ SORUNLAR YAŞAMIN DÖRT EVRESİNE İLİŞKİNDİR. 13

Yaş gruplarına göre İYH Fetüs(Fetüsteki iyot yetersizliği, annedeki iyot yetersizliğinin bir sonucudur) Düşükler Ölü doğumlar Doğum anomalileri Perinatal ölümlerde artış Nörolojik kretenizm(mental gerilik, sağırlık-dilsizlik şaşılık, spastik dipleji) Miksödem kretenizm (cücelik, mental gerilik) Psikomotor bozukluklar p Yenidoğan Guatr Hipotroidi Mental gerilik p Çocuk ve gençlerde Guatr Hipotiroidi Mental fonksiyonlarda bozukluk Okul başarısında düşme Büyüme geriliği p Yetişkin Guatr ve komplikasyonları Hipotiroidizm Mental fonksiyonlarda bozukluk 14

v Kalıtım, v v Yaş, v Cinsiyet, v Ergenlik, Gebelik-emzirme, v Psikolojik stres guatrın oluşumunu kolaylaştıran faktörler arasında sayılabilir. 15

İyot yetersizliği olan bireyler; Ø Zekaca daha yavaş ve daha az tepkili, Genelzor olarak iyot yetersizliği; Ø Daha eğitilebilen, Ø Daha güç anlayan, toplumda zihinsel işlevlerde azalmaya yol Ø İşlerinde daha az üretken olan kişilerdir. açmakta, Bu tür bireylere ve sahip olan bir ülkede; v ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeyi insanların düşünme ve karar verme düşer, v verimlilik azalır. yetenekleri olumsuz etkilenmektedir. 16

Hayvanlarda İyot Yetersizliği p p p Düşükler Ölü doğum Guatr Hipotroidizm Fetüste düşük vücut ağırlığı görülür, Yün, süt, yumurta üretimi düşer. 17

GÜNLÜK İYOT GEREKSİNMESİ p Günlük iyot ihtiyacı en az, tiroid bezi tarafından o gün içinde yıkılan, yenilenen tiroid hormonundaki kadardır. 18

GÜNLÜK İYOT GEREKSİNMESİ 0 -59 ay 6 -12 yaş >12 yaş Gebe, emzikli 90 mcg 120 mcg 150 mcg 250 mcg Böbrek kan akımı idrarla iyot kaybını artırır. (WHO, UNICEF, ICCIDD) 19

İYOT KAYNAKLARI p p p İyot başlıca toprakta bulunan bir eser elementtir. Yağmurlarla ırmaklara, oradan da göllere ve denizlere taşınır, tekrar buharlaşma yoluyla topraklara döner. Her yıl denizlerden 400 bin ton iyodun buharlaştığı hesaplanmıştır. İnsan, iyodu, sudan ve yiyeceklerden sağlamaktadır Genel olarak, çoğu yiyeceğin iyot konsantrasyonu düşüktür. En iyi iyot kaynağı yiyecekler deniz ürünleridir. Deniz balıkları Midye 832 -1220 mcg/kg 798 mcg/kg 20

BAZI BESİNLERİN İYOT MİKTARLARI Besin Ölçü Miktar g Guatırsız bölge İyot-mcg Guatrlı Bölge İyot-mcg Su 1 çay bardağı 100 0. 47 0. 24 Süt 1 çay bardağı 100 4. 15 2. 50 Yumurta 1 adet 50 13. 40 1. 90 Tavuk 1 porsiyon 125 62. 75 11. 90 Et yemeği 1 porsiyon 100 3. 00 1. 30 Kurubaklagil 1 porsiyon 60 3. 00 2. 00 Beyaz peynir 1 kibrit kutusu 30 4. 56 2. 55 Ekmek 2 orta dilim 100 1. 56 0. 54 Ispanak 1 porsiyon 200 40. 20 - Elma 1 porsiyon 150 2. 40 21

İYH saptanması *Klinik yöntemler Palpasyon Ultrason *Biyokimyasal yöntemler İdrarla iyot atımı Kanda T 3, T 4, TSH, tiroglobulin 22

Ayrıca; 10 mcg/L altı Bölge İYH sularında iyot 2 mcg/L altı düzeyleri ciddi İYH Guatrojen olduğu tahminedilen besinler Beslenme alışkanlıkları

İyot Yetersizliği Hastalıkları (İYH) Dünyada ~2 milyar insan risk altında Endemik guatr 750 milyon kişi Her yıl 100 bin kreten doğuyor Kreten 11. 2 milyon kişi Önlenebilir beyin özürü 43 milyon kişi 24

İYOT YETERSİZLİĞİ ÜLKEMİZDE ÖNEMLİ BİR HALK SAĞLIĞI SORUNUDUR 26

p TÜRKİYE’DE YAPILAN ÇALIŞMALAR 27

p 1974 Ulusal Beslenme ve Sağlık araştırmasına göre guvatr prevalansı %6. 1’dir. 28

Günay’ın (1995) Kayseri’nin Hisarcık kasabasında yaptığı çalışmada; p Genel guvatr prevalansı %31. 6 p Öğrencilerde %41. 2 p Kız öğrencilerde %47. 1 p Erkek öğrencilerde %35. 0 bulunmuştur. 29

• 15 il’de 6 -12 yaş grubu çocuklarda iyot yetersizliği hastalıkları görülme sıklığı araştırması (H. Ü. Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Sağlık Bakanlığı 1995) 6 -12 yaş arası 7144 çocukta yapılmıştır. Guatr görülme sıklığı Tüm çocuklarda % 30. 3 Erkek çocuklarda % 27, 3 Kız çocuklarda % 31, 9 12 yaşta % 45. 6 30

p Kirkizoğlu-Köksal 1996 Ankara Çubuk ilçesi Kışlacık ve Kuruçay Köylerinde yaptığı çalışmada guvatr prevalansını %31. 2 (ikinci ve üçüncü derece %6. 2) olarak saptamıştır. 31

Borazan (1999) Kayseri ili Tomarza ilçesi ve Alakuşak köyü, 10 -13 yaş İlköğretim öğrencileri ve 15 yaş ve üzeri grup Palpasyon ile; Kız öğrencilerin %51. 14’ü Erkek öğrencilerin %31. 03’ü Kadınların %86. 27’si Erkeklerin % 35. 0’i guvatırlı olarak belirlenmiştir. p 32

p Zorlu ve Ark (2001) Ankara Altındağ ilçesinde 6 -12 yaş toplam 300 çocukta idrar iyot düzeyi araştırmışlardır. %46’sında idrar iyot düzeyi düşük bulunmuştur. n n n %8 ağır %12 orta %26 hafif yetersizlik 33

Çolak ve ark. (2004) Elazığ’da 15 -88 yaş 253 kişi ile çalışmışlar (103 erkek, 150 kadın). Palpasyonla genelde %45. 4 kadınlarda % 54. 0 erkeklerde %33 guatr. Ultrasonla %22. 9’unda guatr 34

Gözkaya (2011) Düzce’nin Yığılca ilçesinde 2. ve 8. sınıfta öğrenim gören 709 öğrenci ile yaptığı çalışmada; p %15. 4 hipotiroidi, p fizik muayeneye göre %22. 3’sinde guatr belirlendi. Guatrın nedeni için idrar iyot düzeylerine bakıldı. p %7. 8’inde orta iyot eksikliği p %63. 9’unda hafif iyot eksikliği tespit edildi. 35

düzeyleri 36

TÜRKİYE İDRARDA İYOT MONİTORİZASYON ARAŞTIRMASI (2007) 30 ilden 20 sinde sorun çözümlenmiş

TBSA 2010 DİYETLE İYOT ALIMI İYOT (mcg) GEBE KADIN KENT 61. 14 KIR 65. 18 TOPLAM 61. 14 Günlük Alınması Önerilen (mcg) 220

İYOT YETERSİZLİĞİNDEN KORUNMA 39

p Tek ve en mantıklı yaklaşım iyot profilaksisidir. 40

İYOT YETERSİZLİĞİNDEN KORUNMAK İÇİN DÜNYA ÇAPINDA UYGULANAN YÖNTEMLER İyotlu Ekmek İyotlu Su İyotlu Çay İyotlu Yağ İyot Tabletleri ve Kapsülleri İyotlu Tuz

İyot takviyesi alan ve almayan annelerin yenidoğanlarında tiroid volümleri incelendiğinde İyot takviyesi almayanların %40 daha büyük tiroid volümü Tiroid bezi büyümesi iyot takviyesi almayan annelerin bebeklerinde doğumda görülürken İyot takviyesi alanlarda görülmez.

İyot yetersizliği hastalıklarının önlenmesinde en etkin ve en yaygın kullanılan p yol iyotlu tuzdur. 43

İYOTLU TUZ İyot işleme Basit Ucuz Tuzun tadını rengini değiştirmez. Dünyada en yaygın kullanılan yöntem

İyot sofra tuzuna; o o Potasyum iyodür (KI) Potasyum iyodat (KIO 3) şeklinde eklenmektedir. 45

Potasyum iyodat; ü ü Buharlaşmaya karşı daha stabil ve dayanıklıdır. Isı, nem veya uzun depolama ve taşıma koşullarında daha dayanıklıdır. İnsan vücudunda hızlı yıkılır. Yüksek dozlarda tolere edilebilir. 46

p İyotlu tuz, kayıpları önlemek amacıyla; *Koyu renkli kavanozlarda, *Serin yerde, *Işık ve güneş temasından uzakta saklanmalıdır. *Pişme ile de iyotlanmış tuzun iyot içeriği azalabileceği için, yemeklere pişirildikten sonra tuz eklenmelidir. 47

AÇSAP UNICEF İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARININ ÖNLENMESİ ve TUZUN İYOTLANMASI Programı 1994 YILINDA başlatılmıştır.

p p 15 ilde 6 -12 yaş grubu çocuklarda iyot yetersizliği hastalıkları görülme sıklığı araştırması (H. Ü. Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Sağlık Bakanlığı 1995) İyotlu tuz kullanım oranı Tüm illerde % 24. 2 Ara sıra kullananlar % 18. 9 49

p Kirkizoğlu-Köksal (1996) Ankara Çubuk ilçesi Kışlacık ve Kuruçay Köylerinde; İyotlu tuz tüketim sıklığını %8. 5 olarak saptamıştır. Ara sıra kullananların oranı %6. 0’dır. 50

TNSA 2003, 2008 iyotlu tuz kullanımı 51

p İyotlu tuz ile; İYH önlenebilir, ancak tedavi edilemez. 52

p İyot proflaksisinin başlıca komplikasyonu tirotoksikoz oluşumudur. Terleme, ağırlık kaybı, taşikardi, sinirlilik, yorgunluk, sıcağa intolerans, gözlerde değişiklikler görülebilir. 53