Yklemlerine Gre Cmle eitleri Yklemin yapsna gre belirlenir

Yüklemlerine Göre Cümle Çeşitleri : Yüklemin yapısına göre belirlenir. Yüklemin bütünüyle ve cümlenin ifadesiyle ilişkili parçalanamayan en küçük biriminin cinsine göre adlandırılır. ( Yüklemin köküne göre )

İsim Cümlesi : Cümlede bildirilen oluşun, yüklemin, köküne göre cümlelerdir. Eğer yüklemin bütünüyle ilişkili parçalanamayan en küçük birimi – kökü-ne –mek, -mak mastar eklerinden biri getirilemiyorsa yüklem isim soyludur. İsim soylu yükleme sahip cümleler de İsim Cümlesi olarak adlandırılır.

ÖRNEK Çocuğun yüzü kıpkırmızıydı. “Kıpkırmızıydı” yüklemi çekimli bir yüklemdir ancak “kıpkırmızı” köküne – mek, -mak mastar eklerinden biri getirilemediğinden isim soylu kelimedir. O halde cümle isim cümlesidir.

ÖRNEK Tok ağırlaması güçtür. “güçtür” yükleminin kökü “güç”, -mek, mak mastar eki eklemeye çalıştığımızda kök kabul etmez; güç-mek, güç-mak. O halde “güç” (zor anlamında) kelimesi isim soyludur. Cümle de isim cümlesidir.

Fiil Cümlesi : Cümlenin bildirdiği işi, hareketi, yargıyı, belirten yüklemin, bütünüyle ilişkili parçalanamayan en küçük birimine, köküne, -mek, -mak mastar eklerinden biri eklenebiliyorsa yüklem fiil soylu, cümle de fiil cümlesidir.

ÖRNEK Yakışır mı senin gibi delikanlıya? Soru cümlesinde yüklem “yakışır”dır. Yüklemin bütün ile ilişkili parçalanamayan en küçük birimi, kökü, “yakış”tır “yakış” köküne mastar eklerinden biri eklendiğinde kökün fiil olduğu görülür “yakış-mak”. O halde cümle fiil cümlesidir.

? ? ? __SORU__? ? ? Yarın yazılı olacaksınız. Yüklem nedir? Yüklemin kökü (bütünüyle ilişkili, parçalanamayan en küçük birimi) nedir? Köke mastar eklerinden hangisi eklenebilir? Yüklem fiil mi, isim midir? Cümlenin çeşidi nedir?

Yüklem nedir? Yüklemin kökü (bütünüyle ilişkili, parçalanamayan en küçük birimi) nedir? Köke mastar eklerinden hangisi eklenebilir? Yüklem fiil mi, isim midir? Cümlenin çeşidi nedir? Not: Cümle çesidini tayin ederken yukarıdaki soruları kendinize sormayı unutmayınız.

Boşlukları Uygun Doldurunuz. Çocuğun yüzü………………(isim cümlesi yapın) Aslan yatağından……………(fiil cümlesi yapın) Tok ağırlaması………………(isim cümlesi yapın) Uslu haberi usludan……………(fiil cümlesi yapın) Altın eşik, gümüş eşiğe…………(isim cümlesi yapın) Bu habere çok………………( fiil cümlesi yapın)

Öğelerin Dizilişlerine Göre Cümle Çeşitleri: Türkçe cümle yapısında; Ö + T + Y kuralı vardır. Ahmet okula geldi. Bu kurala uyan cümleler Kurallı ( düz) Cümlelerdir. Eğer yüklem sonda yer almıyorsa ( diğer öğelerin yerleri önemsizdir. ) Devrik ( kuralsız ) Cümledir.

Dikkat: Yükleme en yakın öğe, cümlede vurgulanmak istenen öğedir.

ÖRNEK Öğrenci ders çalışmalı. ÖTY (vurgulanan ÖZNE)

Öğelerden yüklemin (genellikle ) söylenmemesi durumunda Eksiltili Cümle oluşur.

Anlamlarına Göre Cümle Çeşitleri Cümlede bildirilen yargının yapıldığını, olduğunu belirten cümleler Olumlu Cümledir. Deli deliyi görünce çomağını saklar. Cümlede bildirilen yargının yapılmadığını, olmadığını belirten cümleler Olumsuz Cümledir. Acı patlıcanı kırağı çalmaz.

Dikkat : Bir cümleyi olumsuz yapmak için yüklemin köküne olumsuzluk ekleri eklenir. (-me, -ma, -mez, -maz vb. )

Bir cümlede iki olumsuzluk bir arada bulunuyorsa cümlenin ifadesi olumluluk bildirir. ÖRN: • Bizim de aklımız yok değil ( var ) • Öğrenci çalışmıyor diyemem. ( çalışıyor)

Cümlede soru eki, soru kelimesi varsa; Soru Cümlesidir. Hala çalışmıyor musun? Neden gelmedin? Bu çanta senin mi? Bu kaçıncı ders?

Dikkat : Bazı cümlelerde soru kelimesi yada soru eki olduğu halde soru ifadesi taşımazlar. Böyle cümleler soru cümlesi değillerdirler.

Korku, heyecan, ürperme, şaşkınlık gibi duyguları ifade eden cümleler Ünlem cümleleridir. ÖRN: İmdat batıyoruz! Oh ne güzelmiş özgürlük! Eyvah gene kar yağıyor!

Dikkat : Olumsuzluk bildiren “ne……ne, ”ne……ne de” bağlacının bulunduğu cümlelerde yüklem olumlu da olsa, anlam olumsuzdur. “Evde ne sebze, ne meyve, ne de yağ var. ” Cümlesinde “var” yüklemi olumlu olduğu halde ifade olumsuzdur.

Yapılarına Göre Cümle Çeşitleri Cümlenin tanımını hatırlayalım; Bir duyguyu, düşünceyi, hissi karşımızdakine aktarmak yada haber vermek amacıyla, kelime yada kelime gruplarının dizilmesiyle oluşur. Eğer bu kelime dizilişleri bir yargı ifade ediyorsa Basit Cümledir.

Eğer bu kelime dizilişleriyle birden fazla yargı, iş-oluş, hareket bildiriyorsa Bileşik Cümledir.

İç içe bileşik cümleler; Bir cümle başka bir cümlenin içine girerek oluşur. Bu cümlelerde bir cümle diğer bir cümlenin herhangi bir öğesi olabilir. Ona “çok çalışmalısın. ” demiş. Deprem oluyor, sandım. Sen iyi not aldın, varsayalım.

Not : Yan cümle, temel cümlenin ifadesini tanımlayıcı, belirtici, açıklayıcı rol üstlenir. Burada mühim olan temel ve yan cümleyi iyi ayırt etmektir. Temel cümle, cümlenin bize vermek istediği asıl yargıyı taşır. Yan cümle temel cümlenin herhangi bir öğesi durumunda bulunabilir. Bu durumda yan cümlenin de öğeleri ayrıca bulunabilir.

Şartlı Bileşik Cümle ; Hatırlatma : Fiillerde yada yüklemde şart ifadesi taşıyan ek “-se, -sa” ekleridir. Biri diğerinin şartı olan ve birbirine şart ekiyle bağlanan cümleler şart bileşik cümledir. Temel cümlenin ifade ettiği yargının okunması yan cümledeki şarta bağlıdır. Hava güzel olursa, balığa çıkarız. (temel cümle “balığa çıkarız”dır. Balığa çıkma işi ancak havanın güzel oluşuyla gerçekleşecektir. ) Çok çalışırsanız, sınavı kazanırsınız.

Ki’li Bileşik Cümle; Dikkat : Ek olan –ki ( ilgi eki ) ile karıştırılmamalıdır. Ki bağlacının sonuna gelen cümleye, neden-sonuç ilişkisine göre, bir başka cümleye bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir. ***Bir de baktım ki öğretmen derse girmiş. ***Sonunda anladım ki çok çalışmalıyım.

Bağlı Bileşik Cümle ; -Birbirine bağlaçla bağlı cümlelerdir. Bağlaçlar; “ve, dahi, ise, ama, fakat, ancak, lakin, ya…ya, ne…ne vb. Başını omuzlarına koydu ve ağlamaya başladı. Çok çalıştım ama iyi puan alamadım.

Girişik bileşik cümle ; İçinde fiilimsi ( isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil ) bulunan cümlelerdir. Fiilimsi : İsim soylu oldukları halde yapım ekleri ile fiil görevi görürler. Girişik bileşik cümlelerde yan cümlecik vardır. Fiilimsi yan cümleciğin yüklemini oluşturur. Yan cümlecik temel cümlenin herhangi bir öğesi durumunda bulunabilir.

_!_ÖRNEK_!_ *Akacak kan damarda durmaz. ( Özne durumunda) *Bu öfke dolu bakışlar beni korkutuyor. (Özne durumunda) *Bütün öğrenciler onun ağlayışını seyrettiler. (Nesne görevinde) *Size ders çalışmanızı söylemiştim. (Nesne görevinde) *Ağlamayan çocuğa meme vermezler. (D. T. görevinde) *Camı kırarak kaçtı. (Z. T. görevinde)

Sıralı Bağımsız Cümleler ; Öğelerin hiç biri ortak olmayan sadece anlamca birbirini tamamlayan cümlelerdir. Tavşan dağa küsmüş dağın haberi olmamış. Ahmet ekmek, peynir, zeytin almış.

Sıralı Bağımlı Cümle ; Öğelerin biri yada birkaçı ortak olan cümlelerdir. Anlamca da birbirlerini tamamlarlar. Kitabı eline aldı, okumaya başladı. (özne= O ortaktır) Akşamları eve gider, yemeğini yer, ders çalışırdı. (özne=O ortak, Akşamları=Z. T. ortak)

Emir Cümlesi Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş veya anlamca emir özelliği taşıyan cümlelerdir. Fiilin yapılmasını emir biçiminde bildirir. Oraya otur ve yerinden kalkma. Bu raporu akşama kadar yetiştir. On dakika sonra hazır ol! Gürültü etme!

Ünlem Cümlesi Sevgi, korku, şaşma, hayret, seslenme, coşkunluk, heyecan ve sitem ifade eden cümlelere ünlem cümlesi denir. Ünlem cümleleri, ünlemlerle, bazı sıfatlarla, emir kipiyle, “ki” bağlacıyla, haykırmalarla ve ses tonuyla kurulur. *Yapma! *Öyle yorgunum ki!. . *İşte şimdi yandık!. . *Ne güzel tesadüf! *Hişt! Buraya gel!

: _!_: Ünlem ifade eden sözler her zaman cümle hâlinde değildir: _!_: Ey Türk Gençliği! Hemşerilerim! Tanrım! Mehmet! Ay, elim!

Şart Cümlesi İçinde şart ve koşul anlamı bulunan cümlelere şart cümlesi denir. Şart cümlelerinin yüklemleri şart kipine göre çekimlenmiştir ve yardımcı cümle oluşturmuştur. Yani bir cümleyi şart çekimiyle bir yardımcı cümle yapabiliriz. Eve geldiyse bizi beklesin. Ankara’ya gidersen Kızılay’dan bana kaset al. Beni arayan Dursun ise gelmediğimi söyleyin.

“ise”, bazen istek anlamı katar; bu durumda yardımcı cümle ve şart cümlesi olmaz: Kar yağsa da kartopu oynasak. Önümüzdeki iki ayı bir geçirebilsek. Onu bir bulsam. .

Cümlelerde şart anlamı bazı kelime ve eklerle de yapılabilir: Kursa devam etti mi kazanır. Büyüklerin yanında oturacaksın, ama konuşmadan. Seni gördükçe onu hatırlıyorum. Yarın geri vermek üzere alabilirsin.

İstek Cümlesi Gerçekleşmesi mümkün olan veya olmayan dileği, arzuyu, isteği bildiren cümlelere istek cümlesi denir. İstek cümlesi istek ve dilek-şart kipleriyle yapılır; bu kiplerle birlikte “bari, tek, n’olaydı, keşke” kelimeleri de kullanılabilir. ***Çıkıp biraz dolaşalım.

HAZIRLAYAN: Ayşenur yılmaz 9 -A Öğretmeni: Latif BATI WWW. latifbati. com