YNT 101 LETMEYE GR I LETME BRM VE

YÖNT 101 – İŞLETMEYE GİRİŞ I İŞLETME BİRİMİ VE İŞLETMEYİ TANIYALIM YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 1

SİSTEM KAVRAMI VE SİSTEMDE İŞLETMENİN YERİ: SİSTEM KAVRAMI: Her türlü sisteme uygulanabilecek genel ilke ve prensipleri bulmayı ve geliştirmeyi amaçlayan, disiplinler arası matematiksel bir çalışma alanıdır. SİSTEMDE İŞLETMENİN YERİ: İşletme; belirli amaçlara ulaşmak için faaliyete geçen, çeşitli girdilerden faydalanan, sağladığı kaynaklardan bir dizi işlemlerle çıktılar elde eden ve bu faaliyetleri düzenli bir şekilde gerçekleştirebilmek için geri iletimde bulunan alt sistemler bütünüdür. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 2

SİSTEM KAVRAMI VE SİSTEMDE İŞLETMENİN YERİ: İŞLETMENİN ALT SİSTEMLERİ: İşletme sisteminin alt sistemleri; “yönetim alt sistemleri”, “teknik alt sistem”, “psiko-sosyal alt sistem”, “yapısal alt sistem” olarak gruplara ayırabiliriz. Yönetim Alt Sistemi: Bu sistemde amaç ve hedefleri saptamak, ayrıntılı, stratejik ve operasyonel planlar hazırlamak, organizasyon yapısını planlamak ve kontrol süreçlerini belirlemek suretiyle işletmeyi çevresiyle ilişkiye geçirme faaliyetlerinin tümü yer almaktadır. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 3

SİSTEM KAVRAMI VE SİSTEMDE İŞLETMENİN YERİ: Teknik Alt Sistem: girdiyi, çıktıya çevirmeye yarayan teknikler de dahil, tüm gerekli bilgileri kapsar. Psiko-sosyal Alt Sistem: birbirleriyle etkileşim içinde olan şahıs ve gruplardan oluşmaktadır. Yapısal Alt Sistem: organizasyon şemaları, iş ve görev tanımları ile kural ve süreçlerle ortaya çıkan bir alt sistemdir. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 4

İŞLETME KAVRAMI VE FAALİYET SÜRECİ: Bir ülke ekonomisinin önemli bir bölümü, değişik alanlarda faaliyetlerini sürdüren çok sayıda irili ufaklı binlerce işletmenin etkisiyle oluşmaktadır. İşletmelere baktığımızda bazılarının sadece mal üretiminde, bazılarının hizmet üretiminde ve bir kısmının da her ikisinin üretiminde faaliyet gösterdikleri izlenmektedir. Şekil I-1. 2: İşletme Faaliyet Süreci, Sayfa: 11. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 5

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ İŞLETME: Üretim faktörlerinin bir araya getirilerek, doğada kıt olarak bulunan, insanların ihtiyaç duydukları, mal ve/veya hizmeti üreten ve/veya pazarlayan, kar amacı güden; ekonomik, yönetsel, sosyal, teknik ve hukuki birimdir. Bir işletmenin kurulabilmesi için başlıca 4 temel kaynağın bir araya getirilmesi demektir: �Maddi Kaynaklar �İnsan Kaynakları �Finansal Kaynaklar �Bilgi Kaynakları YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 6

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ İŞLETMENİN BİLEŞENLERİ: �Ekonomik sistem, �Gereksinim, �Arz ve Talep, �Tüketim ve Tüketici, �Mal – Hizmet, �Üretim Faktörleri, �Girişim (Teşebbüs). YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 7

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ EKONOMİK SİSTEM: Bir ülkenin sahip olduğu kaynakların, vatandaşların gereksinme ve isteklerinin karşılanması amacıyla, bireyler ve kurumlar arasında dağılımını düzenleyen kurallar bütünüdür. Özel Şahıs İşletmeleri: üretim faktörlerinin özel kişi ya da kuruluşlar tarafından yönetilmesine denir. Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT): kamu kesiminde üretim faktörlerinin sahibi devlettir. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 8

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ ÜRETİM VE KAYNAK DAĞILIMINA GÖRE EKONOMİK SİSTEMLER: �Planlı Ekonomi: üretim faktörlerinin tümü veya büyük kısmı devlet denetimindedir, üretim ve kaynak dağılımı kararları devlet tarafından alınır. �Pazar Ekonomisi: üretim ve kaynak dağılımı, arz-talep dengesine göre üretici ve tüketiciler tarafından şekillendirilir. �Karma Pazar Ekonomisi: iki sistemin özelliklerini taşıyan ve ülkelerin çoğunda görülen bir sistemdir. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 9

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ GEREKSİNİM: insanların maddi ve kültürel varlıklarını sürdürmek ve geliştirmek için çeşitli mal ve hizmetlere karşı duydukları isteğe, bu isteğin yarattığı gerginlik ya da açlığa denir. Gereksinimler uygun mal ve hizmetlerin tüketilmeleri ile giderilir. Malların bu gereksinimleri giderme niteliğine fayda denir. Maslow hiyerarşik olarak insan gereksinimleri 5 ayrı basamakta göstermiştir. Tablo I-1. 1: Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi, Sayfa 14. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 10

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ ARZ VE TALEP: satın alma gücü bulunan bireylerin ekonomik mal ve hizmetlere karşı gösterdikleri isteklerdir. ARZ: talep karşısında işletmelerin, tüketicilerin gereksinimlerini karşılamak üzere mal ve hizmet sunumunda bulunmalarıdır. Arz ve Talep, insan gereksinimlerinin giderilmesi için, tüketici ve üreticilerin bir araya geldiği ekonomik bir eğilimdir. Müşteri talep eder, işletmeler de bu talepleri karşılamak üzere uygun yer ve zamanda arz da bulunur. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 11

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ TÜKETİM VE TÜKETİCİ: TÜKETİM: insan gereksinimlerini ve isteklerini karşılamak amacıyla üretilen mal ve hizmetlerin kullanımıdır. TÜKETİCİ: Tüketim işlemini gerçekleştiren bireylere ya da örgütlere denir. Başka bir deyişle gereksinim ve isteklerini karşılamak amacıyla, mal ya da hizmetleri kullanan bireyler ya da örgütler tüketici olarak adlandırılır. Tüketiciler satın alma ve kullanma amaçları yönünden ikiye ayrılabilir: 1. Son Tüketici: Kişisel ya da ailevi gereksinimleri nedeniyle bir mal ya da hizmeti satın alan birey ya da kuruluştur. 2. Endüstriyel Tüketici: Üretim, yeniden satma ya da işletme kurma amacıyla satın almada bulunan bireyler ya da örgütlerdir. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 12

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ MAL – HİZMET: MAL: İnsan gereksinimlerini gidermeye yarayan somut nesnelere denir. Bir diğer deyişle üretilmesi için çaba, emek harcanan nesnelere mal adı verilir. HİZMET: İnsan gereksinmelerini karşılayan, ancak somut olmayan çeşitli araçlara denir. Tablo I-1. 2: Mal ve Hizmetlerin Belirgin Ayırıcı Özellikleri, Sayfa 17. Üretim aşamasında çaba harcanıp harcanmaması açısından ele aldığımızda ise işletmelerin ürettikleri malları ikiye ayırabiliriz: 1. Ekonomik Olmayan Mallar 2. Ekonomik Mallar YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 13

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ Ekonomik Olmayan Mallar: Serbest mallar da denir. Elde etmek için hiçbir çaba gerektirmeyen ve doğada hazır bulunan mallardır. Bu malları üretmek için ayrı bir örgütlenme ya da ek bir çaba gerekli değildir. Bu mallar alınıp satılmazlar. 2. Ekonomik Mallar: Elde etmek için emek harcanan ve işletmeciliğin temelini oluşturan mallardır. İşletmeler tarafından üretilen tüm ürünler bu anlamdaki mal kavramına girer. Gereksinimleri giderme özellikleri yönünden ikiye ayrılır: a) Tüketim Malları b) Üretim Malları (Endüstriyel Mallar/ Yatırım Malları) 1. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 14

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ a) Tüketim Malları: Gereksinimleri doğrudan doğruya giderebilen mallardır. Bu mallar, son tüketicilere kişisel ya da aile gereksinimlerini karşılamak için işlenirler. b) Üretim Malları: Başka bir malın üretilmesi için gerekli olan mallardır. Ekonomik mallar kullanım sürelerine göre de ikiye ayrılırlar: a) Dayanıksız Mallar: Bir kez ya da kısa süreli kullanım sonucunda tüketilip yok edilen mallardır. Bu mallar tek kullanımda tüketileceklerdir. b) Dayanıklı Mallar: Bir defa kullanım ile tükenmeyen, uzun süreli kullanımla yavaş yok edilen mal türüdür. Bu malların tüketilmesi ve yararlı ömürlerinin sona ermesi zaman içinde olur. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 15

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ ÜRETİM: doğal kaynaklara sermaye ve insan emeği uygulanması işlemine üretim adı verilir. Üretim girdiyi, çıktıya dönüştürme işi olarak da ifade edilebilir. Üretimde amaç, insan gereksinimlerinin karşılanması veya tatmin edilmesidir. Bu nedenle, mal ve hizmetlerin üretilmesi dışında, depolanması, taşınması ve satılması, insan ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik olduğu için, üretim faaliyeti kapsamına girer. Bu açıdan üretimi, insan ihtiyaçlarını gideren mal ve hizmetleri elde etmek amacıyla yapılan her türlü çaba veya faaliyet olarak da tanımlayabiliriz. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 16

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ ÜRETİM FAKTÖRLERİ: Mal ve hizmetleri ortaya koymak, kısaca üretim yapabilmek için bir takım öğelerin bulunması ve bunların birleştirilmesi gerekir. Tüm bu öğelere üretim faktörleri (öğeleri) adı verilir. Üretim faktörleri, üretim girdileri veya kısaca inputlar olarak da adlandırılır. Başlıca üretim faktörleri şunlardır: �Emek (işgücü), �Sermaye, �Girişimci (müteşebbis), �Teknoloji (üretim yöntemi). YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 17

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ �Emek: İnsanların veya iş görenlerin bir işte ortaya koydukları bedensel ve düşünsel( zihinsel) çabalara emek veya işgücü adı verilir. En önemli üretim faktörüdür. Çünkü insan emeği olmadan, diğer üretim faktörlerinin kendi başına üretimde bulunmaları mümkün değildir. �Sermaye: İşletmenin amacına ve üretim faaliyetlerine uygun olarak toplanmış maddi ve gayri maddi varlıkların tümüdür. Maddi Varlıklar: İşletmenin üzerinde kurulduğu arazi, işletmenin sahip olduğu doğal kaynaklar, binalar, makine, aletler, hammaddeler, mamuller vb. ve işletmenin sahip olduğu nakit veya para tutarı gibi varlıklardır. Gayri Maddi Varlıklar: elle tutulup gözle görülmesi olanaklı olmayan teknik bilgi, lisans ve patent hakları, markalar, gibi öğelerden oluşur. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 18

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ �Doğa (Tabiat-Doğal Kaynaklar): Tabiat, toprak veya doğal kaynaklar adı verilen doğa, yeryüzünün altında ve üstünde bulunan tüm kaynakları kapsamaktadır. �Girişimci (Müteşebbis): işletmeyi kuran, mal veya hizmet üretimi ve/veya pazarlanması için üretim faktörlerini bir araya getirip birleştiren, kar amacı güden ve risklere katlanan kişidir. Yönetici ise kar ve riski başkalarının olmak üzere, ürün veya hizmet üretimi için üretim faktörlerini bir araya getirip birleştiren ve işletmeyi çalıştırma sorumluluğu olan kişidir. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 19

İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ �Teknoloji: işletmenin sadece üretim işlevinde uygulanan bir yöntem veya kısaca üretim yönetimi değil, işletmenin tüm işlevlerinde karşılan sorunların çözümüne yönelik, tüm yöntemler ile birlikte kullanılan donanımlar ve yazılımlar bütünüdür. GİRİŞİM (TEŞEBBÜS): Teşebbüs veya girişim sözcüğü genelde işletme kavramı ile aynı anlama gelmektedir. Uygulamada teşebbüs ve işletme sözcükleri birbirinin yerine kullanılmaktadır. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 20

İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ Rasyonalizasyon bir ekonomik kuruluşun veya işletmenin daha iyi, daha verimli, daha etkin, daha prodüktif ve daha ekonomik çalışmasını sağlayacak tedbirlerin alınması işlemine denir. Rasyonalizasyonun temel amacı, işletmelerde maliyeti düşürmek, verimi ve üretimin kalitesini arttırmaktır. Rasyonellik ilkeleri üçe ayrılır: 1. Prodüktivite ya da verimlilik, 2. Rantabilite ya da karlılık, 3. Ekonomiklik ya da iktisadilik. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 21

İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ: ETKİNLİK: Etkinlik kavramı verimlilik kavramı ile bir arada veya eşanlamlı kullanılsa da gerçekte, verimliliğe göre daha kapsamlı ve ölçülmesi zor bir kavramdır. Etkinlik amaca ulaşma derecesi, verimlilik ise çıktı/girdidir. İşletmelerde etkinliği 3 alanda tanımlayabiliriz: 1. Teknik Etkinlik, 2. Ekonomik Etkinlik, 3. İşletme Biliminde Etkinlik. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 22

İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ VERİMLİLİK (PRODÜKTİVİTE): üretimden elde edilen çıktıların fiziksel niceliklerinin, üretimde harcanan girdilerin fiziksel niceliklerine oranıdır. Çıktı (üretilen mal veya hizmetler) Verimlilik = Girdi (işgücü, sermaye, doğal kaynaklar) YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 23

İŞLETMEDE RASYONALİZASYON VE BAŞARI ÖLÇÜTLERİ EKONOMİKLİK (İKTİSADİLİK): üretimin satış geliri (ciro), üretimin maliyet tutarına oranlanmasıdır. İşletmede satış niceliğinin artması, satış fiyatlarının artması, maliyet giderlerinin ise yükselmesi durumunda ekonomiklik de azalmış olur. Satış niceliği ve satış fiyatı aynı düzeyde iken maliyet giderlerinin düşmesi ekonomikliği arttırır. KARLILIK (RANTABİLİTE): Belirli bir zaman kesiti içinde, işletme faaliyetleri sonucunda elde olunan toplam net karın, o zaman kesitinde kullanılan kapitale oranıdır. Karlılık tek başına işletmelerin başarısında bir gösterge konumunda olmamaktadır. YONT 101 - İŞLETMEYE GİRİŞ I, NEVİN SEYYAH 24