YERNDE UYGULANAN RESM TIBB MUAYENELER r Gr Mehmet
İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN
KONU BAŞLIKLARI 1. GİRİŞ 2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER 2. 1. İşe Giriş Muayeneleri 2. 2. Erken Kontrol Muayeneleri 2. 3. Periyodik Muayeneler 2. 4. Özelliği Olan İşçiler İle Özel İşlerde Çalışan İşçilerin Muayenesi 2. 5. İşe Dönüş Muayenesi 2. 6. İşten Ayrılma Ve Geç Muayene 3. TANI KOYMA SÜRECİ 3. 1. Meslek Hastalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma Süreci 3. 2. Risk Değerlendirmesi ve Sağlık Gözetimi 4. KAYNAKÇA
1. Giriş Meslek hastalıklarından korunma bakımından bazı tıbbi yaklaşımlardan yararlanılır. Tıbbi uygulamaların amacı, başlıca eğitim ve bazı muayenelerle kişilerin riskle karşılaşmalarının önüne geçilmesi ve bütün çabaya rağmen ortaya çıkabilecek meslek hastalıklarının erken dönemde teşhis edilmesi ve iyileşme ihtimalinin artırılmasıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği; işçilerin, iş yerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını, işverenlerin yükümlülüğü olarak tanımlamaktadır. Meslek hastalıklarından korunmak için, işe giriş ve işe yerleştirme muayeneleri düzenli yapılacak, kullanılan maddelere karşı hassas olanlar bu işlerde çalıştırılmayacak; işe, uygun kişilerin yerleştirilmesine önem verilecektir. Ayrıca; işe yerleştirilen işçilerin, tehlike ve zararın özelliklerine göre, belirli sürelerde sağlık muayeneleri ve gerektiğinde laboratuvar araştırmaları yapılacaktır.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER İş yerinde uygulanan resmî tıbbi muayeneler altı kısımda incelenebilir: 1. İşe giriş muayeneleri 2. Erken kontrol muayeneleri 3. Periyodik muayeneler 4. Özelliği olan işçiler ve özel işlerde çalışan işçilerin muayenesi 5. İşe dönüş muayeneleri 6. İşten ayrılma ve geç muayene
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER 2. 1. İşe Giriş Muayeneleri İşçi herhangi bir işe girmek için müracaat ettiği zaman yapılan muayeneler olup, 1475 sayılı İş Kanunu'nun 79. maddesi ile tayin edilmiştir. Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz (Madde 15/(2)). Bu rapor; iş yeri hekimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırası ile en yakın SSK, Sağlık Ocağı, Hükümet ve Belediye doktorları tarafından düzenlenebilir. İşe giriş muayenelerinin amacı Ø Uygun işe uygun işçi bulmak. Ø Endüstri toplumunu korumak. Ø İşçiyi kendi sağlığına zararlı olmayacak işe yerleştirmek. Ø Yeni işçiye muayene sırasında sağlık eğitimi yapmak.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER Tablo 1: Sağlık sorunlarına göre, işçilerin çalıştırılmaması gereken işler.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER İşe giriş muayenelerinin uygulama yöntemi q Anamnez: Aday işçinin özgeçmiş, soy geçmişi ve iş geçmişi tam olarak sorgulanır. İş geçmişinin sorgulanmasında; işin tanımı, bilinen sağlığı olumsuz etkileyen etkenlere maruz kalma süresi ve miktarı, bulunduğu iş yerinde çalışma süresi, benzer etkiye sahip olan diğer iş yerlerinde çalışma süresi, teknik ve kişisel önlemler alınmış mı, ek risk faktörlerinin varlığı, işçinin eğitim düzeyi belirlenmelidir. q Fizik muayene: Öncelikle, boy ve kilo ölçümü kan basıncı gibi ölçümler yapılır. Daha sonra tüm sistemlerin muayenesi yapılır. Göz ve kulak muayeneleri, kas iskelet sisteminin değerlendirilmesi, fıtık veya deformite olup olmadığı, kuvvet kaybının varlığı araştırılarak, kişinin talep ettiği işte çalışmasının muhtemel etkileri değerlendirilir.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER İşe giriş muayenelerinin uygulama yöntemi q Ek, özel muayeneler: Laboratuvar muayeneleri ve radyolojik incelemeler yapılabilir. Kan ve idrar tetkikleri, akciğer grafileri gibi. q Tamamlayıcı yöntemler kullanılabilir. Tanı açıklıkla ortaya konulamamış ise, şüphelenilen duruma yönelik ileri ve özel tetkikler yapılabilir. İşe giriş muayeneleri yapılırken, işçinin çalışma şartları göz önünde bulundurularak, muhtemel meslek hastalıklarına yönelik yöntemler kullanılmalıdır. Örneğin; tozlu yerlerde çalışanlarda akciğer grafileri, gürültülü iş yerlerinde çalışanlarda odiyometri tetkikleri, kimyasal madde ile çalışanlarda kan ve idrar tetkikleri gereklidir.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER 2. 2. Erken Kontrol Muayeneleri Ülkemizdeki uygulamalarda mevzuata göre erken kontrol muayenesi, işçi ve işverenin isteği üzerine veya hekimin gerekli gördüğü durumda yapılabilmektedir. İşe giriş muayenelerinin devamı niteliğinde olan bu muayeneler aslında olası eksik işlemin tamamlanmasını amaçlamaktadır. Erken dönemde çalışma ortamından kaynaklanan etkileşimler belirlenmekte ve önlemler alınmaktadır. Örneğin, alerjisi olan bir işçi alerjen ile karşılaşmadan günlük yaşamını ve çalışma yaşamını sorunsuz olarak sürdürebilir. Yeni işe giren işçi de oluşacak duyarlılığın bir yıl sonraki muayenede değerlendirilmesi için beklemek doğru değildir. İşe giriş muayenesinde çalışana, çalışma ortamından kaynaklanabilecek sağlık sorunları konusunda bilgi verilmeli; sağlık durumu ile iş koşulları arasında olumsuz etkiden şüphelenen çalışanın erken kontrol muayenesine gelmesi sağlanmalıdır. Eğer bir iş yerinde bir çalışanda iş yerindeki etmenlerden dolayı meslek hastalığı veya işle ilgili hastalık saptanırsa meslek hastalığı veya işle ilgili hastalık tespit edilen çalışanın çalıştığı bölümdeki diğer çalışanlarında iş yerindeki etmenlerden etkilenmeleri söz konusu olabileceğinden, diğer çalışanlarında
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER 2. 3. Periyodik Muayeneler İşe giriş raporu düzenlenen her çalışana belirli sürelerle sağlık muayeneleri ve gerektiğinde laboratuar araştırmaları yapılmalıdır. İşin devamı süresince muayene aralıkları işin özelliklerine, çalışanın yaşına ve cinsiyetine göre değişmektedir. Yapılan işe ve iş yeri ortamının özelliklerine göre 3 ay, 6 ay, 1 yıl veya daha kısa aralıklarla işçilerin muayene edilir. Ağır ve tehlikeli işler kapsamında çalışan tüm işçilerin İş Kanunu’nun 86. maddesi gereği en az yılda bir kez hekim raporu ile çalışmalarında sakınca olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Ancak bazı iş kollarında bu muayeneler daha kısa aralıklarla yapılmalıdır. Örneğin; Kurşun ve Cıva ile çalışan işçilerin her üç ayda bir, tozlu işlerde çalışan işçilerin her altı ayda bir, klinik ve laboratuar muayenelerinin yapılması önerilmektedir. Bazı iş kollarında ve risk gruplarında bu muayeneler daha kısa aralıklarla yapılmalıdır. q Kurşun ile çalışanların her 3 ayda bir, q Civa ile çalışanların her 3 ayda bir,
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER 2. 3. Periyodik Muayeneler q Arsenik ile çalışanların her 6 ayda bir, q İnsektisitler ile çalışanların her 6 ayda bir, q Tozlu işlerde çalışanların her 6 ayda bir klinik ve laboratuvar yöntemleri ile sağlık muayenesinden geçmesi önerilmektedir. q Ağır ve tehlikeli işlerde çalışan 16 yaşını doldurmuş, fakat 18 yaşını bitirmemiş çocuklar için bu muayeneler en az altı ayda bir yapılmalıdır. 16 ‐ 18 yaş grubu çocukların hangi işlerde çalıştırılacağı tüzükte belirtilmiştir. q Kadın işçilerin hangi iş kollarında çalıştırılacağı yönetmelikte ayrıca belirtilmiştir Ayrıca kadın işçilerin hangi işlerde gece postalarında çalıştırılacağı tüzük’te belirlenmiş bu işçilere her altı ayda bir kontrol muayenesi zorunluluğu getirilmiştir. q 13 ‐ 16 yaş arası çocukların hangi işte çalışırsa çalışsın işe girişte çalışmalarında sakınca olmadığının
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER Tüm risk grupları, iş yeri hekimi tarafından özel ilgi ile izlenmelidir. Ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar, iş kazası ve meslek hastalığı yönünden risk altındadır. Birden fazla iş kazası geçiren işçilerde diğer işçilere göre iş kazası geçirme olasılığı fazladır. Gelişme çağında olan çocuk işçiler (13 ‐ 18 yaş grubu küçük işçiler) gelişimi olumsuz yönde etkilenmeyecek işlerde çalıştırılmalı ve daha sık aralıklarla kontrol muayeneleri yapılmalıdır. Ancak meslek sahibi veya eğitim alan kadınlar ve 16 ‐ 18 yaş grubu çocuklar ağır ve tehlikeli işlerde çalışabilirler (Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü m. 2). Kadınlar özel durumları nedeniyle risk grubu içerisinde değerlendirilir, gebe ve emzikli kadınlar risk grubu içerisinde daha özellikli bir konuma sahiptir. Bu nedenle gebe ve emzikli kadınların, yaşlıların, malul ve arızalıların fizyolojik özellikleri dikkate alınmalıdır. Alkolikler yeniden topluma kazandırılması düşüncesiyle özel olarak izlenmelidir.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER Periyodik muayenelerde amaç; q İşçilerin sağlığını korumak, işçinin sağlık seviyesini en yüksek düzeye çıkarmaktır. q Meslek hastalıklarını erken teşhis ederek erken tedavi etmektir. q Hastalığın işle ilişkisini araştırmaktır. q Peryodik muayenelerde, işçi aynı zamanda eğitilir. İş yerinde görülmesi muhtemel hastalıkların belirtileri hakkında bilgi verilir ve koruyucu tedbirler öğretilir. q Peryodik muayeneler, işvereni de korumaktadır. Bu yolla, meslek hastalıkları insidansı azaltılabilir, böylece, ödenen tazminatı azalır ve iş gücü kaybını önlenir. q Muayenelerde tespit edilen bulguları muhafaza ederek araştırma ve hukuki amaçlar için kullanılabilir.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER 2. 4. Özelliği Olan İşçiler İle Özel İşlerde Çalışan İşçilerin Muayenesi Özelliği olan işçiler deyimi ile; gelişme çağında olan çocuk ve genç işçiler, kadın işçiler, sakat ve yaşlı işçiler, tedavi olup çalışma hayatına dönen alkolik işçiler, eski hükümlü işçiler kastedilmektedir. Gebe ve emzikli kadınların hangi dönemlerde ne gibi işlerde çalıştırılabilecekleri ve çalışma koşulları bir tüzükle tayin edilmiştir. Sakatların işe alınmaları ve yapılacak muayeneleri bir yönetmenlikle düzenlenmiştir. Özel işler, belirli bir zararlı etkisi olduğu bilinen ve mutlaka özel tedbir alınmasını gerektiren işlerdir. Radyoaktif maddelerle çalışan işçiler özel işlerde çalışıyorlar demektir.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER 2. 5. İşe Dönüş Muayenesi İlgili yönetmelikte, “sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık durumlarında işe dönüş muayenesi yaparak, eski işinde çalışması sakıncalı bulunanların mevcut sağlık durumlarına uygun bir işte çalıştırılmasını tavsiye etmek” iş yeri hekiminin görevleri arasında sayılmıştır. Sadece iş kazaları veya meslek hastalığı kuşkusu nedeniyle değil, sağlıkla ilgili tüm sorunlarda, saptanan sağlık sorunu ile kişinin işi arasındaki uyum yeniden değerlendirilmelidir. İstirahatten dönenlerin muayenesinde, hastanın istirahat alma sebebi hakkında bilgi alınır, son durumu belirlenir. Bu hâliyle, çalışmaya başlaması değerlendirilir. İşçinin sağlığının korunması amacıyla çalıştığı iş, çalışma şartları veya çalışma saatleri değiştirilebilir.
2. İŞ YERİNDE UYGULANAN RESMİ TIBBİ MUAYENELER 2. 6. İşten Ayrılma Ve Geç Muayene İşten çıkış muayeneleri yasal zorunluluk olup, işten ayrıldıktan sonraki yıllarda yapılacak geç muayenelerle ilgili ise yasal düzenleme yoktur. Ülkemizde çalışan işten ayrılırken ve ayrıldıktan sonraki yıllarda etkilendiği risklerle ilgili sonradan geç muayeneler yapılmamaktadır. Meslek hastalıklarının ortaya çıkma sürelerinde farklılık olabilir. Bir çalışanın işten ayrıldıktan sonra dahi iş yerinde maruz kaldığı etkenden dolayı meslek hastalığının ortaya çıkması mümkündür. Bazı durumlarda ömür boyu takip gerekebilir.
3. TANI KOYMA SÜRECİ 3. 1. Meslek Hastalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma Süreci Birçok meslek hastalığı tanısı, temel iş sağlığı hizmetleri kapsamında konulabilir. Ancak birçoğunda uzmanlaşmış mesleki tıp kliniklerine başvurulması gerekmektedir. Her iki durumda da tanıya ait özel bir plan izlenmektedir: q Hastalığa neden olabilecek maruziyetin tanımlanması, q Özel maruziyetle ilişkili olduğu bilinen klinik bulguların incelenmesi, q Meslek dışı faktörlerin hariç tutulması, q Meslek hastalığının varlığı veya yokluğu hakkındaki sonuç (tanı), q İş yerinde önleyici tedbirler için öneriler oluşturulması, q Meslek hastalıklarının yetkili makamlara bildirilmesi,
3. TANI KOYMA SÜRECİ 3. 1. Meslek Hastalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma Süreci İşle ilgili hastalıkların tanısının, tazminat açısından kesin bir yasal statüsü bulunmamaktadır, fakat önleyici ve kontrol tedbirleri üzerinde önemli bir etkisi bulunabilir. Meslek hastalıkları içinde kesin tanı koydurucu klinik veya laboratuvar bulguları olan çok az hastalık vardır. Klinik bulgulara ilaveten kişinin maruziyet bilgisi tanıyı koydurabilir. Yani çalışanın iş ve maruziyet öyküsü meslek hastalığı tanısını koymada hayati öneme haizdir. İş yeri hekimi meslek hastalığı tanısı alan kişiye hukuki hakları ve hastalığı hakkında bilgi vermeli, psikolojik olarak destek olmalı ve onu “koruma” altına almalıdır. O güne kadar ki iş ve işveren ilişkisi ile orantılı olarak meslek hastalığı tanısı alan kişinin, işe devamı veya uzaklaştırma kararına karşı açıkça düşmanlık, kızgınlık, depresyon gibi psikolojik reaksiyonları olabilmekte ve tümüyle önlenebilir bir durum olan meslek
3. TANI KOYMA SÜRECİ 3. 1. Meslek Hastalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma Süreci Meslek hastalığı tıbbi olduğu kadar yasal açıdan da bir sigortacılık tanımıdır. Bu tanı iş risklerinin işveren tarafından yönetilemediği ve çalışanın bu nedenle fonksiyon kaybına ya da hastalık durumuna uğradığını kanıtlamaktadır. Bütün bu nedenlerle, meslek hastalığı tanısı koyacak sağlık birimleri ve ekiplerinin konuyla ilgili iyi eğitimli olması gerekmektedir.
3. TANI KOYMA SÜRECİ 3. 2. Risk Değerlendirmesi ve Sağlık Gözetimi İş yerinde sağlık ve güvenliğin sağlanmasında, risk değerlendirmeleri temel esastır. İşverenin her türlü riski en aza indirmesi ve gerekli tüm kurumsal ve kişisel koruyucu önlemleri alması beklenir. Risk değerlendirmesi uygun şekilde belgelenmelidir. Risk değerlendirme sonucunda tüm koruyucu önlemlere rağmen çalışanlar için hâlâ önemli bir risk mevcutsa, iş yeri hekimi tarafından mesleki tıbbi muayene yapılmalıdır.
4. KAYNAKLAR q Atlı K, Froneberg B, Malisane L, Yıldız AN, Şimşek C, Çalışma Yaşamında Sağlık Gözetimi Rehberi q Emiroğlu C, İş yeri Hekimliği Uygulamaları Lider Konu Anlatımlı İş yeri Hekimliği Temel Eğitim Kitabı. Lider Eğitim Kurumları 2015 q Akbulut T, Emiroğlu C, Abbasoğlu S, Coşkun N, İş yeri Hekimliği Ders Notları. Türk Tabipler Birliği. 2001 q Bilir V, Meslek Hastalıkları. 2004 Bilir N, Yıldız AN, İş Sağlığı ve Güvenliği. Hacettepe Üniversitesi Yayınları. 2004 q Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL, Dr. Rana GÜVEN, (2011) Meslek Hastalıkları Rehberi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) q Mehmet Berk, Nefise Burcu Ünal, Ali Rıza Ergun, Nuri Vidinli, Emine Kaplan, Meslek Hastalıkları ve İş ile İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi T. C. Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
4. KAYNAKLAR q Bilir N, Yıldız AN. İş Sağlığı ve Güvenliği. q Güler Ç, Akın L (Editörler). Halk Sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 2006. q Karadağ ÖK, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Ekim‐‐‐Kasım‐‐‐Aralık 2005 İş Sağlığı İş Güvenliği, İSGÜM Basımevi No: 5 Ankara‐‐‐ 1987 q Agner T, Held E ‐ 2002 Skin protection programmes. Contact Dermatitis (Denmark) 47(5): 253– 6
- Slides: 23