YARALANMA ZEHRLENME VE DI NEDENLER 1 Zehirlenme 1901

YARALANMA, ZEHİRLENME VE DIŞ NEDENLERİ 1

Zehirlenme (1901) Ø Yanlış alınan ilaçlar, intihar ve cinayet amaçlı ilaç kullanımı, reçeteli ilaçların, hekime danışmadan alınan ilaçlarla birlikte alınması sonucunda ortaya çıkan ters etkileri ve intoksikasyon, ilaçlarla zehirlenmeyi oluşturur. Zehirlenme, uygun olmayan kullanımı da içerir. Ø Zehirlenme, T 36 -T 50 Uyuşturucu, ilaçlar ve biyolojik maddelerle zehirlenme kategorileri kapsamında sınıflandırılır. Bu kodlar, zehirlenmeye neden olan ilacın tipini belirtir. Ø Zehirlenme koduna ilave olarak, herhangi bir önemli bulguyu (örneğin; karsinoma, aritmi) göstermek için bir ek tanı kodu atanmalıdır. 2

Örnek : Kodein doz aşımına bağlı koma Kodlar: T 40. 2 Narkotikler ve psikodisleptiklerle (hallüsinojenler) zehirlenme, diğer opioidler R 40. 2 Koma, tanımlanmamış 3

İlaçların Ters Etkisi (1902) Ø Uygun şekilde verilmiş doğru maddelerin ters etkileri arasında allerjik reaksiyonlar, aşırı duyarlılık, idiosenkratik reaksiyon, ilaç etkileşimi (her bir maddenin, uygun şekilde verilmiş doğru madde olması halinde) ve esas olarak ilaçların uygun kullanımına bağlı benzer durumlar yer alır. Ø Uygun şekilde verilen doğru maddelerin ters etkileri, ters etkinin niteliğine göre sınıflandırılır. Ters etkiyi doğurmuş olan ilaç veya tıbbi ajanı belirtmek amacıyla bir dış neden kodu atanmalıdır. Ø İlaçların advers etkileri, bir ilacın ‘uygun’ 4

Örnek : Reçeteli olarak alınan aspirine bağlı gastrit Kodlar: K 29. 7 Gastrit, tanımlanmamış Y 45. 1 Salisilatlar, terapötik kullanımda ters etkiler doğuran Uygun olay yeri kodu (Y 92. -) Ø İlacın ters etkisine ilişkin bulgu tanımlanmamışsa, T 88. 7 Uyuşturucu veya ilacın tanımlanmamış ters etkisi’ni kodlayın. 5

Reçetesiz bir ilaçla birlikte alınan reçeteli ilaç � Reçeteli bir ilacın reçetesiz bir ilaçla birlikte alınması sonucunda oluşan ters reaksiyon, her iki ajana bağlı zehirlenme olarak kodlanmalıdır. Örnek : Coumadin’in (reçeteli) aspirinle (reçetesiz) birlikte alınmasına bağlı hematemez (kazayla) Kodlar: T 45. 5 Antikoagülanlar ile zehirlenme K 92. 0 Hematemez T 39. 0 Salisilatlar ile zehirlenme X 44 Diğer ve tanımlanmamış ilaçlar, haplar ve biyolojik maddelere maruz kalma ve kazayla zehirlenme X 40 Opioid olmayan analjezikler, antipiretikler ve antiromatizmallere maruz kalma ve kazayla zehirlenme Uygun olay yeri kodu (Y 92. -) ve aktivite kodu (U 73. -). 6

İki veya daha fazla reçeteli ilacın birlikte alınması � İki veya daha fazla reçeteli ilacın birlikte alınması sonucunda bir ters reaksiyon oluşması durumunda, her iki ajan da uygun şekilde verilmiş doğru maddelerin ters etkileri olarak kodlanır. Örnek : Antihistamin ile barbitüratın (her ikisi de reçeteli) birlikte alınmasına bağlı koma Kodlar: R 40. 2 Koma, tanımlanmamış Y 43. 0 Antiallerjik ve antiemetik ilaçların ters etkisi Y 47. 0 Barbitüratların ters etkisi, başkayerde sınıflanmamış Uygun olay yeri kodu (Y 92. -) Açıklama: ICD-10 -AM’de belirli bir ilaç dizine 7

Advers Etkileri Kodlamada Adımlar 1. ICD-10 -AM’de herhangi bir yerden advers etkinin belirtisini veya tabiatını kodlayın. (Koma, mide kanaması. . . ) 2. Eğer advers etkinin tabiatı konusunda hiç dokümantasyon bulunmuyorsa, T 88. 7 İlaç veya ilaç maddesinin tanımlanmamış advers etkisi kodunu atayın. 3. İlaçlar ve kimyasallar tablosu’ ndan ilacın ismine bakın ve son sütundan kodunu seçin – bu dış sebep kodudur. 4. Herhangi bir açıklama notu için kontrol amacıyla Tablo Liste’deki kodlara bakın. 5. Y 92 kategorisinden meydana geldiği yer kodunu seçin (advers etkiler için hiçbir eylem kodu gerekmez) 8

Zehirlenme ve Advers Etkiler İçin Olayın Meydana Geldiği Yer Øİlacın sağlık kuruluşundan alındığı varsayılabildiği için, advers etkiler için meydana geldiği yer kodu daima Y 92. 22 Sağlık hizmeti bölgesi dir. Øİlaçlara bağlı zehirlenmeler için meydana geldiği yer kodu, zehirlenmenin nerede meydana geldiğine göre değişir (ev, hastane), çünkü sağlık kuruluşu üzerinden alınmamış olabilir. 9

Zehirlenmenin Dış Sebepleri ØZehirlenmeye ait kodlar, kastı belirtmek için bir de dış sebep koduna sahip olmalıdır: ØKazara ØBilerek kendine zarar verme (intihar amaçlı) ØSaldırı (Saldırı, zehirlenme’ye göre bakınız) ØTespit edilmemiş ØZehirlenmeye ait kodlar için İlaçlar ve kimyasallar tablosu’ na bakınız ØAlınan ilaç veya kimyasalın etken maddesine göre listeden zehirlenmeye ait kodu bulunuz. ØBirinci sütundan zehirlenme kodu, ardından sonraki üç sütundan istem (kasıt) tipini 10

Zehirlenme ve Yaralanmalar – İstem Göstergesi (ACS 2005) ØBu standart, zehirlenmeler için dış sebep kodlarını kullanma konusunda bilgiler sağlar. ØZehirlenmelerdeki istem (kasıt), klinisyen tarafından belgelenmelidir. ØBilerek (istemli) kendine zarar verme: Ø İntihar girişimi Ø intihar Ø Belgelenmiş veya dolaylı ima edilmiş bilerek kendine zarar verme niyeti Eğer yukarıdakilerden hiç birisi bulunmuyorsa, o zaman tespit edilmemiş istem için Y 10 -Y 19’da yer alan kodları kullanınız. 11

Zehirlenmeyi Kodlamada Adımlar 1. İlaçlar ve kimyasallar tablosu’ na gidin ve ilacın veya maddenin adını (etken maddesine göre) arayın, T (zehirlenme kodu) ile başlayan birinci sütundan bir kod seçin. 2. Sonraki üç sütunun birisinden dış sebep kodunu seçin (kasıt tipine göre). 3. Herhangi bir açıklama notunu kontrol amacıyla Tablo Liste’deki kodlara bakın. 4. Koma gibi herhangi bir zehirlenme belirtisi varsa kodlayın. 5. Y 92 ve U 50 -U 73 kategorilerinden meydana geldiği yer ve eylem kodunu 12

Girişim Komplikasyonları (1904) En geniş anlamıyla, bir ‘komplikasyon’ şu şekilde olabilmektedir: • Hastalık süreci ile yakından ilişkili • Bir müdahale eksikliği sonucunda oluşan (örneğin, bir durumun tedavi edilememesi) • Hastalık süreci ile müdahale arasındaki karmaşık etkileşim ile ilişkili • Bir müdahale ile doğrudan ilgili (örneğin, (non)invazif girişimler, cerrahi girişim, anestetik, medikasyon) Ø Bu kodlama standardının amaçları bakımından, bir girişim komplikasyonu şöyle tanımlanır: Hastalık sürecinden ziyade bir cerrahi girişim/ girişimsel müdahale ilişkili olan bir durum veya yaralanma. 13

Ø Erken komplikasyon: Erken komplikasyon, girişimden sonra 28 günden daha kısa bir süre içinde gelişen, girişim sırasında görülmeyen komplikasyondur. Ø Geç komplikasyon: Geç komplikasyon, girişimden sonra 28 günden daha uzun bir süre içinde gelişen veya bu süre boyunca devam eden komplikasyondur. 14

Sekel Ø Bir komplikasyonun sekeli, daha önce gelişen bir cerrahi girişim sonrası komplikasyonunun ortaya çıkardığı mevcut durumdur. Ø Daha önce gelişen bu komplikasyon; istenmeyen olay, erken komplikasyon veya geç komplikasyon - herhangi biri kapsamında sınıflandırılabilmektedir. Ø ICD-10 -AM’de diğer sekellerin sınıflandırmasında olduğu gibi, bir sekel kodunun ne zaman kullanılabileceğine ilişkin herhangi bir süre sınırlaması yoktur. Ø Ancak, sekelin gelişiminden önce girişim sonrası gelişen bir ilk komplikasyonun olması 15 gerekmektedir.

İstenmeyen olayların sınıflandırılması Ø Tanı kodu Herhangi bir ters etki oluşmazsa, istenmeyen olay aşağıdakilerle birlikte sınıflandırılır: • T 80 -T 88 Cerrahi ve tıbbi bakım komplikasyonları, başka yerde sınıflanmamış bloğundan bir tanı kodu ve • Y 60 -Y 69 Cerrahi ve tıbbi bakım esnasında ortaya çıkan istenmeyen olaylar veya Y 70 -Y 82 Teşhis ve tedavi sırasında kullanılmalarıyla istenmeyen olaylara neden olan tıbbi aletler bloğundan bir dış neden kodu). (Doğru dış neden kodunun atanması ile ilgili olarak takip edenbölüme bakınız). 16

Örnek : Trigonit diyatermi sitoskopisi. Sitoskopi sırasında, distal üretra kazayla yırtılmıştır. Yırtık, sitoskopi sırasında dikilmiştir. Bakım epizodunun geri kalan bölümünde hastada, istenmeyen olaya bağlı herhangi bir ters reaksiyon görülmemiştir. �Kodlar: N 30. 3 Trigonit T 81. 2 Bir işlem esnasında kazayla delme ve sıyrık, başka yerde sınıflanmamış Y 60. 0 Cerrahi ve tıbbi bakım esnasında, cerrahi girişim sırasında kasıtsız kesi, delme, perforasyon ve kanama Y 92. 22 Olay yeri, sağlık bakım kurumlarında 17

Örnek : Kolonik poliplerin kolonoskopi ve koterizasyonu. Girişim sırasında, kolon duvarı perfore olmuş ve hasta, akut peritonit geliştirmiştir. �Kodlar: K 63. 5 - Kolon polibi T 81. 2 Bir işlem esnasında kazayla delme ve sıyrık, başka yerde sınıflanmamış K 65. 0 Akut peritonit Y 60. 4 Cerrahi ve tıbbi bakım esnasında, endoskopik muayene sırasında kasıtsız kesi, delme, perforasyon ve kanama Y 92. 22 Olay yeri, sağlık 18

Dış neden kodu Ø Gerek erken gerek geç komplikasyonlara ilişkin uygun dış neden kodları şöyledir: Ø Y 83–Y 84 Müdahale esnasında istenmeyen bir olaya sebep olmaksızın hastada anormal reaksiyon veya geç komplikasyona neden olan cerrahi müdahale ve diğer cerrahi işlemler Örnek : Kolesistektomi skarında yara enfeksiyonu, cerrahi girişimden 5 gün sonra Şunlara bakın: Enfeksiyon � - yara � - - girişim sonrası NEC T 81. 4 � Kodlar: T 81. 4 - Bir işlem sonrası enfeksiyon, başka yerde sınıflanmamış Y 83. 6 Organın (kısmi) (tam) diğer uzaklaştırılması Y 92. 22 Olay yeri, sağlık bakım kurumlarında 19

Örnek : İntraoküler katarakt cerrahisi sonucunda endoftalmi � Kodlar: H 59. 8 Göz ve adnekslerinin diğer girişim sonrası bozuklukları H 44. 1 Diğer endoftalmiler Y 83. 1 Yapay iç aracın implantıyla cerrahi operasyon Y 92. 22 Olay yeri, sağlık bakım kurumlarında Örnek : Lokal anestezi enjeksiyonu sonrasında persistan hissizlik � Kodlar: T 88. 5 Anestezinin diğer komplikasyonları R 20. 8 Deri duyusunun diğer ve tanımlanmamış bozuklukları Y 84. 8 Cerrahi diğer uygulamalar 20 Y 92. 22 Olay yeri, sağlık bakım kurumlarında

Cerrahi bakım komplikasyonları sekelinin sınıflandırılması Cerrahi bakım komplikasyonları sekelinin kodlanmasında en az dört kod gereklidir: • sekelin rezidüel durumu veya niteliği (mevcut durum) • T 98. 3 Cerrahi ve tıbbi bakım komplikasyonlarının sekeli, başka yerde sınıflanmamış • Y 88. - Cerrahi ve tıbbi bakım sekeli, dış neden olarak • Y 92. 22 Olay yeri, sağlık bakım 21

Kapalı Kafa Yaralanması / Bilinç Kaybı / Konküzyon (1905) Ø Kırıklar, intrakraniyal yaralanmalar ve bildirilmiş bilinç kaybı gibi kafa yaralanmalarında, yaralanmanın her bir tipi kodlanmalıdır (örneğin; kırıklar (S 02. -), intrakraniyal yaralanmalar(S 06. 1 -S 06. 9) ve bilinç kaybı (S 06. 01 -S 06. 05)). Örnek : Hastada, etmoid kemiğinin kırığı (x-ray) ve büyük subdural hematom (CT taraması) bulgulanmıştır. Süresi bilinmeyen bilinç kaybı bildirilmiştir. Kodlar: S 06. 5 Travmatik subdural kanama S 02. 1 Kafa kaidesinin kırığı S 06. 01 Süresi bilinmeyen bilinç kaybı 22

Örnek : Hastada, bir kapalı kafa yaralanması teşhis edilmiştir. 3 saat süren bilinç kaybı bildirilmiştir. � Kod: S 06. 03 Orta süreli [30 dakikadan 24 saate kadar] bilinç kaybı Örnek : Hastada, bir kapalı kafa yaralanması teşhis edilmiştir. Hasta, 3 saat süren bilinç kaybı ile birlikte şiddetli konküzyon geçirmiştir. Kafanın CT taramasında, bir intraserebral kanama bulgulanmıştır. Kodlar: S 06. 23 Birden fazla beyin ve beyincik hematomu S 06. 03 Orta süreli [30 dakikadan 24 saate kadar] bilinç kaybı 23

Kafa yaralanması ile ilgili olmayan koma � Herhangi bir kafa yaralanması kaydedilmemişse aşağıda verilen semptom kodlarını kullanın: � R 40. 0 Somnolens � R 40. 1 Stupor � R 40. 2 Koma, tanımlanmamış Örnek : Hasta, karın ağrısı ile birlikte, bildirilen herhangi bir kafa yaralanması olmaksızın hastaneye yatırılmıştır. 24 saatten sonra hastanın bilinç durumu kötüleşmiş; kafanın CT taramasında herhangi bir anormallik bulgulanmamıştır. Hastada daha sonra bir yağ embolisi teşhis edilmiş ve hasta 3 gün komada kalmıştır. � Kodlar: T 79. 1 Yağ embolizmi (travmatik) R 40. 2 Koma, tanımlanmamış bakınız blok [1952] Bilgisayarlı beyin tomografisi S 06. 9 İntrakraniyal yaralanma, tanımlanmamış kodu nadiren ve yalnızca kayıttan daha spesifik bir tanı alınamıyorsa kullanılmalıdır. 24

Çok Sayıda Zedelenme (1907) Yaralanmalar, mümkünse ayrı yer/ tipe göre kodlanmalıdır. Ø Yaygın olarak ‘. 7’ dördüncü karakterini içeren, çok sayıda zedelenmeye ilişkin kombinasyon kategorileri, T 00–T 07 Birden fazla vücut bölgesinin yaralanması, ile kodlar yalnızca, kodlanacak yaralanma sayısının kullanılabilir tanı kodu alanının azami sayısını aşması halinde kullanılacaktır. Ø Bu tür durumlarda, önemli yaralanmalar için ayrı yer/ tip kodlarını, daha az şiddetli yaralanmalar (örneğin; birden fazla bölgede yüzeysel yaralanma, birden fazla bölgede açık yara ve burkulma ve gerilme) için ise çoklu kategorileri kullanın. Ø Bu, önemli bütün durumların dikkate alınmasını ve 25 Ø

Örnek : Fokal beyin kontüzyonu, kulağın travmatik ampütasyonu, bilinç kaybı, yüzün, boyun ve omzun kontüzyonu, yanak ve uylukta yırtılma. � Kodlar: S 06. 31 Fokal beyin kontüzyonu S 06. 01 Süresi bilinmeyen bilinç kaybı S 08. 1 Kulağın travmatik ampütasyonu S 01. 41 Yanağın açık yarası S 71. 1 Uyluğun açık yarası S 00. 85 Başın diğer kısımlarının yüzeysel yaralanması, kontüzyon S 10. 95 Boynun yüzeysel yaralanması, yer tanımlanmamış, kontüzyon S 40. 0 Omuz ve üst kol kontüzyonu � Mümkünse özel kodların atanması gerektiğinden, bu örnekte S 09. 7 Kafa birden fazla yaralanmaları ve T 01. 8 Diğer vücut bölgelerinin açık yaraları atanmayacaktır. 26

�Çok sayıda zedelenme – Sıralama: Çok sayıda tanımlanmış yaralanma söz konusu ise, hayatı en ciddi derecede tehdit edici olan durumu ana tanı olarak seçin. Söz konusu durum, kayıtta belirtilmemişse, ilgili hekimden bilgi istenmelidir. 27

Taşıma Kazaları (V 01 -V 99) ØBu bölümdeki birçok kod trafik kazaları konusunda bilgi sağlamak – kazaların önlenmesinde yardımcı olmak içindir ØV 01’deki taşıma kazaları konusundaki birçok tanımdan önemli olan ikisi: Øtrafik kazası – kamu yolunda meydana gelen herhangi araç kazası ØTrafik dışı kaza – kamu yolunda olmayan herhangi araç kazası 28

Taşıma Kazaları İçin Kodların Yerleşimi ØKodları atamadan önce şunları bilmeniz gerekir: ØOlaya karışan araçların tipi ØYaralı kişinin sürücü mü, yolcu mu yoksa araç dışında mı olduğu ØE-kitapda ki içerikten kullanımı daha basit olan yeni yapısıyla ayrı bir klasörde toplanmıştır. ØKara taşıma kazaları tablosu: ØDikey sütun Mağdur ve mağdurun yol alış şekli (Hastanızın konumu) hakkında bilgi verir. ØYatay sütun çarpışılan veya kazanın karşı muhatab ile ilgili özellikleri verir 29

30

31