Yararlandm Kaynaklar Dnden Bugne Tiyatro Dncesi Sevda ener

Yararlandığım Kaynaklar • Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi – Sevda Şener – Dost Yayınları • Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu – Sevda Şener – Mitos Boyut Yayınları • Türk Tiyatro Tarihi – Metin And – İletişim yayınları • Prof. Dr. Olcay ÖNERTOY’un incelemesi • https: //www. turkedebiyati. org/cumhu riyet-donemi-tiyatro. html

Nereden Nereye Batı Tiyatrosu Başlangıcı: Antik Yunan tiyatrosu -Arkaik Çağ - İÖ V ve IV yy Klasik Çağ -Plato: Şiir, esin, Tanrı’dan gelen -Aristoteles: Tragedya, komedya -Roma Tiyatro Düşüncesi -Ortaçağda tiyatro gösterileri kilise tarafından yasaklanıyor. -Veba hastalığı nedeni – günah bağlantısı -Rönesansta yine kilise içinden doğuyor. Hristiyanlığı öğretmek için. XV ve XVI yy da Avrupada usta yazarlar yetişiyor

Bir Türk Tiyatrosu var mıdır? • Tiyatro : Dram ve oyunculuk/seyirlik • Yunan dramı : Batı tiyatrosunun ortak kaynağı • Türk dramı yok : Tek tanrılı dinler öncesi Şii inancı taziyeler • Geleneksel Türk Tiyatrosu: Seyirlik

Anadolu Türkleri Dramatik Sanatı • Yer: Türkler gelmeden önceki Anadolu eski uygarlıkları. Bolluk törenleri, büyüsel ritueller • Soy: Türkçe. Orta Asya’nın ve şaman inançları. Tarikat, zikir, tören ve dans • İmparatorluk: Üç kıta, çeşitli kavim ve etnik grupların etkileşimi • İslam: Olumsuz ve geliştirmeyi geciktirici • Batılılaşma: Tanzimat ile başlar

Türk Tiyatrosu • Geleneksel Türk Tiyatrosu – Köylü tiyatrosu: Hayvan benzetmecileri, dans, kukla, doğaçlama oyunlar – Halk Tiyatrosu: Kukla, Karagöz, Ortaoyunu Batıdan ayırıcı yanı: Sahnesiz, metinsiz Ortak özellikler: - Taklit: Aristoteles Poetika ile benzesme - Karşıtlıktan yararlanma - İçiçe geçmiş oyun - Göstermeci

Batı Etkisindeki Türk Tiyatrosu Üç döneme ayrılır: - 1839 -1908 Tanzimat Tiyatrosu - 1908 -1923 Meşrutiyet Tiyatrosu - 1923 ‘ten günümüze Cumhuriyet Tiyatrosu

Siyasal ve anayasal değişliklertiyatromuz dönemleri - 1839 Gülhane Hattı Hümayun, 4 tiyatro açılır - 1908 Hürriyetin ilanı ve Meşrutiyetin kabulü 1884 yılından başlayarak 1908’e kadar II. Abdülhamit’in tiyatro etkiliği ve gelişimi durmuştur. - 1923 Cumhuriyetin ilanı: Kadınlarımızın tiyatroya özgürce çıkışı ve hükümetin desteği

Her şey sıfırdan-Tanzimat Dönemi • 1860 Şinasi’nin Şair Evlenmesi – Molıere, Zor Nikah • Tiyatro seyircisi yaratıldı. Dinsel bir durum, dini bir yorum, kadınların şapkası yüzünden sahne görülememesi, çocukların ses etmesi gibi nedenlerle kavgalar • Seyircinin düzene girmesi için: 1859’da Gedikpaşa tiyatrosu için Meclis’i Vala-yı Ahkam-ı Adliye beş bölümlük 31 ve 1 ek maddelik bir tüzük hazırlandı. (MA sf 70)

Meşrutiyet Dönemi • Güzel gelişmeler olmakla birlikte, kadın ve erkek seyirciler oyunları birlikte izleyemiyor • 1909 yılı şubat İzmir Sporting Klüp, İttihat ve Terakki partisi tiyatro gösteriminde bazı kadınlar da gösteriye katılmak istemiş, parti yöneticileri kabul etmişti. Yobazlar ellerinde bıçaklarla tiyatroyu kuşatmışlar, kadınları öldüreceklerini söylemişlerdir. • Meşrutiyetin son yıllarına kadar durum böyle. Erkeklerle birlikte tiyatroya gitmek isteyen Müslüman kadınlar, ya erkek kılığına girer ya da hristiyan kadınlar gibi giyinir.

Meşrutiyet Dönemi • Hala bir tiyatro seyircisi yetişmemiştir. Seyirci çağın eğilimine, çoşkunluğuna uyup tiyatrolara gidiyor, fakat sahnede olup bitenleri çoğu kez anlamıyor, gürültü yapıyor, bir arada olmanın tadını çıkarıyor, sahne ilgilenmiyordu.

Sorunlar • Kadın Oyuncu sorunu: Afife Jale – 1920, Darülbedayi’de Apollon tiyatrosu, İç işleri Bakanlığı genelgesi ile müslüman kadınların sahneye çıkması yasaklandı • Tiyatro oyunculuğu ikinci yan uğraştı • Oyuncuların yetiştirilmesi

Cumhuriyet Tiyatrosu • 1923 – 1950 Dönemi: Tek partili dönem olmasına karşın devrimci ve demokratik düzeni yerleştirme çabasında, ülkücü ve canlı bir dönemdir. Atatürk’ün ölümüne değin temel değer arayışları ve ilkeler konulmuştur. Amaç Ulusal tiyatro ve halk yararına halk tiyatrosu kurmaktır. 1932 de halkevleri açılmıştır. 1949’da Devlet Tiyatrosu Kanunu gerçekleşmiştir.

1950 - 1970 dönemi: Çok partili döneme geçiş, Demokrat Parti iktidarı, 1961 Anayasası’nın getirdiği özgürlük Sağ-sol, devrimci-tutucu, gerici-ilerici kutuplaşması, tiyatro saldırıları

• MNP ‘nin Çanakkale de düzenlediği mitingde Erbakan “iktidara geldikleri zaman önce sinema, tiyatro, bale okulları ve eğlence yerlerini kapatacaklarını söylemiş, daha sonra da futbol maçlarını kapatacaklarını bildirmiştir”

• 1970 ve sonrası: 12 mart 1971’de verilen muhtırayla başlayan ve 2 yıl süren yarı-askeri dönem ile 12 Eylül 1980 askeri darbe demokrasi yara aldı ve dolayısı ile tiyatromuz olumsuz etkilendi

Genel Özellikler • Cumhuriyet Dönemi'nde Türk tiyatrosu, Millî Edebiyat Dönemi'nde başlayan gelişimini devam ettirmiş, daha güçiü bir yapıya kavuşmuştur. • İstanbul'dan sonra Ankara'da da Devlet Konservatuvarının açılması, Anadolu'da tiyatronun gelişimini hızlandırmıştır. • Özellikle Muhsin Ertuğrul'un Şehir Tiyatroları açma girişimleri, Türk tiyatrosunun gelişimine olumlu katkı sağlamıştır. • Cumhuriyet Dönemi'nde tiyatro, yeni Cumhuriyet'in ilkelerini halka aktarmada bir araç olarak hızla yaygınlaşmaya başlamıştır.

• Bu dönemde çocuk tiyatrosu çalışmaları yapılmış, kadınlar sahnede daha çok yer almaya başlamış, devlet konservatuvarı açılmıştır. • Sade, açık bir dille nazım nesir karışık olarak tiyatrolar yazılmıştır. • Geleneksel tiyatroyla (Karagöz, orta oyunu vs. ) modern tiyatronun özelliklerinin bir arada görüldüğü eserler ortaya konmuştur. • Bireysel duygu ve düşünceler de sosyal kuramlardaki değişimler de tiyatrolarda sahnelenmiştir.

• Cumhuriyet Dönemi'ndeki ilke ve inkılapların sonucunda akılcı ve bilimin öne çıktığı eserler yazılmıştır. • Bu dönemde epik tiyatro ve absürd tiyatro türlerinden de yararlanılmıştır. • Cumhuriyet Dönemi'nin ilk yıllarında oyun yazarları daha çok Türk tarihi ve efsanelerine yönelmiş, milliyetçiliği halka benimseten düşünceler üzerinde durmuşlar, toplumsal sorunları, değer yargılarının bozulmasını ve ağırlıklı olarak da ruhsal çelişkileri vermeye çalışmışlardır.

• Oyunlarında, kişilerdeki ruhsal çatışmayı ilk ele alan yazarlardan biri, hecenin beş şairinden biri olan Halit Fahri Ozansoy'dur. Sanatçı, Sönen Kandiller adlı oyununda bir yandan aşırı duygulu, heyecanlı, bunalımları olan kişileri incelerken bir yandan da bu durumda oluşlarının nedenlerini psikolojik yönden açıklamaya çalışır. Vedat Nedim (Tör), Necip Fazıl Kısakürek, Nâzım Hikmet Ran da kişilerdeki ruhsal bunalım ve çatışmaların değişik nedenleri üzerinde durmuştur.

• Bu dönemde sanatçılar, toplumumuzdaki değer yargılarının değişmesi sonucu ortaya çıkan sorunlarla da ilgilenmişlerdir. Üzerinde en çok durulan konulardan biri, yüzeyde kalan, taklitçilikten öteye geçmeyen Batılılaşma, bu yüzden kişilerin bayağılaşması; bir diğeri de sermaye gücünün, toplumun çeşitli kurumlarını ve insanları olumsuz yönde değiştirmesidir. Oyunların bir bölümünde yanlış Batılılaşmanın ortaya çıkardığı sorunlar sergilenirken bir bölümünde de gerçek Batı uygarlığının nasıl anlaşılması gerektiği ortaya konmuştur. Yukarıda adı geçen sanatçılarla birlikte İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Reşat Nuri Güntekin, Sabahattin Ali, Nahit Sırrı bu konularda eser kaleme almıştır.

• Cumhuriyetin ilk yıllarında ulusçuluk yönü ağır basan idealist oyunlar yazılmıştır. 1930'lu yıllarda Osmanl. I İmparatorluğu'nun yıkılış nedenleri, Anadolu'daki uyanış, mitoloji ve evrensel konular işlenmiştir. 1940'lı yıllarda aile yapısı, idealizm ile paranın gücü arasındaki çatışmalar ele alınmıştır. • 1950 -1970'li yıllarda yazar sayısı artmıştır. Buna bağlı olarak konular da çeşitlenmiştir. Kimi yazarlar birey sorunlarından toplumsal sorunlara geçiş yaparken kimi yazarlar toplumsal sorunlardan kişiye inmiş, kimileri de evrensel sorunları ele almıştır. Eğitim ve sorunları ön plana çıkmış, kuşaklar arası, 'kentli köylü arası eğitim farkından doğan çatışmalar işlenmiştir. Ebeveyn-çocuk, kadın-erkek, ağaköylü, imam-muhtar-öğretmen ilişkileri işlenmiştir. Böylece toplumdaki bozuklukların temelinde bireyin bilinçsizliğinin yattığı, bilinçli olanların da sorumluluktan kaçtığı vurgulanmıştır.

• 1970'ten sonra 12 Mart olayı buna bağlı olarak Türk tarihini yeniden gözden geçirme, işçi sorunları, Almanya'ya gidenlerin kültür çatışmaları, Almanya'da yetişmekte olan birinci, ikinci kuşak sorunları işlenmiştir.

Mahalle Kavramı • Mahalle halkını ortak bir mekanda bir araya getiren oyunlardaki komşuluk, arkadaşlık, ahbaplık ilişkileri batı tiyatrosuna karşıtlık oluşturur • Nazım Hikmet Bir Ölü Erkek Evi, Kafatası • Reşat Nuri Güntekin’in Eski Şark SS sf 10

Prototipler • Oyunlarımızda derinliğine işlenmiş karakter pek bulunmaz • Genelleme içinde, cinsiyetine, yaşına, mesleğine, toplumdaki konumuna, eğitim düzeyine, ekomomik durumuna göre etiketleme vardır. SS sf 11

Aile Kavramı • Cumhuriyetin ilk onbeş yılı içinde yazılan oyunlarda gözlemlenmiş aile ilişkilerinden çok abartılı durumlara yer verilmiştir. SS sf 16

Kadın imajı ve Kadın sorunları • Kalıplaşmış kadın tipleri uzun ysüre egemenliğini korumuştur. Daha sonra kadın oyun yazarlarımızın katkısı ile gerçeğe daha uygun, çok boyutlu karmaşık, özgün kadın tipleri yaratılmıştır. SS sf 27

Çocuk tiplemeleri • Mutsuz çocuk • Haylaz çocuk-Uslu çocuk • Kahraman çocuk • Safoğlan • Canlı, neşeli , akıllı becerikli çocuk SS sf 45

Cumhuriyet Dönemi Oyun Yazarlarımız • Nazım Hikmet: Ocakbaşı, Kafatası, Bir Ölü Evi, Unutulan Adam, Yolcu, Sabahat, Evler Yıkılınca, İnsanlık Ölmedi Ya, Ferhad ile Şirin, Yusuf ile Menofis, İvanoviç Var mıydı, Yok muydu (sf 78), istasyon, Demoklas’in Kılıcı, Tartüf-59, Kadınların İsyanı, Yalancı Tanık, Kör Padişah

• Reşat Nuri Güntekin: Hançer, Eski Rüya, Taş Parçası, Babür Şahın Seccadesi, Hülleci, Bir Yağmur Gecesi, Yaprak Dökümü, Eski Şarkı, Balıkesir Muhasebecisi, Tanrıdağı Ziyafeti, Bu Gece Başka Gece

• Cevat Fehmi Başkut Göç, Sana Rey Veriyorum, Tablodaki Adam, Paydos, Soygun, Harput’da Bir Amerikalı, Ölen Hangisi Sf 114 (metin)

• Melih Cevdet Anday – Anı öyküler Yılanlar, İçerdekiler, Mikado’nun Çöpleri • Aziz Nesin. Sf 161 -164 • Güner Sümer. Yarın Cumartesi, Aşk Bir Masaldır, Baba ile Oğul, Bozuk Düzen, Ölü Mevsimler, Hüzzam

• Ahmet Kudsi Tecer 1940 yılında Köylü Temsilleri başlıklı makale Yazılan Bozulmaz, Köşebaşı, Bir Pazar Günü, Satılık Ev, Koçyiğit Köroğlu, SS Sf 128

• Sabahattin Kudret Aksal Evin Üstündeki Bulut, Şakacı, Bir Odada Üç Ayna, Tersine Dönen Şemsiye, Kahvede Şenlik Var, Kral Üşümesi, Sonsuzluk Kitabevi, Bay Hiç, Önemli Adam SS Sf 37