YKSEKRETMDEK SORUNLAR Prof Dr smail Tosun Orta Dou

YÜKSEKÖĞRETİMDEKİ SORUNLAR Prof. Dr. İsmail Tosun Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü 13 Mayıs 2004

DENEYİM NEDİR? Experience is a hard teacher because she gives the test first, the lesson afterward. Verno n Law Deneyim, yaptığımız yanlışlardan çıkarılan derslerin bize kazandırdığı olgunluktur.

Deneyim, yenilen (ve yenilecek) kazıkların bileşkesidir.

HİÇBİR SİSTEM MÜKEMMEL DEĞİLDİR Nobody is perfect I’m NOBODY!

Devletler arasında dostluk değil, çıkar birliği vardır.

YÖK, YOK EDİLMELİDİR q Askeri dönem “kalıntısı” bir kuruluş q Kılık-kıyafet ile ilgili Anayasa Mahkemesi kararlarının uygulanması q Medya (Olumlu gelişmeler üniversitelere, olumsuz gelişmeler YÖK’e malediliyor)

TARTIŞILAN KAVRAMLAR q Demokratikleşme q Özerklik q Akademik özgürlük

DEMOKRATİKLEŞME Katılımcı demokrasilerde halkın iktidardan memnun olup olmadığı, yapılacak seçim sonunda belirlenir. Üniversiteler ise, çağdaş ülkelerde katılımcı demokrasi kurallarına göre yönetilmezler.

Demokratikleşme ABD’de, rektör, dekan ve bölüm başkanları göreve seçimle gelmezler. Bu, işin püf noktasıdır, çünkü öğretim üyelerince yapılan seçimler genellikle zayıf liderlerin iş başına gelmesine yol açar. Amerikan sistemi, uzlaşmaya dayanmayan ve popüler olmayan kararların gerektiğinde alınmasına olanak verir. H. Rosovsky, Bir Dekan Anlatıyor, TÜBİTAK, 1994.

Demokratikleşme In most countries, there have been efforts to reinforce executive authority of institutional leaders. Key common elements have been a transfer of power to Rector, Vice-Chancellor and other leading administrative figures, and loss of authority and decision-making power on the part of traditional participatory and collegial bodies. OECD, Changing Patterns of Governance in Higher Education - 2003

Demokratikleşme İcranın güçlendirilmesi yerine “demokratikleşme” sloganı altında yetkinin tüm tabana yayılması, dünyadaki gelişmelerle tezat oluşturmaktadır.

Demokratikleşme Demokrasiyi, üniversitede her konuda “parmak hesabı” ile karar vermek yerine, “ehil” kişilerin görüşlerini özgürce belirtmesi ve bu görüşlere öncelikle itibar edilmesi olarak algılamak gerekir.

ÖZERKLİK Bir topluluğun, bir kuruluşun ayrı bir yasaya bağlı olarak kendini yönetme hakkı, muhtariyet, otonomi. Türk Dil Kurumu

Özerklik, q Kimlerin öğrenim göreceği (öğrencisini seçmek) q Kimlerin öğreteceği (öğretim üyelerini seçmek) q Nelerin öğretileceği (ders programını ve ders içeriklerini belirlemek) q Kimlerin mezun olacağı (mezuniyet şartlarını belirlemek) q Nelerin araştırılacağı konularındaki kararların alınmasında, üniversitenin kendi başına yetki sahibi olma derecesidir. H. Hetherington, University Autonomy, 1965.

Özerklik q Binaların ve tüm araç-gereçlerin mülkiyet hakkına sahip olmak q Kredi alabilme yetkisine sahip olmak q Bütçesini oluşturma ve öncelikleri doğrultusunda sarf edebilme q Akademik yapısını ve ders programlarını belirleme q Akademik personeli işe alma veya işine son verme q Maaşları belirleme q Üniversiteye alınacak öğrenci sayısını saptama q Öğrenim ücretini belirleme OECD, Changing Patterns of Governance in Higher Education - 2003

AKADEMİK ÖZGÜRLÜK Akademik özgürlük, mevcut kanunlar çerçevesi içinde kalmak ve evrensel akademik normlara uymak koşuluyla, işini kaybetme tehlikesine maruz kalmaksızın, bilinenleri sorgulama ve çelişkili görüşleri ortaya koyabilme hürriyetidir. UK Education Reform Act – 1988

Akademik Özgürlük ANAYASA – MADDE: 130 Üniversiteler ile öğretim üyeleri ve yardımcıları, serbestçe her türlü bilimsel araştırma ve yayında bulunabilirler. Ancak bu yetki, Devletin varlığı ve bağımsızlığı ve milletin ve ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği aleyhinde faaliyette bulunma serbestliği vermez. Tüm YÖK kararları yargı denetimine açıktır.

ÇAĞDAŞ ÜNİVERSİTE OLUŞTURMANIN İLKELERİ H. ROSOVSKY

Çağdaş üniversite oluşturmanın ilkeleri 1. İLKE Herşey daha demokratik davranmakla düzelmez.

Çağdaş üniversite oluşturmanın ilkeleri 2. İLKE Bir ülkenin vatandaşı olmak nedeniyle sahip olunan haklar ile gönüllü olarak bir kuruluşa katılmanın getirdiği haklar temelde farklıdır.

Çağdaş üniversite oluşturmanın ilkeleri 3. İLKE Üniversitedeki haklar ve sorumluluklar, üniversiteye bağlı kalma süresini yansıtmalıdır.

Çağdaş üniversite oluşturmanın ilkeleri 4. İLKE Bir üniversitede bilgili olanların söz hakkı daha fazladır.

Çağdaş üniversite oluşturmanın ilkeleri 5. İLKE Üniversitede kararların kalitesi, çıkar çatışmasını bilinçli olarak önlemek yoluyla artırılabilir

Çağdaş üniversite oluşturmanın ilkeleri 6. İLKE Üniversitedeki örgütlenme yapısı, öğretim üyelerinin idari görevlere ayıracakları zamanı en düşük düzeye indirmelidir.

Çağdaş üniversite oluşturmanın ilkeleri 7. İLKE Hiyerarşik bir yönetim sisteminin iyi işleyebilmesi için, iyi tanımlanmış bir danışma ve sorumluluk mekanizması şarttır.

TÜRK ÜNİVERSİTELERİNDEN BEKLENENLER q Üniversite, toplum ve iş piyasasının ihtiyaçlarına duyarlı olmalıdır. q Üniversite yönetimi esnek ve verimli olmalıdır. q Üniversiteler, bilgi tabanlı Türk toplumunun oluşturulmasına öncelik etmelidir. q Üniversiteler, “yarın” endişesi taşımayan hayata güvenle bakan, ülkemizin üretimine katkı yapmaya hazır ve istekli mezunlar yetiştirmelidir.

Türk üniversitelerinden beklenenler q Eğitimde disiplinlerarası alanlara önem verilmeli; “ne yapılacağından” çok, “nasıl yapılacağının” ve “neden yapılacağının” bilinmesinin daha önemli olduğu gözden kaçırılmamalıdır. q Öğrenciler, dünyadaki hızlı gelişmeleri izleyecek düzeyde yeni iletişim teknolojileri becerileriyle donatılmalıdır.

YÜKSEKÖĞRETİMDE YAPILMASI GEREKENLER

Yükseköğretimde yapılması gerekenler LİSANS DİPLOMASININ SAĞLADIĞI OTOMATİK HAKLARIN KALDIRILMASI

Yükseköğretimde yapılması gerekenler UNVANLARIN ÜNİVERSİTE DIŞINDA KULLANILMAMASI

Yükseköğretimde yapılması gerekenler ÖĞRETİM ÜYELİĞİ STATÜSÜNÜN YENİDEN BELİRLENMESİ

Yükseköğretimde yapılması gerekenler REKTÖR NASIL BELİRLENECEK?

REKTÖR BELİRLENMESİ Seçim Finlandiya, Fransa, Japonya, Kore, İsviçre, Türkiye Atama Avustralya, Hollanda, İsveç, İngiltere, ABD Avusturya, Danimarka, Seçim Atama Norveç

Yükseköğretimde yapılması gerekenler AKADEMİK DEĞERLENDİRME

Yükseköğretimde yapılması gerekenler ÜNİVERSİTELERİN FİNANSMANI

YÜKSEKÖĞRETİMİN GETİRİLERİ Toplumsal § Vergi gelirlerindeki artış § Üretkenlikteki artış § Tüketimdeki artış Ekonomik § İşgücü esnekliğinin artışı § Devletten beklenen mali Kişisel § Yüksek kazanç düzeyi § İş bulmada kolaylık § Yatırımda artış § Daha iyi çalışma koşulları § Kişisel/Mesleki hareketlilik desteğin azalması Sosyal § Suç oranındaki azalma § Bağış ve topluma hizmette § Daha sağlıklı ve uzun yaşam § Çocuklar için daha iyi yaşam artış § Vatandaşlık bilincinin gelişmesi § Sosyal kenetlenme § Teknolojiye uyum sağlama ve kullanma becerisinin gelişmesi koşulları § Müşteri olarak daha iyi karar verebilme § Kişisel statünün yükselmesi § Daha fazla hobi ve boş zaman aktiviteleri

Yükseköğretimde yapılması gerekenler AYNI ÜNİVERSİTE İÇİNDE YATAY GEÇİŞLERİN ESNEK HALE GETİRİLMESİ

Yükseköğretimde yapılması gerekenler LİSANS PROGRAMLARININ ESNEK HALE GETİRİLMESİ

Yükseköğretimde yapılması gerekenler ÖĞRETİM ÜYELERİNİN DOLAŞIMI

Yükseköğretimde yapılması gerekenler AKADEMİK BAŞARISIZLIK NEDENİYLE AF KANUNU GEREKTİRMEYEN DÜZENLEMEYE GİDİLMESİ

ÖĞRENCİ “AFFI” İLE İLGİLİ KANUNLAR Tarih 17 Mart 1983 29 Şubat 1984 25 Aralık 1985 10 Aralık 1988 29 Mayıs 1991 21 Mayıs 1992 6 Mayıs 1993 7 Haziran 1995 14 Ağustos 1997 22 Haziran 2000 Kanun No 2880 2984 3248 3511 3747 3804 3908 4111 4305 4584

ÜNİVERSİTE GİRİŞ SINAVI Üniversite hazırlık kurslarına yapılan yıllık harcama yaklaşık 1 MİLYAR DOLAR’dır. Dünya Gazetesi – 12 Ağustos 1999

MESLEKİ VE TEKNİK LİSELERE GİDEN ÖĞRENCİ SAYISI AZALDI MI?

MESLEKİ VE TEKNİK LİSE (DİN ÖĞRETİMİ) Eğitim-Öğretim Yılı Öğrenci Sayısı 1998 -1999 192. 786 1999 -2000 134. 224 2000 -2001 95. 718 2001 -2002 77. 389 2002 -2003 71. 000

MESLEKİ VE TEKNİK LİSE (DİN ÖĞRETİMİ HARİÇ) Eğitim-Öğretim Yılı Öğrenci Sayısı 1998 -1999 725. 756 1999 -2000 803. 804 2000 -2001 806. 997 2001 -2002 869. 969 2002 -2003 910. 224

MESLEKİ VE TEKNİK LİSE Yıl Erkek Teknik Kız Teknik Ticaret Turizm 1998 -1999 367. 866 102. 379 251. 961 1999 -2000 351. 292 100. 005 255. 346 2000 -2001 382. 849 108. 651 265. 365 2001 -2002 392. 158 152. 424 279. 598 2002 -2003 429. 680 166. 381 275. 873

DEMOGRAFİK YAPI Yaş Grubu Nüfus 2000 2005 14 – 16 4. 265. 000 3. 908. 000 17 - 20 5. 614. 000 5. 427. 000

MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM AĞIRLIKLI ORTAÖĞRETİM SİSTEMİ q Lisans diplomasının sağladığı otomatik hakların kaldırılması q Mesleki ve teknik liselerin kapasitelerini ve kalitelerini artırmak, bu okullarda görev yapacak öğretmenleri yetiştirmek q İlköğretiminden sonra, beceri ve yetenekleri doğrultusunda öğrencilere yönlendirme yapılması q İlköğretim ve ortaöğretim sonunda eleme sınavlarının yapılması

MESLEK LİSESİ MEZUNLARI, GENEL LİSE MEZUNLARI İLE EŞİT ŞARTLARDA GİRDİKLERİ SINAVDA BAŞARISIZ OLMAKTADIR. Giriş sınavında başarısız olan lise birincilerinin yaklaşık % 75’i, mesleki ve teknik lise birincisidir.

1998 YILI GİRİŞ SINAVI SONUÇLARI (İki Aşamalı) q 19. 117 teknik lise mezunundan 345’i, 175. 269 endüstri meslek lisesi mezunundan 658’i mühendislik programlarına yerleşmiştir. q İletişim meslek lisesi çıkışlı 361 adaydan iletişim fakültelerine yerleşenlerin sayısı 6’dır. q Sınava giren 495. 126 meslek lisesi çıkışlı adaydan 139. 734’ü yeni mezundur. Yeni mezunlardan lisans programlarını kazananların sayısı 7. 428’dir.

MYO’LARA YERLEŞEN MESLEK LİSELİLER Yıl Sayı % 1995 28. 909 42, 2 1996 32. 784 41, 3 1997 38. 486 38, 2 1998 32. 922 37, 2 1999 48. 489 48, 4 2000 56. 674 53, 6 2001 64. 076 54, 1

ÖĞRETMENLİK PROGRAMLARINA YERLEŞENLER Yıl Öğretmen Lisesi İmam Hatip Lisesi 1998 2. 956 3. 385 1999 4. 251 315 2000 4. 462 639 2001 4. 533 541 2002 5. 338 374