YEM BTKLER TARIMININ GENEL ESASLARI Ekim Makinalar ve
YEM BİTKİLERİ TARIMININ GENEL ESASLARI Ekim Makinaları ve Ekim Yöntemleri 1
Ekim, bitkisel üretim amacıyla ana bitkiyi oluşturacak tohum ya da bitki parçasının hazırlanmış tohum yatağına, bitki isteklerine uygun şekilde yerleştirilip toprakla kapatılması veya dikilmesidir. Ekimde amaç, bitkisel üretim sürecini başlatmaktır. Bu süreç çeşitli safhalardan geçerek yeni bir bitki ve sonunda yeni bir tohum oluşuncaya kadar devam eder. 2
Ekim işinde başarılı olmak için dikkat edilmesi gereken hususlar : Ø Tohum yatağı iyi hazırlanmış olmalıdır. Ø Toprak neminin uygun olduğu zamanda (tav) ekim yapılmalıdır. Ø Ekim tekniğine ve tohum cinsine uygun makine ile ekim yapılmalıdır. Ø Makine, ekim normuna uygun şekilde iyi ayarlanmış olmalıdır. 3
İyi bir ekim makinesinde olması gereken özellikler : Ø Ø Ø Ø Ekim normu tam olarak ayarlanabilmelidir. Tohumlar istenilen derinliğe gömülebilmelidir. Sıra üzeri tohum dağılımı düzgün olmalıdır. Her ayaktan eşit miktarda tohum atılmalıdır. Farklı büyüklükteki tohumlar başarı ile ekilebilmelidir. Ekim anında tohuma zarar verilmemelidir. Tohum ile toprak teması uygun düzeyde olmalıdır. 4
Ekim Makinesi Tipleri 1. Serpme ekim makinesi Santrifüj Gübre Dağıtma Makinesi 2. Sıraya ekim makineleri 1. Tahıl Ekim Makinesi 2. Üniversal Ekim Makinesi 3. Pnömatik (Hassas) Ekim Makinesi 3. Doğrudan Ekim Makinesi 5
1. Serpme Ekim Makinesi (Santrifüj Gübre Dağıtma Makinesi) Ø Tohumları, tarla yüzeyine fırlatarak serpen makinelerdir. Ø Bu makineler, asıl olarak gübre dağıtmak için kullanılır. Ø Traktör kuyruk milinden hareket alarak çalışan, asılır tip bir makinedir. Serpme ekimin sakıncaları : ü Birim alana atılan tohum miktarı değişir. ü Tohumlar aynı derinlikte ekilmez. ü Tohumların çıkışları farklı zamanlarda olur. ü Olgunlaşma zamanları farklıdır. ü Verim düşük olur. ü Tohumların yaşama alanı büyüklükleri farklı olur. 6
2. Sıraya Ekim Makineleri Farklı çeşit ve büyüklükteki tohumları, ayarlanan ekim normlarında birbirine paralel sıralara ekebilen makinelerdir. 7
Sıraya ekimin yararları : Ø Ekilen tohum miktarı aynıdır. Ø Tohumların çıkışları aynı zamanda olur. Ø Sıraya ekildiği için sulama, çapalama, ilaçlama vb. işler makine ile kolayca yapılabilir. Ø En uygun yaşama alanı sağlanır. Ø Tohumlar aynı derinliğe ekilir. Ø Olgunlaşma zamanı aynı olur. Ø Verim yüksek olur. 8
Sıraya Ekim M. Parçaları 1. Tohum deposu 2. Ekici düzenler 3. Tohum borusu 4. Çizi açıcı ayaklar 5. Baskı tekerleği 6. Kapatıcılar 7. Hareket iletim sist. 8. Çatı ve Tekerlekler 9. Markör 10. Ayar düzenleri Sıraya ekim makinası çalışma prensibi 9
Tahıl Ekim Makinaları v Tahıl ekim makinaları tohumların kesiksiz sırasal ekim yöntemleri ile ekilmesinde kullanılır. v Uzun yıllar baklagiller, yem bitkileri ve pancar gibi bitkilerin ekiminde de kullanılan bu makinalar, zaman içerisinde diğer bitkilerin ekiminde kullanılan makinalar geliştikçe büyük oranda tahıl ekiminde kullanılmaya itilmişlerdir. 10
Ekici Düzenler Ø Ekici düzenler, depo içindeki tohumları belli miktarlarda alan ve tohum borusuna ya da çizilere bırakan ünitelerdir. Ø Ekim makinelerinde en önemli parça ekici düzenlerdir. Ø Ekim tekniğine uygun bir ekim, birinci derecede ekici düzenlere bağlıdır. 11
Sıraya ekimde, her ekim tekniğine göre farklı tipte ekici düzenler kullanılmaktadır. 1. Sıraya kesiksiz ekim yapan ekici düzenler 1. Oluklu makaralı 2. Dişli Makaralı 3. İçten kertikli bilezikli 4. Santrifüj dağıtıcılı 5. Pnömatik 6. Helezon dişli makaralı 2. Kümelere (Ocaklara) ekim yapan ekici düzenler 3. Tek tohum ekim yapan ekici düzenler 1. Mekanik 2. Pnömatik 12
Sıraya kesiksiz ekim yapan ekici düzenler v Daha çok tahıl, baklagil ve yem bitkilerinin ekiminde kullanılmaktadır. v Bu tip ekici düzenler ile sürekli akış şeklinde ekim yapılmaktadır. 13
Oluklu makaralı ekici düzenler Ø Genellikle tahıl, yonca vb. tohumların ekiminde kullanılmaktadır. Ø Oluklu makaradan oluşan bu düzenler, ekim sırasında alttan veya üstten dönerek çalışırlar. Ø Yonca vb. tohumların ekiminde 40 mm çaplı oluklu makaralı ekici düzenler kullanılmaktadır. 14
İçten kertikli bilezikli ekici düzenler Ø İçten kertikli bilezikler, tahıl veya bazı iri taneli tohumların ekimine uygun bir ekici düzendir. Ø Tohum deposunun alt yanındaki tohum hücresine yerleştirilen içten kertikli bilezik, bir göbek ile mile bağlı olan ortadaki disk tarafından yuvası içinde döndürülür. Ø Disk bir ayar koluyla, sağa-sola hareket ettirilerek bileziğin aktif uzunluğu değiştirilebilir. Ø Böylece atılan tohum miktarı ayarlanır. 15
Santrifüj dağıtıcılı ekici düzenler Ø Bu sistemde tohumlar tek merkezden tohum borularına dağıtılmaktadır. Ø İçi boş ters koni şeklindeki dağıtıcı düzen, dik bir mil aracılığıyla ekim makinesi tekerleği veya traktör kuyruk milinden hareketini almaktadır. Ø Dağıtıcı koninin alt tepe noktasına yakın bir yerde, açıklığı ayarlanabilir tohum besleme ağzı bulunmaktadır. Ø Dağıtıcı koninin iç tarafı, boydan boya kanatlarla donatılmıştır. Ø Tohumlar, bu kanatlar aracılığıyla tohum borularına fırlatılmaktadır. 16
Pnömatik ekici düzenler Ø Pnömatik ekici düzenlerde tohumların dağılımı, hava akımı yardımıyla yapılmaktadır. Ø Tohum sandığı alt ucuna yuvalı bir çark yerleştirilmiştir. Ø Tekerlekten hareketini alan bu çark, tohumları hava akımı önüne bırakır. Ø Hava akımı yardımıyla tohumlar ekici ayaklara kadar iletilir. Ø Vantilatör ise hareketini traktör kuyruk milinden almaktadır. 17
Helezonlu dişli makaralı ekici düzenler Ø Bu sistemde tohum, ekim makinesinin ortasında bulunan üstü silindir altı kesik koni şeklindeki tohum deposunun tabanından, düşey taşıyıcı elevatöre (1) iletilir. Ø Düşey elevatörden gelen tohumlar, yatay helezon (2) yardımıyla dişli makaralara (3) gönderilir. Ø Dişli makaraların tohum borularına (4) ilettiği tohumlar açılan çizilere (5) yerleştirilir. Ø Yatay helezonun taşıdığı fazla tohum ise depoya geri (6) gönderilir. 18
Ekici ayakların görevi: Tarlada açtıkları çizi içerisine tohumu düzgün bir sırada ve eşit derinlikte bırakmaktır. Tohum borularının alt uçları ekici ayakların üst kısmına bağlıdır. Ekici ayaklar çeşitli uzunluk ve kısalıktaki ekici ayak kollarıyla iki sıra olarak birbiri arkasına yerleştirilirler. Böylelikle tıkanma tehlikesi azaltılmış olur. Ekici ayaklar müşterek yukarı kalkabilir ve aşağı inebilirler. Bu hareketi yapabilmeleri için de her biri bir yay basıncı yükü altındadırlar (iri kesekli tarlada ve yüksek ilerleme hızlarında sıçramamaları, çizi tabanına emniyetli yerleşebilmeleri için). 19
ü Diskli ayaklar en yaygın olarak kullanılan ayak tipidir. Tek diskli ya da çift diskli olmak üzere iki çeşidi vardır. ü Topraktan çok az etkilendiğinden kuru tarım bölgelerindeki ekimde ve yüksek hızda çalışmada başarı ile kullanılır. ü Dönerek çalıştığından sürekli kendini biler, taş, kesek ve diğer artıklardan etkilenmezler. ü Yüzlek ekimde ve küçük tohumların ekiminde kullanılmaz. ü Balta ayaklarda çizi tabanı hafifçe bastırılır. Bu özellik diğer ayaklara göre önemli bir üstünlüktür. ü Taşlı kesekli ve sert köklerin bulunduğu tarlalar için uygun değildir. ü Ekim derinliği az olan bitki tohumlarının ekiminde başarı ile kullanılmaktadır. ü Derin ekim için uygun olmayan bu ayaklarda ayarlanabilen ekim derinliği 2 -6 cm arasındadır. 20
Hassas Ekim Makinaları Tek tohum (hassas) ekim yapan ekici düzenler Tohumları, sıra üzerine, belirli aralıklarla ve tek ekilebilen düzenlerdir. Özellikle şeker pancarı gibi düzensiz, girintili çıkıntılı; yem bitkileri gibi çok ufak boyutlu ve hafif; fasulye, nohut, mercimek gibi baklagiller ile mısır, ayçiçeği vb. ’ lerinin ekiminde uygulanır. Tek tohum ekici düzenlerin üstünlükleri : 1. Tohumluk tüketiminde önemli tasarruf sağlanır. 2. Ekim derinliği daha tekdüzedir. 3. Her bitki için en uygun yaşam alanı sağlanır. 4. Seyreltmeye gereksinim kalmaz. 5. Hastalık ve zararlılara dayanıklı, çimlenme gücü yüksek tohumluk kullanımı ile verim artışı sağlanır. 21
Sıraya hassas ekim makinası çalışma prensibi 22
Hassas Ekim Makinalarının Ekici Düzenleri Mekanik ekici düzenler, Ø Diskli veya plakalı ekici düzenler, Düşey diskli ekici düzen, Yatay plakalı ekici düzen, Eğik plakalı ekici düzen, Ø Kaşıklı ekici düzen, Ø Yuvalı diskli ve oluklu çarklı ekici düzen, Ø Bantlı ekici düzen, Tek bantlı ekici düzen, Çift bantlı ekici düzen, Pnömatik ekici düzenler, Alçak basınçlı ya da emme hava etkili ekici düzen, Yüksek basınçlı ya da basma hava etkili ekici düzen, Hidropnömatik ekici düzenler, Yapışkan bantlı ekici düzenler. 23
Mekanik tek tohum ekici düzenler Ø Mekanik hassas ekici düzenler, tohumu belli sıra aralığı ve belli sıra üzeri mesafelere ekebilen, tek tohum ekim makinelerinde kullanılır. Ø Bu ekici düzenler, ekim makinesi tekerleğinden aldığı hareketle, tohum deposu altındaki tohum hücresinde çalışırlar. Ø Tohum hücresinden ekici düzen tarafından tek alınan tohumlar kendi ağırlığı ile çizi ayakları tarafından açılan çiziye iletilir. 24
Pnömatik tek tohum (hassas) ekici düzenler Mekanik hassas ekici düzenlerde karşılan; Ø Tohum ve yuva ya da delik boyutlarının kesin uygunluğu, Ø Tohum dağılım düzgünlüğünün bozulmaması için düşük ilerleme hızında çalışma zorunluluğu, Ø Tohumluğun iyi sınıflandırılmış ve düzgün şekilli olması, Ø Çok küçük tohumların kaplanmadan ekilememesi gibi sakıncaları ortadan kaldırmak için pnömatik tek tohum ekim düzenleri geliştirilmiştir. 25
Pnömatik ekim makinası 26
27
Yapışkan Bantlı Ekici Düzenler Yapışkan bantlı ekici düzen; özellikle çok ufak, hafif, bilinen geometrik şekillere benzemeyen, düzensiz yapıdaki sebze, yem bitkileri vb. tohumların ekiminde kullanılır. Yapışkan bantlı ekici düzenli hassas ekim makinalarının çalışma ilkeleri, teorik sıra üzeri uzaklıklarından tohumların yapıştırıldığı bir bantın rulo haline getirildikten sonra ekim derinliğinden toprağa serilerek üzerinin toprakla kapatılması ilkesine dayanır. Yapışkan bant önceden hazırlanır. Bu amaçla esnek, dayanıklı ve toprakta kolayca eriyebilecek bir malzemeye sahip olan yapışkan bantın üzerine teorik sıra üzeri uzaklıklarından tohumlar tek yapıştırılırlar. 28
3. Doğrudan Ekim Makinaları Tohumu, işlenmemiş ve ön bitki artıklarıyla örtülü toprağa doğrudan ekebilen makinelerdir. v Doğrudan ekim makinesinin sap parçalayıcı ve çizi açıcı ayakları ile, toprak dar bir şerit halinde işlenir. v Tohum, tohum borusu aracılığıyla çizi açıcı ayakların açtığı çiziye bırakılır ve üzeri baskı tekerlekleri ile sıkıştırılır. 29
Şekil : Doğrudan anıza ekim makinasının üniteleri (1. Çizi açıcı, 2. Çizi temizleyici, 3. Ekici ayak, 4. , 5. , 6. , 7. Tohumun üstünü kapatma ve sıkıştırma düzenekleri) 30
Anıza ekim makineleri ile ekim; Ø Toprak sıkışıklığının sorun olduğu yerlerde, Ø Bitkilerin oksijen alımının azaldığı yerlerde, Ø Su ve rüzgâr erozyonunun fazla olduğu bölgelerde, Ø Toprak neminin az olduğu yerlerde uygulanır. 31
32
Anıza ekim makineleri ile yapılan ekimde şu iki temel düşüncenin gerçekleşmesi amaçlanır: v Ön bitki ve veya ikinci ürün artıklarının tarla yüzeyine veya yüzeye yakın katmanlara yerleştirilmesi v Toprak işleme yoğunluğu azaltılarak işçilik, enerji tüketimi ve zamandan önemli tasarruf sağlanmasıdır. 33
Anıza ekim makineleri ile alışılagelmiş ekim makineleri arasında üç önemli fark vardır. Bu farklar şunlardır: v Anıza ekim makineleri ağır ve yüksek mukavemetli yapılmışlardır. v Anıza ekim makineleri üzerinde ilave ağırlık bulunmaktadır. v Anıza tek dane ekim makinelerinde her ekici ünite ayak önüne birer adet disk keski yerleştirilmiştir. 34
Anıza ekim makineleri ile yapılan doğrudan ekimde şu faydalar sağlanır: Ø İşçiliği azaltır ve zaman tasarrufu sağlar. Ø Yakıt tasarrufu sağlar. Ø Uzun dönemde verimliliği iyileştirir. Ø Yüzey su kapasitesini ve su geçirgenliğini iyileştirir. Ø Toprak erozyonunu azaltır. Ø Toprak su tutma kapasitesini arttırır. Ø Toprak sıkışmasını azaltır. Doğrudan ekimin başarısı; iklim ve toprak koşullarına, ekim makinesinin performansına ve yabancı ot mücadelesine bağlıdır. 35
Ekim Yöntemi Yetiştirme ve bakım şartları her ne kadar en iyi şartlarda olursa olsun, kaliteli bir tohum kullanılmadığı sürece bitkisel üretimde yüksek verime ulaşmak mümkün olmamaktadır. Tarımsal faaliyetler içerisinde üretimi artırmanın önemli faktörlerinden birisi de ekim yöntemidir. En eski ekim yöntemi olan serpme ekim tekniğinin, tohumları istenilen ekim derinliğine yerleştirememesi, çıkışlarda oluşan düzensizlikler, dekara atılacak tohum miktarının diğer ekim yöntemlerine göre daha fazla olması, tohumların toprakta rastgele dağılımı gibi sakıncalı yönlerinden dolayı üreticiler sıraya ekim yöntemini kullanmaya başlamışlardır (Kün, 1983; Güler, 1984; Erol ve Dursun, 1998). Tohum kaplamacılığı sayesinde küçük çaplı tohumlar pelet maddesi ile kaplanarak çapları büyütülmekte ve hassas ekim makinaları ile ekimleri gerçekleştirilmektedir. 36
Tohum kaplama, tohumların çimlenme ve çıkış performansını arttırma, ekimini kolaylaştırma, tohuma kimlik kazandırma, şekilsiz tohumların şeklinin düzeltilmesi ve tohumu hastalığa ve zararlara karşı korumak amacıyla yapılmaktadır. Tohum kaplama, pellet kaplama ve film kaplama olmak üzere farklı iki şekilde uygulanmaktadır: Pellet kaplama; küçük, hafif ve şekilsiz tohumların etrafına katı partiküllerin sardırılarak tohum iriliğinin ve şeklinin değiştirilmesi amacıyla tohuma uygulanan yöntem olarak fiziksel yapısı bozuk tohumların dış yüzeyinin düzgünleştirilmesi, küçük tohumların irileştirilmesi ve ekim işlemlerinin kolaylaştırılması ile tohumların çimlenme ve çıkış performanslarının iyileştirilmesi, hastalık ve zararlılarla kolayca mücadele yapılabilmesi amacıyla uygulanmaktadır (Bewley and Black, 1994). 37
Pelletleme yapılmış tohumlara kazandırılan özellikler şu şekilde sıralanabilmektedir: v Ekimi zor olan türlerde tohum hacmi arttırılarak ekim işlemi kolaylaştırılabilir. v Birim alana daha az tohum ekimi yapılarak tohumdan tasarruf sağlanabilir. v Ekildikleri ortamda tohumların daha hızlı ve yüksek oranda çimlenme/çıkış oranı sağlanabilir. v Makineli ekime olanak sağlanabilir. v Pellet kaplama yapılmış tohumların nem ve hava alışverişi kısıtlandığı için bu tip tohumların depo ömrü de uzatılabilir. v Diğer tohum kalite özelliklerini iyileştirici (priming, film kaplama vb. ) uygulamalar ile kombine edilebilmektedir. 38
- Slides: 38